Συνταγματική η τροπολογία Κασιδιάρη σύμφωνα με την Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής

Οι συντάκτες της ζητούν ωστόσο, από την κυβέρνηση να προχωρήσει σε νομοτεχνικές διευκρινίσεις.

«Ευνόητο είναι ότι ο Άρειος Πάγος δεν καλείται να εκφέρει θετική κρίση περιέχουσα αξιολογήσεις ανήκουσες στην ελεύθερη δηµόσια σφαίρα, προκειµένου να διαπιστώσει αν πολιτικό κόµµα εξυπηρετεί το δηµοκρατικό πολίτευµα, αλλά αν σε συγκεκριµένη περίπτωση συντρέχουν λόγοι, αναγόµενοι στη δράση προσώπων που έχουν καταδικασθεί για τα ανωτέρω αδικήµατα και στις αντίστοιχες ποινές, βάσει των οποίων συνάγεται ότι η δράση πολιτικού κόµµατος υπονοµεύει ή αντιστρατεύεται την ελεύθερη λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος και, εποµένως, δεν είναι συµβατή µε αυτή. Σηµείο το οποίο χρήζει ανάλογης αποτύπωσης στο κείµενο του νόµου, ενόψει οριοθέτησης της σχετικής δικανικής κρίσης», αναφέρεται στην έκθεση.

Σε άλλο σημείο επισημαίνεται ότι «το κρίσιµο στοιχείο, εν προκειµένω, δεν είναι η προσωπική απαξία όσων έχουν διαπράξει τα ως άνω εγκλήµατα και έχουν καταδικασθεί για αυτά, αλλά το ότι πολιτικά κόµµατα καταρτίζουν διά των εν λόγω προσώπων ή περιλαµβάνουν στους συνδυασµούς τους πρόσωπα που καλούνται, εκλεγόµενα, ενώ έχουν καταδικασθεί για εγκλήµατα µε πολιτειακή απαξία, να συµπράξουν στη λειτουργία του πολιτεύµατος. Εποµένως, η καταδίκη τους για αδικήµατα µε πολιτειακή απαξία, και στις ως άνω ποινές, θεµελιώνει ενδεχόµενη κρίση του Δικαστηρίου περί εναντίωσης πολιτικού κόµµατος στην ελεύθερη λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Στο πλαίσιο αυτό θα έπρεπε και να επιβεβαιωθεί ο κατάλογος των εν λόγω εγκληµάτων ως εγκληµάτων ενεχόντων πολιτειακή απαξία».

Η έκθεση της επιστημονικής υπηρεσίας για την τροπολογία Κασιδιάρη:

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 1 του Συντάγματος, «Έλληνες πολίτες που έχουν το εκλογικό δικαίωμα μπορούν ελεύθερα να ιδρύουν και να συμ- μετέχουν σε πολιτικά κόμματα, που η οργάνωση και η δράση τους οφείλει να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος».Στοιχείο της ελεύθερης λειτουργίας του πολιτεύματος και του πολυκομματισμού είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο τα πολιτικά κόμματα υπηρετούν την ε- λεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, ο οποίος διαμορφώνε- ται από τους φορείς τους, αξιολογείται, προεχόντως, από τον λαό. Κατά την κρατούσα, εξ άλλου, θέση, δεν είναι επιτρεπτή η διάλυση πολιτικού κόμμα- τος που έχει νομίμως ιδρυθεί (ΑΠ 590/2009).

Τα κόμματα εισέρχονται και λειτουργούν τόσο στην πολιτική κοινωνία όσο και στο πολιτειακό επίπεδο σχηματισμού της κρατικής θέλησης, η οποία υ- πόκειται στην αρχή της συνταγματικής νομιμότητας. Βασική πύλη εισόδου στο πολιτειακό επίπεδο είναι η συμμετοχή στις εθνικές εκλογές για την α- νάδειξη της Βουλής, που αποτελεί το κατεξοχήν αντιπροσωπευτικό σώμα, του οποίου οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα (άρθρο 1 παρ. 3 Σ). Έτσι, π.χ., οι βουλευτές, πριν από την ανάληψη των καθηκόντων τους, δίδουν όρ- κο πίστης στην πατρίδα και το δημοκρατικό πολίτευμα (άρθρο 59 παρ. 1 Σ). Εξ άλλου, η Πολιτεία υποχρεούται να διασφαλίζει, σε κάθε περίπτωση, την ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης ως έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας (άρθρο 52 Σ).

Στο πλαίσιο των ανωτέρω και των σχετικών προς αυτές συνταγματικών ρυθμίσεων, ο νόμος 4804/2021 όρισε, στο άρθρο 93 (ρύθμιση που έχει εν-σωματωθεί στο άρθρο 32 παρ. 1 του π.δ. 26/2012), ότι «[δ]ικαίωμα κατάρτι- σης συνδυασμού ενός ή περισσοτέρων πολιτικών κομμάτων έχουν όσα πο- λιτικά κόμματα: α) ιδρύθηκαν νόμιμα, και β) ο πρόεδρος, ο γενικός γραμμα- τέας, τα μέλη της διοικούσας επιτροπής και ο νόμιμος εκπρόσωπ[ό]ς [τους] δεν έχουν καταδικασθεί: βα) σε κάθειρξη για τα αδικήματα των κεφαλαίων 1-6 του Δεύτερου Βιβλίου του Ποινικού Κώδικα ή ββ) σε οποιαδήποτε ποινή για εγκλήματα του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα που επισείουν την ποινή της ισόβιας κάθειρξης ή βγ) σε ισόβια κάθειρξη για κάθε άλλο αδίκημα. Η α- ποστέρηση του δικαιώματος κατάρτισης συνδυασμών, σύμφωνα με την πα- ρούσα περίπτωση, ισχύει για τη χρονική διάρκεια της επιβληθείσας ποινής. Το χρονικό διάστημα αποστέρησης του δικαιώματος κατάρτισης συνδυα- σμών υπολογίζεται από την επομένη της ημέρας της οριστικής καταδικαστι- κής απόφασης. Η έκτιση ή μη της ποινής ή η παραγραφή αυτής δεν ασκεί ε- πιρροή στον υπολογισμό του ανωτέρω χρονικού διαστήματος».

Κατά το άρθρο 55 παρ. 1 του Συντάγματος, πολίτης δεν μπορεί να στερη- θεί το δικαίωμα του εκλέγεσθαι παρά μόνο αν έχει στερηθεί του δικαιώμα-τος του εκλέγειν και δεν διαθέτει το νόμιμο όριο ηλικίας. Του δικαιώματος του εκλέγειν στερείται πολίτης, μεταξύ άλλων, συνεπεία ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα, η οποία έχει καταστεί αμετάκλητη. Η στέρηση από πολίτη του δικαιώματος του εκλέγεσθαι και η στέρηση, κατ’ εφαρμογήν του νόμου, από κόμμα δικαιωμάτων του σχετιζόμενων με τη συμμετοχή του στην εθνική αντιπροσωπεία τυγχάνουν, ως διαφορετικές νομικές καταστά- σεις, διαφορετικής νομικής αντιμετώπισης. Στη δεύτερη περίπτωση, αντικει- μενικά δεδομένα, όπως, π.χ., καταδικαστικές αποφάσεις συγκεκριμένων προσώπων για εγκλήματα που ενέχουν ιδιάζουσα πολιτειακή απαξία και τι- μωρούνται με αντίστοιχες ποινές, επιφέρουν ως συνέπεια, όσον αφορά τα πολιτικά κόμματα, π.χ., την αναστολή χρηματοδότησής τους (πβλ. και Ολ- ΣτΕ 518/2015, σκ. 9, όπου αναφέρονται και τα εξής: «[ό]πως έχει κριθεί, το Σύνταγμα δεν αποκλείει τη θέσπιση με νόμο προϋποθέσεων για την παροχή κρατικής οικονομικής ενίσχυσης των κομμάτων, εφ’ όσον αυτές στηρίζονται σε κριτήρια αντικειμενικά και πρόσφορα για την εξυπηρέτηση του επιδιωκό- μενου σκοπού, ο οποίος συνάπτεται με την ύπαρξη κομμάτων που αντιπρο- σωπεύουν εν ενεργεία πολιτικές δυνάμεις, των οποίων η παρουσία στην πο- λιτική σκηνή είναι έκδηλη (ΣΕ 1862/85 Ολ., 993/88 Ολ., 1116/90, 2285/94, 3770/11, 3869/14). Περαιτέρω, δύναται ο νομοθέτης, μέσα στα πλαίσια της αρχής της αναλογικότητος και του σεβασμού του δικαιώματος παροχής εν- νόμου προστασίας κατά το άρθ. 20 παρ. 1 του Συντάγματος, να θεσπίζει αρ-νητικές προϋποθέσεις, οι οποίες κωλύουν την παροχή κρατικής οικονομικής ενίσχυσης, όχι μόνο για λόγους αφορώντες τη διαχείριση της ενίσχυσης αυ- τής εκ μέρους του δικαιούχου κόμματος (άρθρα 23 και 24 του Ν. 3023/2002), αλλά και για λόγους ουσιαστικούς, συναρτώμενους προς την εν γένει δρά- ση αυτού, η οποία, κατά το άρθρο 29 παρ. 1 του Συντάγματος οφείλει να ε- ξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η εν- δεχόμενη εμπλοκή μελών της ηγεσίας πολιτικού κόμματος, τα οποία, δεδο- μένης της φύσεως αυτού ως νομικού προσώπου, (άρ. 29 παρ. 6 ν. 3023/2002) προδήλως καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη δράση του, σε ε- γκληματικές ενέργειες των άρθρων 187 και 187 Α του Ποινικού Κώδικα, α- ποτελεί, εν όψει της φύσεως των αδικημάτων και της συνάρτησής τους προς την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, σοβαρό λόγο, ο οποίος καθιστά συνταγματικώς ανεκτή την αναστολή της κρατικής οικονο- μικής ενίσχυσης προς το εν λόγω πολιτικό κόμμα, δεδομένου μάλιστα ότι, κατά τα προεκτεθέντα, η αναστολή έχει προσωρινό χαρακτήρα, μέχρις ότου αποφανθούν αμετάκλητα τα κατά το Σύνταγμα αρμόδια ποινικά δικαστήρια, η δε επιβολή της δύναται να αμφισβητηθεί με αίτηση ακυρώσεως ενώπιον του ΣτΕ»).

