Τα έωλα επιχειρήματα της Τουρκίας για τα νησιά - Τι προβλέπουν οι Διεθνείς Συμβάσεις

Ο Γιασάρ Γκιουλέρ κατηγόρησε την Ελλάδα για ... προκλήσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και για παραβίαση διεθνών συνθηκών, προειδοποιώντας μάλιστα ότι η Άγκυρα θα αντιδράσει αποφασιστικά, αν η Αθήνα δεν «συμμορφωθεί» με τις διεθνείς συνθήκες που προβλέπουν την αποστρατιωτικοποίηση νησιών.

Ο Υπουργός Άμυνας της Τουρκίας δήλωσε ότι «η Ελλάδα συνεχίζει να παραβιάζει το καθεστώς των περισσότερων νησιών», κάνοντας ειδική αναφορά στο Καστελόριζο, το οποίο βρίσκεται «μόλις 1.900 μέτρα μακριά από την Τουρκία», με τον ίδιο να επισημαίνει ότι «είναι ένα από τα 23 νησιά που θα έπρεπε να έχουν αποστρατιωτικοποιημένο καθεστώς σύμφωνα με τις διεθνείς συμφωνίες».

• Νέα προκλητική δήλωση Γκιουλέρ: «Παράνομες οι απαιτήσεις της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο»

Η τουρκική κυβέρνηση, επανέλαβε πως δεν θα ανεχθεί την παραβίαση αυτών των συμφωνιών και δεν θα «κλείσει τα μάτια» στην αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στα νησιά αυτά.

Οι εν λόγω τουρκικές αιτιάσεις αποτελούν πάγιες θέσεις της Άγκυρας. Υπενθυμίζεται πώς τους ισχυρισμούς ότι η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων, από τη Σαμοθράκη μέχρι το Καστελόριζο, αποτελεί όρο για την κυριαρχία της Ελλάδας σε αυτά, επανέλαβε με επιστολή του στις 17 Σεπτεμβρίου του 2022 προς τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον Οργανισμό, Φεριντούν Σινιρλίογλου.

Με την συγκεκριμένη επιστολή ο κ. Σινιρλίογλου κατηγορούσε την Ελλάδα ότι με τις πράξεις της «απειλεί τη σταθερότητα των ζωτικά σημαντικών εδαφικών καθεστώτων που συμφωνήθηκαν με τις Συνθήκες Ειρήνης της Λωζάννης και των Παρισίων».

Οι διεθνείς συνθήκες για τα ελληνικά νησιά

Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα που επικαλείται και απαιτεί την αποστρατιωτικοποίηση των «νήσων του Ανατολικού Αιγαίου».

Όσον αφορά τη στρατιωτικοποίηση, το καθεστώς των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου διέπεται από διεθνείς συνθήκες.

Ειδικότερα:

• το καθεστώς των νήσων Λήμνου και Σαμοθράκης διέπεται από τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923, η οποία αντικαταστάθηκε με τη Σύμβαση του Μοντρέ (Montreux) του 1936
• το καθεστώς των νήσων Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας διέπεται από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης του 1923 και
• το καθεστώς των Δωδεκανήσων διέπεται από τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947.

Τι ισχύει για τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη

Η αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης- η οποία μαζί με την αποστρατιωτικοποίηση των Δαρδανελλίων, της Θάλασσας του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, καθώς επίσης και των τουρκικών νησιών Ίμβρου (Gökçeada), Τενέδου (Bozcaada) και Λαγουσών (Tavşan), αρχικώς προεβλέπετο από τη Σύμβαση της Λωζάννης για τα Στενά του 1923.

Καταργήθηκε από τη Σύμβαση του Montreux του 1936- η οποία, όπως ρητώς μνημονεύεται στο προοίμιό της, αντικατέστησε στο σύνολό της την προαναφερόμενη Σύμβαση της Λωζάννης.

Το δικαίωμα της Ελλάδας να εξοπλίσει τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη αναγνωρίσθηκε από την Τουρκία, σύμφωνα και με την επιστολή που απηύθυνε στον Έλληνα Πρωθυπουργό στις 6 Μαΐου 1936 ο τότε Τούρκος Πρέσβης στην Αθήνα Roussen Esref, κατόπιν οδηγιών της Κυβέρνησής του.

Η Τουρκική Κυβέρνηση επανέλαβε αυτή τη θέση, όταν ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Rustu Aras, απευθυνόμενος προς την Τουρκική Εθνοσυνέλευση με την ευκαιρία της κύρωσης της Συμβάσεως του Montreux, αναγνώρισε ανεπιφύλακτα το νόμιμο δικαίωμα της Ελλάδας να εγκαταστήσει στρατεύματα στη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, με τις εξής δηλώσεις του: "Οι διατάξεις που αφορούν τις νήσους Λήμνο και Σαμοθράκη, οι οποίες ανήκουν στη γειτονική μας και φιλική χώρα Ελλάδα και είχαν αποστρατιωτικοποιηθεί κατ' εφαρμογήν της Σύμβασης της Λωζάννης του 1923, επίσης καταργήθηκαν με τη νέα Σύμβαση του Montreux και αυτό μας ευχαριστεί ιδιαίτερα" (Εφημερίδα των πρακτικών της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, τεύχος 12, Ιούλιος 31/1936, σελ. 309). Παρόμοιες διαβεβαιώσεις εδόθησαν σχετικώς, κατά την ίδια περίοδο, εκ μέρους της Τουρκίας προς τις Κυβερνήσεις τρίτων ενδιαφερομένων χωρών.

Το καθεστώς των νησιών Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας

Όσον αφορά στα νησιά της Μυτιλήνης, της Χίου, της Σάμου και της Ικαρίας, πουθενά στη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης δεν προβλέπεται ότι αυτά θα τελούν υπό καθεστώς αποστρατιωτικοποιήσεως.

Η Ελληνική Κυβέρνηση ανέλαβε μόνον την υποχρέωση, σύμφωνα με το Aρθρο 13 της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης, να μην εγκαταστήσει εκεί ναυτικές βάσεις ή οχυρωματικά έργα.

Ενώ η Ελλάδα έχει μέχρι σήμερα εφαρμόσει με συνέπεια τις παραπάνω διατάξεις, η Τουρκία, παρά το γεγονός ότι υποχρεούται σύμφωνα με το ίδιο άρθρο να μην επιτρέπει στα στρατιωτικά της αεροσκάφη να υπερίπτανται του εναερίου χώρου των εν λόγω ελληνικών νησιών, έχει επανειλημμένως παραβιάσει και συνεχίζει να παραβιάζει τις σχετικές νομικές της υποχρεώσεις.

Από την άλλη πλευρά, το ίδιο άρθρο επιτρέπει στην Ελλάδα να διατηρεί συνήθη αριθμό καλουμένων για τη στρατιωτική θητεία στρατιωτών, οι οποίοι δύνανται να εκπαιδεύονται επί τόπου, καθώς επίσης και δυνάμεων Χωροφυλακής και Αστυνομίας.

Το καθεστώς στα νησιά των Δωδεκανήσων

Τα Δωδεκάνησα παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα «κατά πλήρη κυριαρχία» από τη Σύμβαση Ειρήνης των Παρισίων, μεταξύ Ιταλίας και Συμμάχων, τον Απρίλιο του 1947.

Περαιτέρω, οι διατάξεις της εν λόγω Συνθήκης προβλέπουν την αποστρατιωτικοποίηση των νήσων αυτών: "Αι ανωτέρω νήσοι θα αποστρατιωτικοποιηθώσι και θα παραμείνωσιν αποστρατιωτικοποιημέναι".

Στα Δωδεκάνησα υφίστανται ορισμένες δυνάμεις εθνοφυλακής, οι οποίες έχουν δηλωθεί σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τις διατάξεις της συμφωνίας CFE (Conventional Armed Forces in Europe).

Όσον αφορά τους τουρκικούς ισχυρισμούς για αποστρατιωτικοποίηση των Δωδεκανήσων, σημειώνεται ότι:

• Η Τουρκία δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος σε αυτήν τη Συνθήκη του 1947, η οποία, επομένως, αποτελεί "res inter alios acta" γι' αυτήν, δηλαδή ζήτημα που αφορά άλλα κράτη. Σύμφωνα δε με το άρθρο 34 της Συνθήκης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών, "μια συνθήκη δεν δημιουργεί υποχρεώσεις ή δικαιώματα για τρίτες χώρες" εκτός των συμβαλλομένων.
• Η πρόβλεψη περί αποστρατιωτικοποίησης των Δωδεκανήσων έγινε μετά από αποφασιστική παρέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης και απηχεί τις πολιτικές σκοπιμότητες της Μόσχας εκείνη τη χρονική περίοδο. Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι τα καθεστώτα αποστρατιωτικοποίησης έχασαν το λόγο ύπαρξής τους με τη δημιουργία των συνασπισμών του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ως ασύμβατα με τη συμμετοχή χωρών σε στρατιωτικούς συνασπισμούς. Στο πλαίσιο αυτό, το καθεστώς της αποστρατιωτικοποίησης έπαψε να εφαρμόζεται για τα ιταλικά νησιά Panteleria, Lampedusa, Lampione και Linosa, καθώς και για τη Δ. Γερμανία από τη μια πλευρά, και τη Βουλγαρία, Ρουμανία, Αν. Γερμανία, Ουγγαρία και Φιλανδία από την άλλη πλευρά.
  Πέραν των ανωτέρω, η Ελλάδα, όπως και κάθε άλλο κυρίαρχο κράτος στον κόσμο, δεν μπορεί να παραιτηθεί από το φυσικό και νόμιμο δικαίωμά της για άμυνα σε περίπτωση απειλής στρεφομένης κατά των νησιών της ή οποιουδήποτε άλλου μέρους της επικράτειάς της. Πόσω μάλλον, τη στιγμή που η Τουρκία, παραβιάζοντας κατάφωρα τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, την απειλεί με πόλεμο (casus belli) σε περίπτωση που ασκήσει ένα νόμιμο και κυριαρχικό δικαίωμα που της παρέχει το διεθνές δίκαιο.

Το Πρακτικό της Βέρνης και η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ

Μιλώντας στην επιτροπή προϋπολογισμού του τουρκικού κοινοβουλίου, ο Υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Γιασάρ Γκιουλέρ ισχυρίστηκε ότι η Ελλάδα παραβίασε το Πρακτικό της Βέρνης πραγματοποιώντας έρευνες σε περιοχές του Αιγαίου, τις οποίες ο ίδιος βαπτίζει «δυνητική τουρκική υφαλοκρηπίδα».

Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας, υπογράμμισε μάλιστα, ότι στις συγκεκριμένες έρευνες δόθηκε απάντηση σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο αναφέροντας πως «το υπουργείο Εξωτερικών μας προέβη στις απαραίτητες διπλωματικές πρωτοβουλίες προς τις ελληνικές αρχές σχετικά με τις ερευνητικές δραστηριότητες που η ελληνική πλευρά προσπάθησε να πραγματοποιήσει χωρίς άδεια στη δυνητική μας υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο κατά παράβαση του Πρακτικού της Βέρνης μεταξύ των δύο χωρών το 1976 και το διεθνές δίκαιο, και στο πεδίο, η Διοίκηση των Ναυτικών Δυνάμεων και η Διοίκηση του Λιμενικού Σώματος ανέλαβαν δράση».

Το εν λόγω πρωτόκολλο, με ισχύ διεθνούς συνθήκης, δεσμευτικής για τα συμβαλλόμενα μέρη, υπογράφηκε το 1976 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Τούρκο ομόλογό του, Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και προέβλεπε την αποχή των δύο χωρών από την πραγματοποίηση ερευνών στις θαλάσσιες εκείνες περιοχές, στα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, που είχαν τεθεί υπό αμφισβήτηση, από την Τουρκία.

