Eλληνοτουρκικά 2023: Από το «Μητσοτάκης γιοκ» στη διακήρυξη των Αθηνών

Με το 2022 να κλείνει με συνεχείς προκλήσεις και απειλές απο τη Τουρκία, οι οποίες δηλώθηκαν με παραβιάσεις του Εθνικού Εναέριου Χώρου, υπερπτήσεις σε ελληνικά νησιά, αλλά και με την έξοδο του 4ου πλωτού γεωτρύπανου Αμντούλ Χαμίντ Χαν στη Μεσόγειο, το 2023 ξεκίνησε με τις σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας να είναι τεταμένες.

Τον Φεβρουάριο του 2023 ωστόσο ένα αναπάντεχο γεγονός έπαιξε καταλυτικό ρόλο για να διαγράψει, μέχρι νεωτέρας, ο Ταγίπ Ερντογάν το περιβόητο «Μητσοτάκης γιοκ», αλλά και τα νταηλίκια με τη φράση που χρησιμοποίησε σχεδόν κάθε Τούρκος πολιτικός και αναλυτής διπλωματικών-στρατιωτικών θεμάτων «θα έρθουμε μια νύχτα ξαφνικά».

Στις 6 Φεβρουαρίου η νοτιοανατολική Τουρκία συγκλονίστηκε από τομ φονικό σεισμό των 7,8 Ρίχτερ, με περισσότερους από 20.000 νεκρούς. Η Ελλάδα έσπευσε από την πρώτη στιγμή να στηρίξει τον δοκιμαζόμενο τούρκικο λαό με αποστολές διασωστών και ανθρωπιστικής βοήθειας. Έκτοτε, η Άγκυρα άλλαξε τακτική. Σε λιγότερο απο ένα μήνα ο Ταγίπ Ερντογάν έστειλε συλλυπητήριο μήνυμα στην Ελλάδα μετά το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, που έγινε στις 3 Μαρτίου 2023.

Η διπλωματία των σεισμών

Η «διπλωματία των σεισμών» έφερε τις δύο χώρες κοντά με τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Ταγίπ Ερντογάν να αποφασίζουν να ανοίξουν πάλι διαύλους τους επικοινωνίας των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Στη συνέχεια, τα ελληνοτουρκικά μένουν έξω από την προεκλογική ατζέντα των δυο ηγετών που δίνουν εκλογική μάχη την αμέσως επόμενη περίοδο.

Μητσοτάκης και Ερντογάν κερδίζουν τις εκλογές και με αυτοπεποίθηση προγραμματίζουν συνάντηση με σκοπό την επανεκκίνηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων στο Βίλνιους της Λιθουανίας στο περιθώριο της Συνόδου του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο. Έτσι μετά από μια μακρά περίοδο κρίσης και πολεμικών δηλώσεων όπως «θα βομβαρδίσουμε με τον βαλλιστικό πύραυλο Τyphoon την Aθήνα», Ελλάδα και Τουρκία συμφωνούν ότι διαφωνούν και συνεχίζουν να εξετάζουν αν μπορεί να επιτευχθεί επίλυση των προβλημάτων. Σε αυτή τη συνάντηση οι ηγέτες Ελλάδας και Τουρκίας χάραξαν τον οδικό χάρτη για τις επόμενες κινήσεις, που στοχεύουν την σταδιακή αποκατάσταση της εμπιστοσύνης.

Το επόμενο ραντεβού των δύο πολιτικών ηγετών ήταν στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο στο περιθώριο της Συνόδου του ΟΗΕ, ενώ σε παράλληλο επίπεδο οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών οριοθέτησαν το πλαίσιο του διαλόγου, με τρεις πυλώνες: Θετική ατζέντα, Πολιτικές Διαβουλεύσεις, Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.

Επιστέγασμα του διαλόγου το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας στις 7 Δεκεμβρίου στην Αθήνα, όπου οι δύο ηγέτες υπέγραψαν τη Διακήρυξη των Αθηνών. Μια έμπρακτη δέσμευση για τη διατήρηση της ηρεμίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και ένας οδηγός για τη συνέχεια των επαφών σε όλο τα επίπεδα συνεργασίας. Στο πλαίσιο αυτό ο Κυριάκος Μητσοτάκης αναμένεται να επισκεφθεί την Άγκυρα τον Απρίλιο του '24 μαζί με υπουργούς της κυβέρνησης.

Ο Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου Κώστας Υφάντης μιλώντας στο CNN αναφέρει ότι:"Συνολικά απο τους 12 μήνες του 2023 οι 11 ήταν ήρεμοι και απο ένα σημείο και μετά η ατμόσφαιρα ήταν έως και φιλική. Άρα το 2023 ήταν απο κάθε άποψη μια καλή χρονιά για τα ελληνοτουρκικά υπο την έννοια ότι απο την ένταση και τη ρητορική, τη κρίση και το φάσμα της σύγκρουσης των προηγούμενων ετών περασαμε μια ήσυχη χρονιά. Θα έλεγα ότι η πιο σημαντική στιγμή ήταν η πρώτη συνάντηση Μητσοτάκη-Ερντογάν στο Βίλνιους, όπου εκεί αποφασίστηκε ο οδικός χάρτης που μας οφήγησε μέχρι τη μη δεσμευτική, αλλά συμβολικά σημαντική Διακήρυξη των Αθηνών."

Συγκρατημένη αισιοδοξία για τη νέα χρονιά

Το 2024 φαίνεται πως θα είναι ένα κομβικό έτος για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Μπορεί σε θέματα χαμηλής πολιτικής να υπήρξε πρόοδος, όμως η Αθήνα, δεν τρέφει αυταπάτες για λύση στις ελληνοτουρκικές διαφορές. Ωστόσο, επιδιώκει να διατηρηθούν τα ήρεμα νερά στο Αιγαίο και την Ανατ. Μεσόγειο. Σε βάθος 4ετίας πάντως και όταν η συγκυρία το επιτρέψει ή Αθληνα είναι διατεθειμένη να αναζητήσει τις πιθανότητες μιας συμφωνίας επί της διμερούς διαφοράς οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών.

Σε κάθε περίπτωση, η Αθήνα δεν εγκαταλείπει τις πάγιες θέσεις της στο Κυπριακό και θεωρεί πως η μόνη διαφορά που υπάρχει με την Τουρκία είναι ο καθορισμός ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, ζητώντας προσφυγή στη Χάγη. Απο την άλλη πλευρά η Άγκυρα πιστεύει πως υπάρχουν πολλά περισσότερα θέματα προς συζήτηση, όπως η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου.