Οι νέες αμυντικές συνιστώσες και το αμυντικό ανατολίτικο… παζάρι του Ερντογάν

Είχε προηγηθεί η έκκληση για στενότερη συνεργασία μεταξύ των ηγετών της ΕΕ και της Τουρκίας με στόχο την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της Ευρώπης από τον επικεφαλής του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε.

Σύμφωνα με τον Καθηγητή Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κώστα Λάβδα, ο Μαρκ Ρούτε προσπαθεί να κρατήσει το τιμόνι της ευρωατλαντικής συμμαχίας σε μια δύσκολη στιγμή, «συνομιλώντας, φυσικά, με τον πρόεδρο Τραμπ και επιχειρώντας παράλληλα να ισορροπήσει μεταξύ των διαφορετικών τάσεων όχι μόνο στο ευρωατλαντικό αλλά και στο ευρωπαϊκό κοινοτικό χώρο». Υπό αυτό το πρίσμα όπως υποστηρίζει στο δεύτερο αυτό χώρο, η έμφαση που δίνεται Άγκυρα « δεν ξεκινά από τον Ρούτε αλλά από τον Τουσκ της Πολωνίας, από τις Βαλτικές χώρες και, σε επίπεδο ευρωπαϊκών θεσμών, από την Κάλλας, την Εσθονή πολιτικό η οποία συνδυάζει την έκδηλη απειρία στην γεωπολιτική με την απόλυτη εμμονή με τη Ρωσία. Και, βεβαίως, στο υπόβαθρο η Γερμανία που πάντοτε έβλεπε και εξακολουθεί να βλέπει την Τουρκία ως σημαντικό σύμμαχο και σε διμερές επίπεδο» .

Το ζήτημα όπως υποστηρίζει είναι ότι οι σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας « δεν πρέπει να αφεθούν να επανακαθοριστούν μέσα στην ένταση των πιέσεων των βορειοανατολικών μελών της Ένωσης όσο διαρκεί ο Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος». Σε αυτό το πλαίσιο , αναφέρεται στις διαφορετικές οπτικές γωνίες των βόρειων και βορειοανατολικών μελών της ΕΕ ως προς τις απειλές και των νοτιοανατολικών μελών, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, « για τις οποίες η Τουρκία αποτελεί υπαρκτή και άμεση απειλή».

Επιπλέον υπογραμμίζει πώς « ο τουρκικός αυταρχισμός διαψεύδει τους βιαστικούς όπως ο Τουσκ και η Κάλλας, δείχνοντας ξανά – με τις διώξεις εναντίον του Ιμάμογλου και πολλών άλλων – το πραγματικό πρόσωπο της σημερινής Τουρκίας, η οποία παραμένει αυταρχική στο εσωτερικό και αναξιόπιστη όσο και απρόβλεπτη και στις εξωτερικές σχέσεις της» .

Το αμυντικό πόκερ του Ερντογάν και η ΕΕ

Οι αρχηγοί των ενόπλων δυνάμεων της Τουρκίας, της Βρετανίας και της Γαλλίας συναντήθηκαν προ ημερών στο Παρίσι, εν μέσω συζητήσεων σχετικά με την αναδιάρθρωση της ευρωπαϊκής ασφάλειας.

Σύμφωνα με τον Καθηγητή Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο , Κώστα Λάβδα , η «ομάδα των προθύμων» στο εσωτερικό της ΕΕ βλέπει την Τουρκία ως χώρα του ΝΑΤΟ η οποία έχει σημαντικές, αριθμητικά, δυνάμεις αλλά και τη διάθεση να τις διαθέσει. Σε αυτό το πλαίσιο, ερμηνεύεται κατά τον ίδιο και η συνάντηση των αρχηγών των Ενόπλων Δυνάμεων Γαλλίας - Βρετανίας - Τουρκίας στο Παρίσι, η οποία προσθέτει ότι πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες μετά τη σύνοδο των αρχηγών των επιτελείων από περισσότερες από 30 χώρες στο Παρίσι, όπου σημειώθηκαν διαβουλεύσεις για τις μορφές στήριξης προς την Ουκρανία χωρίς παρουσία του αρχηγού των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων.

Η εξίσωση Τραμπ -Ερντογάν

Ο κ. Λάβδας αναφέρεται στη νέα και δυνητικά σημαντική κινητικότητα στις σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας όπως τη χαρακτηρίζει σε σχέση με τους εξοπλισμούς και τα F-35. Η σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας , όπου θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή αλλά κυρίως στο Ρωσο-Ουκρανικό. Όσο διαρκεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, τόσο η Τουρκία θα αναβαθμίζεται, καταλήγει.

Ο ίδιος υποστηρίζει πώς δεν διαμορφώνει ο Τραμπ τις εξελίξεις, αλλά τις επιταχύνει. Επιπρόσθετα, δηλώνει ότι αυτή τη στιγμή δημιουργείται σταδιακά ένα σύστημα πολυπολικό και πολυκεντρικό.

«Αναδύονται σταδιακά τρείς ή τέσσερις πόλοι, παράλληλα, όμως και πολλά κέντρα, τα οποία μπορεί να είναι δέκα ή λίγο περισσότερα, ανάλογα και με τις μελλοντικές τύχες συστημάτων όπως η ΕΕ, οι BRICS και η Σαγκάη και οι συλλογικές ή ατομικές πορείες των μελών τους, τα οποία βρίσκονται ή στο εσωτερικό των πόλων, ή προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ διαφορετικών πόλων. Ένα τέτοιο κέντρο, π.χ., προσπαθεί συστηματικότατα να γίνει η Τουρκία», καταλήγει .

Ολόκληρη η συνέντευξη

Γιατί το ΝΑΤΟ πιέζει τους Ευρωπαίους να τα βρουν με την Τουρκία ; Πώς θα επηρεάσει αυτό την Ελλάδα και τι σημαίνει η εισήγηση της Κομισιόν σε σχέση με το « ReArm Europe» για Ελλάδα και Τουρκία;

Ο Ρούτε προσπαθεί να κρατήσει το τιμόνι της ευρωατλαντικής συμμαχίας σε μια δύσκολη στιγμή, συνομιλώντας, φυσικά, με τον πρόεδρο Τραμπ και επιχειρώντας παράλληλα να ισορροπήσει μεταξύ των διαφορετικών τάσεων όχι μόνο στο ευρωατλαντικό αλλά και στο ευρωπαϊκό κοινοτικό χώρο. Στο δεύτερο αυτό χώρο, τον κοινοτικό, η έμφαση στην Τουρκία δεν ξεκινά από τον Ρούτε αλλά από τον Τουσκ της Πολωνίας, από τις Βαλτικές χώρες και, σε επίπεδο ευρωπαϊκών θεσμών, από την Κάλλας, την Εσθονή πολιτικό η οποία συνδυάζει την έκδηλη απειρία στην γεωπολιτική με την απόλυτη εμμονή με τη Ρωσία. Και, βεβαίως, στο υπόβαθρο η Γερμανία που πάντοτε έβλεπε και εξακολουθεί να βλέπει την Τουρκία ως σημαντικό σύμμαχο και σε διμερές επίπεδο.

Το ζήτημα είναι ότι οι σχέσεις ΕΕ - Τουρκίας δεν πρέπει να αφεθούν να επανακαθοριστούν μέσα στην ένταση των πιέσεων των βορειοανατολικών μελών της Ένωσης όσο διαρκεί ο Ρωσο-ουκρανικός πόλεμος. Είναι άλλη η οπτική γωνία των βόρειων και βορειοανατολικών μελών της ΕΕ ως προς τις απειλές, άλλη η οπτική γωνία των νοτιοανατολικών μελών, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, για τις οποίες η Τουρκία αποτελεί υπαρκτή και άμεση απειλή. Ευτυχώς μέχρι στιγμής υπερισχύει και στις συναντήσεις και στη σχετική Λευκή Βίβλο της Επιτροπής (19/3/2025) η Γαλλική προσέγγιση που επιμένει να επωφελούνται από τα νέα σχέδια μόνον τα μέλη της ΕΕ με αμυντικές βιομηχανίες και όχι η Γερμανική που επιθυμεί να ανοίξει το πεδίο ευρύτερα και σε τρίτες χώρες με δεσμούς στην ΕΕ μέσω ΝΑΤΟ, δηλαδή ΗΠΑ, Τουρκία, Καναδά.
Επιπρόσθετα, ο τουρκικός αυταρχισμός διαψεύδει τους βιαστικούς όπως ο Τουσκ και η Κάλλας, δείχνοντας ξανά – με τις διώξεις εναντίον του Ιμάμογλου και πολλών άλλων – το πραγματικό πρόσωπο της σημερινής Τουρκίας, η οποία παραμένει αυταρχική στο εσωτερικό και αναξιόπιστη όσο και απρόβλεπτη και στις εξωτερικές σχέσεις της.