Παράλληλα, ο Υπουργός Άμυνας της Τουρκίας, ισχυρίστηκε ότι καμία ερευνητική δραστηριότητα στο Αιγαίο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς την άδεια των τουρκικών αρχών υπογραμμίζοντας ότι «Τον Ιούλιο, η ερευνητική δραστηριότητα πόντισης καλωδίων του ιταλικού πλοίου Ievoli Relume στην υφαλοκρηπίδα μας εμποδίστηκε από την αποτρεπτική στάση των στοιχείων μας στην περιοχή και εν τέλει το ιταλικό πλοίο μπόρεσε να πραγματοποιήσει τις δραστηριότητές του αφού είπε "Ναι, αποδέχομαι την δική σας περιοχή ευθυνών. Μου επιτρέπετε (έχω την άδειά σας)».

Στη σημασία της τήρησης της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και της ανάγκης το σύνολο των κρατών να σεβαστεί τον δεσμευτικό της χαρακτήρα, έχει αναφερθεί πολλάκις η Αθήνα.

Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θαλάσσης (UNCLOS) τέθηκε προς υπογραφή την 10 Δεκεμβρίου 1982 και κατέστη ενεργή στις 16 Νοεμβρίου 1994 με την κατάθεση των εγγράφων επικύρωσης 60 κρατών. Όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν υπογράψει τη σύμβαση συνεπώς αποτελεί τμήμα του ευρωπαϊκού κεκτημένου.

Θεωρείται το μοναδικό νομικό καθολικό πλαίσιο που διέπει όλες τις δραστηριότητες στις θάλασσες και τους ωκεανούς.

Η σύμβαση δεν έχει κυρωθεί από την Τουρκία, ωστόσο το ότι δεν έχει υπογραφεί από τη γείτονα δεν την απαλλάσσει από την υποχρέωση να την σέβεται, υποστηρίζουν οι ειδικοί.

Η Τουρκία αρνείται να προσχωρήσει στην UNCLOS, καθώς δεν αναγνωρίζει ότι τα νησιά έχουν δικαίωμα σε θαλάσσιες ζώνες όπως και δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα της Ελλάδας που επίσης απορρέει από την UNCLOS, για επέκταση των χωρικών υδάτων.

Η σύμβαση καθορίζει μεταξύ άλλων τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των παράκτιων χωρών σχετικά με τον καθορισμό και τη διαχείριση των υδάτων τα οποία τελούν υπό την κυριαρχία ή τη δικαιοδοσία τους:

• της χωρικής θάλασσας (έως 12 ναυτικά μίλια από τις καθορισμένες γραμμές βάσης)·
• της συνορεύουσας ζώνης (έως 24 ναυτικά μίλια από τις καθορισμένες γραμμές βάσης)·
• των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (έως 200 ναυτικά μίλια από τις καθορισμένες γραμμές βάσης και την υφαλοκρηπίδα)·

Σύμφωνα με την UNCLOS, Άρθρο 121, που αντανακλά επίσης το εθιμικό δίκαιο, προβλέπει ρητά ότι τα νησιά, ανεξαρτήτως μεγέθους, έχουν πλήρες δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, όπως και κάθε άλλη ηπειρωτική επικράτεια.

Η Ελλάδα, μέλος της ΕΕ, μέλος της συμμαχίας του ΝΑΤΟ, προωθεί ενεργά συνέργειες και εταιρικές σχέσεις στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.

Η Ελλάδα διακηρύσσει συνεχώς την προθυμία της να διαπραγματευτεί με την Τουρκία για την επίλυση της υφιστάμενης διαφοράς, δηλαδή την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, στη βάση πάντα του Διεθνούς Δικαίου και συγκεκριμένα του Δικαίου της Θάλασσας.