Β. Με το προτεινόμενο άρθρο 87, η περίπτωση (β) του άρθρου 32 παρ. 1 π.δ. 26/2012 διευρύνεται, ώστε να καταλαμβάνει και την περίπτωση που η εν λόγω τυχόν καταδίκη αφορά όχι μόνο την καταστατική, αλλά και την πραγ- ματική ηγεσία κόμματος. Έννοια την οποία η προτεινόμενη ρύθμιση προσ- διορίζει.

Σημειωτέον ότι ήδη το άρθρο 7Α παρ. 1 του ν. 3023/2002 (προστέθηκε στον ν. 3023/2002 με το άρθρο 23 του ν. 4203/2013, ΦΕΚ Α ́ 235/01.11.2013) περιλαμβάνει την «πραγματική διεύθυνση κόμματος» μετα- ξύ των ιδιοτήτων των προσώπων, δίωξη και επιβολή προσωρινής κράτησης σε βάρος των οποίων άγει σε αναστολή χρηματοδότησης του οικείου κόμ- ματος: «[σ]ε περίπτωση άσκησης δίωξης και επιβολής προσωρινής κράτησης κατά το άρθρο 282 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, κατά του αρχηγού κόμ- ματος ή του προέδρου κοινοβουλευτικής ομάδας ή εκείνου που ασκεί την πραγματική διεύθυνση κόμματος ή κατά περισσοτέρων του ενός πέμπτου των βουλευτών ή του ενός πέμπτου των ευρωβουλευτών ή του ενός πέ- μπτου των μελών του κεντρικού οργάνου διοίκησης κόμματος ή συνασπι- σμού κομμάτων, σύμφωνα με το καταστατικό τους, για τα εγκλήματα των άρθρων 187 και 187Α του Ποινικού Κώδικα, αναστέλλεται κάθε είδους κρα- τική χρηματοδότηση και οικονομική ενίσχυση μετά από απόφαση της Βου- λής με ονομαστική ψηφοφορία και την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθ- μού των βουλευτών. Η αναστολή μπορεί να επιβληθεί εφόσον οι πράξεις των ως άνω φυσικών προσώπων τελέσθηκαν στο πλαίσιο δράσης του κόμ- ματος στο οποίο ανήκουν ή στο όνομα αυτού».

Περαιτέρω, με το προτεινόμενο άρθρο 87 εισάγεται στο άρθρο 32 παρ. 1 του π.δ. 26/2012 νέα περίπτωση (γ), με την οποία προστίθεται ως προϋπόθε-ση για την κατάρτιση συνδυασμών, το πολιτικό κόμμα να υπηρετεί την ελεύ- θερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Για τη σχετική αξιολόγη- ση, λαμβάνεται υπόψη η τυχόν καταδίκη υποψηφίων βουλευτών, ιδρυτικών μελών ή διατελεσάντων προέδρων για τα αναφερόμενα στην προτεινόμενη ρύθμιση αδικήματα, προβλέπεται δε ότι η συνδρομή των οικείων προϋποθέ- σεων ελέγχεται αυτεπάγγελτα από το Α ́ Τμήμα (και δη το Α1 Τμήμα, κατά το άρθρο 12 παρ. 1 του ν. 4954/2022) του Αρείου Πάγου.

Επειδή, όπως προκύπτει από τον δηλούμενο σκοπό της προτεινόμενης ρύθμισης, η περίπτωση (γ) καταλαμβάνει πολιτικά κόμματα των οποίων η δράση ηγετικών μελών δεν υπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρα- τικού πολιτεύματος (βλ. σελ. 4-5 της σχετικής Τροπολογίας με αριθμό κατ. 1570/149/2.2.2023), ευνόητο είναι ότι ο Άρειος Πάγος δεν καλείται να εκφέ- ρει θετική κρίση περιέχουσα αξιολογήσεις ανήκουσες στην ελεύθερη δημό- σια σφαίρα, προκειμένου να διαπιστώσει αν πολιτικό κόμμα εξυπηρετεί το δημοκρατικό πολίτευμα, αλλά αν σε συγκεκριμένη περίπτωση συντρέχουν λόγοι, αναγόμενοι στη δράση προσώπων που έχουν καταδικασθεί για τα α- νωτέρω αδικήματα και στις αντίστοιχες ποινές, βάσει των οποίων συνάγεται ότι η δράση πολιτικού κόμματος υπονομεύει ή αντιστρατεύεται την ελεύθε- ρη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος και, επομένως, δεν είναι συμβατή με αυτή. Σημείο το οποίο χρήζει ανάλογης αποτύπωσης στο κείμε- νο του νόμου, ενόψει οριοθέτησης της σχετικής δικανικής κρίσης.

Επισημαίνεται, ακόμη, ότι, στην περίπτωση του στοιχείου (β), προϋπόθεση του δικαιώματος κατάρτισης συνδυασμών κόμματος είναι η απουσία καταδί- κης σε οποιονδήποτε βαθμό για τα οικεία αδικήματα, και ότι στην περίπτωση του στοιχείου (γ), για την αξιολόγηση της συνδρομής της προϋπόθεσης μη εναντίωσης (κατ’ ορθή απόδοση του νοήματος της εν λόγω προϋπόθεσης) στην ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, «λαμβάνεται υπ’ όψιν η καταδίκη σε οποιονδήποτε βαθμό υποψηφίων βουλευτών κ.λπ.».

Το κρίσιμο στοιχείο, εν προκειμένω, δεν είναι η προσωπική απαξία όσων έ- χουν διαπράξει τα ως άνω εγκλήματα και έχουν καταδικασθεί για αυτά, αλ- λά το ότι πολιτικά κόμματα καταρτίζουν διά των εν λόγω προσώπων ή περι- λαμβάνουν στους συνδυασμούς τους πρόσωπα που καλούνται, εκλεγόμενα, ενώ έχουν καταδικασθεί για εγκλήματα με πολιτειακή απαξία, να συμπρά- ξουν στη λειτουργία του πολιτεύματος. Επομένως, η καταδίκη τους για αδι- κήματα με πολιτειακή απαξία, και στις ως άνω ποινές, θεμελιώνει ενδεχόμε- νη κρίση του Δικαστηρίου περί εναντίωσης πολιτικού κόμματος στην ελεύ- θερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στο πλαίσιο αυτό θα έ- πρεπε και να επιβεβαιωθεί ο κατάλογος των εν λόγω εγκλημάτων ως εγκλη- μάτων ενεχόντων πολιτειακή απαξία.

Γ. Επίσης, επειδή η κρίση περί πραγματικής ηγεσίας στην περίπτωση (β), όπως και η κρίση περί συνδρομής της περίπτωσης (γ), προϋποθέτουν εκτί- μηση περί πραγμάτων, η προτεινόμενη ρύθμιση ορίζει ότι πολιτικά κόμματα και εκλογείς έχουν το δικαίωμα υποβολής υπομνήματος με στοιχεία τεκμη- ρίωσης. Προς τον σκοπό διασφάλισης του δικαιώματος αμύνης κόμματος στο οποίο προσάπτεται ότι δεν πληροί τις εν λόγω ουσιαστικές προϋποθέσεις, θα ήταν πρόσφορο να προβλέπεται διαδικασία γνωστοποίησης των υ- πομνημάτων που έχουν κατατεθεί και, αντίστοιχα, να παρέχεται δυνατότητα αντίκρουσής τους.

Επισημαίνεται, περαιτέρω, ότι τα χρονικά όρια εντός των οποίων ενεργεί το Δικαστήριο είναι ιδιαιτέρως στενά, αν όχι ασφυκτικά (βλ. άρθρο 35 παρ. 1 του π.δ. 26/2012). Και ότι, κατά συνέπεια, θα έπρεπε, υπό το φως της νέας ρύθμισης, να διευρυνθούν τόσο προς διευκόλυνση των κομμάτων όσο και, κυρίως, της δικανικής κρίσης.