Βαληνάκης: Δεν μπορώ να φανταστώ ότι ο Ερντογάν δεν ζήτησε αντάλλαγμα για το «ήσυχο καλοκαίρι»

Παράλληλα, επισημαίνει πως «η έκκληση Μπάιντεν για σταθερότητα στο Αιγαίο πιθανότατα έχει και άλλη ανάγνωση από αυτήν που συζητούμε», σχολιάζοντας το γεγονός ότι η ανακοίνωση του Λευκού Οίκου δεν αναφέρει καθόλου την Ανατολική Μεσόγειο.

Ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών και καθηγητής Διεθνών Σχέσεων θεωρεί προϊόν συνναλλαγής των Ηνωμένων Πολιτειών με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την άρση του τουρκικού βέτο για ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ με την παράλληλη στήριξη από την πλευρά του προέδρου Τζο Μπάιντεν του τουρκικού αιτήματος για αγορά και εκσυγχρονισμό μαχητικών αεροσκαφών F-16.

Εκτιμά επίσης ότι θα ασκηθούν ασφυκτικές πιέσεις στο Κογκρέσο, προκειμένου να προχωρήσει η πώληση, με το πρόσθετο επιχείρημα ότι αν δεν δοθούν τα όπλα αυτά θα καταρρεύσει η συμφωνία διεύρυνσης του ΝΑΤΟ. Ο Γιάννης Βαληνάκης προειδοποιεί μάλιστα πως μια τέτοια εξέλιξη, παρά τα χειροκροτήματα στον πρωθυπουργό στο Κογκρέσο, μαζί μάλιστα με την άρση και των υπόλοιπων δυτικών εμπάργκο, θα είναι πολύ αρνητική για την εθνική ασφάλεια της Ελλάδας.

Χαρακτηρίζει «άσφαιρη προειδοποίηση» τα περί «βαθειάς ανησυχίας» που εξέφρασε η Ευρωπαϊκή Ένωση προς την Τουρκία κατά την τελευταία Σύνοδο Κορυφής και ασκεί κρτική, υπενθυμίζοντας ότι ο ίδιος είχε υποστηρίξει να στοχεύσουμε σε δημιουργική αξιοποίηση παλαιότερων κεκτημένων. «Μπορούσαμε πχ αντί του αόριστου ευχολογίου που μινιμαλιστικά εξασφαλίσαμε να επιδιώξουμε, πιο φιλόδοξα, την υλοποίηση της Έκθεσης Μπορέλ, δηλαδή κυρώσεις κατά της Τουρκίας». Σχολιάζει δε ότι από τη «διπλή προσέγγιση» της ΕΕ που υιοθετήθηκε πέρυσι προχώρησε τελικά η «θετική ατζέντα» και αγνοήθηκε το σκέλος των κυρώσεων παρά τις τουρκικές κατά καιρούς παρασπονδίες.

Αναλυτικά η συνέντευξη του Γιάννη Βαληνάκη:

- Ποια η εκτίμησή σας για όσα συνέβησαν στη Μαδρίτη;

Προφανώς υπήρξε έντονο πολυμερές και ιδίως διμερές παρασκήνιο και δεν τα γνωρίζουμε όλα ακόμη. Ο Αμερικανός πρόεδρος απέδιδε πολύ μεγάλη σημασία στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ και χρησιμοποίησε προφανώς όλο το προσωπικό του βάρος και συνολικά την αμερικανική ισχύ για να την εξασφαλίσει. Προς τούτο έστειλε συντονισμένα διαδοχικά μηνύματα στον Ερντογάν.

Στο αρχικό τηλεφώνημα φαίνεται ότι εξήγησε πως θα συναντιόταν μαζί του και θα του παρείχε πλήρη στήριξη για τα F-16 αν ο Τούρκος πρόεδρος αποδεχόταν το αποτέλεσμα των μέχρι τότε διαπραγματεύσεων με Σουηδία και Φιλανδία. Η άρση του βέτο, θα του είπε, «θα κάνει καλό στην εικόνα σου στη Συμμαχία και θα με βοηθήσει να σε βοηθήσω».