Πώς θα μεταφράζατε τη συνάντηση των επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων Γαλλίας - Βρετανίας - Τουρκίας στο Παρίσι την περασμένη εβδομάδα;

Η ΕΕ βρίσκεται ακόμη σε αμηχανία ενόψει της αλλαγής της αμερικανικής προσέγγισης στο Ρωσο-ουκαρνικό πόλεμο, με την αλλαγή της αμερικανικής προεδρίας. Ορισμένα κράτη που σχηματίζουν μια ομάδα προθύμων για μεγαλύτερη στήριξη της Ουκρανίας χωρίς ωστόσο να θέλουν να διαθέσουν στρατιώτες, αν χρειαστεί, και στο ουκρανικό έδαφος, αναζητούν λύσεις που αφενός θα υποβοηθήσουν τα σχέδια τους, αφετέρου θα συνδράμουν και στο face-saving μετά τις διάφορες φιλόδοξες, ενίοτε και υπερφίαλες δηλώσεις που έχουν ακουστεί.

Με δυο λόγια, η ομάδα των προθύμων στο εσωτερικό της ΕΕ βλέπει την Τουρκία ως χώρα του ΝΑΤΟ η οποία έχει σημαντικές, αριθμητικά, δυνάμεις αλλά και τη διάθεση να τις διαθέσει. Σε αυτό το πλαίσιο ερμηνεύεται η συνάντηση των αρχηγών των Ενόπλων Δυνάμεων Γαλλίας - Βρετανίας - Τουρκίας στο Παρίσι. Ως γνωστόν, η συνάντηση των τριών αρχηγών πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες μετά τη σύνοδο των αρχηγών των επιτελείων από περισσότερες από 30 χώρες και πάλι στο Παρίσι, όπου έγιναν διαβουλεύσεις για τις μορφές στήριξης προς την Ουκρανία χωρίς παρουσία του αρχηγού των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων.

Θεωρείτε πώς η προεδρία Τραμπ λύνει τα χέρια στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε σχέση με τα εξοπλιστικά του σχέδια ;

Πρέπει καταρχήν να υπενθυμίσουμε ότι υπήρξε τηλεφωνική επικοινωνία στις 16 Μαρτίου μεταξύ Τραμπ και Ερντογάν, για την οποία δεν έχουν ανακοινωθεί λεπτομέρειες. Φαίνεται όμως ότι υπάρχει μια νέα και δυνητικά σημαντική κινητικότητα στις σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας τόσο γενικά όσο και ειδικά, σε σχέση με τους εξοπλισμούς και τα F-35. Η σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή αλλά κυρίως στο Ρωσο-Ουκρανικό. Όσο διαρκεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, τόσο η Τουρκία θα αναβαθμίζεται – είναι κάτι που επισημαίνω συνεχώς από το 2022. Σε κάθε όμως περίπτωση, η σημασία και οι επιπτώσεις της δεύτερης προεδρίας Τραμπ στις διεθνείς σχέσεις θα εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από το διεθνές περιβάλλον. Δεν διαμορφώνει ο Τραμπ τις εξελίξεις, όπως λανθασμένα επαναλαμβάνουν κάποιοι, αλλά τις επιταχύνει και, αναλόγως με τις αλληλεπιδράσεις με άλλα κρίσιμα κράτη, τις συνδιαμορφώνει. Σήμερα βιώνουμε μια συστημική μετάβαση, η οποία είναι σε εξέλιξη αυτήν τη στιγμή, από ένα σύστημα μετα-μονοπολικό (που κυριάρχησε τα πρώτα χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου), προς ένα σύστημα, το οποίο αντί να ξαναγίνει διπολικό, όπως επί Ψυχρού Πολέμου, γίνεται σταδιακά ταυτόχρονα πολυπολικό και πολυκεντρικό. Επιμένω από χρόνια ότι αυτό δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό από διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις. Αναδύονται σταδιακά τρείς ή τέσσερις πόλοι, παράλληλα, όμως και πολλά κέντρα, τα οποία μπορεί να είναι δέκα ή λίγο περισσότερα, ανάλογα και με τις μελλοντικές τύχες συστημάτων όπως η ΕΕ, οι BRICS και η Σαγκάη και οι συλλογικές ή ατομικές πορείες των μελών τους, τα οποία βρίσκονται ή στο εσωτερικό των πόλων, ή προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ διαφορετικών πόλων. Ένα τέτοιο κέντρο, π.χ., προσπαθεί συστηματικότατα να γίνει η Τουρκία.Όπως εξηγώ από χρόνια, αυτό το πολυπολικό και ταυτόχρονα πολυκεντρικό σύστημα, το οποίο αναδύεται και βρίσκεται ακόμα σε υβριδική μορφή, είναι ευάλωτο σε περιφερειακές συγκρούσεις, αλλά ταυτόχρονα δεν είναι επιρρεπές σε γενικευμένη, παγκόσμια ανάφλεξη, εκτός αν πολλές κόκκινες γραμμές παραβιαστούν την ίδια περίοδο. Δεν είναι εύκολος ένας παγκόσμιος πόλεμος σε ένα τέτοιο σύστημα, όπως σε ένα διπολικό σύστημα, το οποίο υπό προϋποθέσεις, αν ξεφύγει από την ισορροπία, ίσως καταλήξει σε σύγκρουση. Όμως, αυτό το σημερινό, υβριδικό σύστημα, είναι επιρρεπές στην ανάδυση επιμέρους περιφερειακών συγκρούσεων. Τις ευνοεί καθώς δεν υπάρχουν ηγεμονικοί πόλοι - μπλοκ, που να ελέγχουν τα κράτη στις σφαίρες επιρροής τους με τρόπο καθοριστικό. Βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό σύστημα και στο πλαίσιο της μετάβασης αυτής, ευνοούνται οι περιφερειακές συγκρούσεις.Η σύγκρουση, που έχει να κάνει κατεξοχήν με τη συστημική μετάβαση που βιώνουμε, είναι φυσικά η σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Έχει να κάνει με τη μετάβαση διότι πρόκειται, όπως εξηγώ από το 2014, για περίπτωση πολέμων μεταξύ των διαδόχων κρατών της πάλαι ποτέ Σοβιετικής αυτοκρατορίας. Όπως και σε περίπτωση άλλων αυτοκρατοριών του παρελθόντος που διαλύθηκαν με διάφορους τρόπους, μπορεί να έχουμε για μεγάλο διάστημα συγκρούσεις μεταξύ διαδόχων κρατών.

Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, ξεκίνησαν συγκρούσεις, όπως με τη Γεωργία, που αφορούσαν ορισμένα από τα κράτη που ανήκαν σε αυτή. Όσα πρόλαβαν και μπήκαν στο ΝΑΤΟ, όπως οι Βαλτικές χώρες, οι οποίες ήταν κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης, όχι απλά της ζώνης επιρροής της, βρίσκονται σε ένα σχετικά ασφαλές σύστημα. Εκείνα τα οποία έμειναν πέριξ της Ρωσικής ομοσπονδίας, ως ανεξάρτητα κράτη, βρίσκονται σε αυτή τη δίνη των συγκρούσεων, όπως η Γεωργία και η Ουκρανία αλλά και η Μολδαβία.
Όμως οι σχέσεις Ελλάδας – ΗΠΑ είναι σήμερα εξαιρετικές και η Αθήνα οφείλει να προσπαθήσει να εξελιχθούν ακόμη περισσότερο. Από την πρώτη διμερή
συμφωνία του 1837 μέχρι την είσοδο στο ΝΑΤΟ το 1952 και τις διμερείς συμφωνίες που ακολούθησαν μέχρι σήμερα, η Ελλάδα και οι ΗΠΑ υπήρξαν πάντοτε εταίροι και σύμμαχοι. Ταυτόχρονα, στη ρευστή περίοδο στην οποία έχουμε εισέλθει, η Ελλάδα, μαζί με την απολύτως αναγκαία ενίσχυση της αποτρεπτικής ισχύος, χρειάζεται μια γενικότερη διπλωματική και επικοινωνιακή αντεπίθεση. Σε πολυμερή και διμερή φόρα, βεβαίως εντός αλλά και πέραν της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, χρειάζεται η συνεχής αναζήτηση εταίρων σε συνδυασμό με τη συνεπή επισήμανση του αναθεωρητικού ρόλου της νέο-οθωμανικής Τουρκίας. Ο υβριδικός πολυπολικός και πολυκεντρικός κόσμος που αναδύεται είναι περισσότερο ρευστός και λιγότερο προβλέψιμος σε σχέση με το μεταπολεμικό παρελθόν, με ή χωρίς τον Τραμπ.

*Ο Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στη London School of Economics και Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy στις ΗΠΑ.