Πιθανότατα επέσεισε ως φόβητρο τη δυνατότητά του να τον πιέσει στο οικονομικό πεδίο, με την μη εφαρμογή από την Άγκυρα του εμπάργκο κατά Ρωσίας (επίσκεψη υφυπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ στην Πόλη), όπως και με την εκκρεμούσα δίκη της Halkbank, κ.ά. Ο Ερντογάν συναίνεσε, με την υστερόβουλη σκέψη ότι μέσω του όπλου της κύρωσης της διεύρυνσης από την τουρκική Βουλή «κρατάει» τους πάντες προκειμένου να εξασφαλίσει την εφαρμογή των υποοσχεθέντων για τα F-16 κ.λπ. Έτσι υπεγράφη και το Τριμερές Μνημόνιο. Οι ΗΠΑ «τον κρατούν» με το δέλεαρ των F-16, κι εκείνος αντίστροφα με την κύρωση, που εικάζω θα είναι από τις χρονικά τελευταίες…

- Σε ποιο βαθμό και πώς νομίζετε ότι συζητήθηκαν τα ελληνικά θέματα στη συνάντηση Μπάιντεν- Ερντογάν;

Με παρεμβάσεις Τζόνσον και άλλων είχε επιδιωχθεί να μην ανοίξει ο ασκός των ελληνοτουρκικών. Κατά τη διμερή συνάντησή τους πιθανολογώ ότι ο Αμερικανός πρόεδρος διαμήνυσε στον Τούρκο ομόλογό του να «αποφύγει τις υπερβολές» στη Συρία και το Αιγαίο γιατί «θα ήταν υποχρεωμένος» να αθετήσει την βοήθεια που υποσχέθηκε.

Σημειώνω εδώ ότι η παράλληλη αυτή αναφορά δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά. Θεωρούνται και οι δυο αυτές ζώνες «θερμές» περιοχές που οι ΗΠΑ εκτιμούν ότι θα γίνουν θερμότερες; Σημειώνω επίσης ότι περίεργως η ανακοίνωση δεν αναφέρει καθόλου την Ανατολική Μεσόγειο.

Τέλος, δεν μπορώ να φανταστώ ότι ο Ερντογάν δεν ζήτησε αντάλλαγμα για το «ήσυχο καλοκαίρι» και μάλιστα σοβαρό.

Η έκκληση Μπάιντεν για «σταθερότητα στο Αιγαίο» πιθανότατα έχει και άλλη ανάγνωση από αυτήν που συζητούμε. Το τι απάντησε ο Μπάιντεν ίσως το μάθουμε αργότερα αλλά συχνά οι διφορούμενες διατυπώσεις των ηγετών παραπέμπουν σε παρερμηνείες και κατηγορίες για παρασπονδία -ιδίως με κακόπιστους σαν τον Ερντογάν. Τελείως αλλιώς εννοούν π.χ. οι δυο πλευρές σήμερα την έννοια της «αποφυγής προκλήσεων» που πιθανότατα συμφωνήθηκε παρασκηνιακά. Για τον Ερντογάν η Ελλάδα είναι «προκλητική» γιατί «παραβιάζει τον τουρκικό εναέριο χώρο» (!) και εξοπλίζει τα νησιά ή τα επισκέπτονται κρατικοί αξιωματούχοι!

- Θα πάρει η Τουρκία τελικά τα F16;

Πιστεύω ότι θα ασκηθούν ασφυκτικές πιέσεις στο Κογκρέσο με το πρόσθετο επιχείρημα ότι αν δεν δοθούν τα όπλα αυτά θα καταρρεύσει η συμφωνία διεύρυνσης. Να προσθέσουμε και τις εκλογές του Κογκρέσου τον Νοέμβριο αλλά και το ότι το λόμπινγκ στο οποίο θα αποδυθεί η Τουρκία θα ξεπεράσει κάθε θεμιτό όριο (βλ. περίπτωση χρηματισμού Φλιν). Μια τέτοια εξέλιξη (παρά τα χειροκροτήματα στον πρωθυπουργό μας στο Κογκρέσο), μαζί μάλιστα με την άρση και των υπόλοιπων δυτικών εμπάργκο θα είναι πολύ αρνητική για την εθνική μας ασφάλεια γιατί θα ενισχύσουν την τουρκική στρατιωτική ισχύ και επιθετικότητα. Φυσικά, όταν προβλέπουμε ότι η Τουρκία θα πάρει πιθανότατα τα F16, αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να αγωνιστούμε εντατικά και πολύπλευρα ώστε να το αποτρέψουμε. Το ίδιο με όλα τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά εμπάργκο που ήδη ήρθησαν (Βρετανία, Σουηδία), υπονοήθηκαν (Γερμανία) και μάλλον έπονται… Γι αυτό και είχα επιμείνει προ εβδομάδων σε προληπτικές κινήσεις με βάση μάλιστα κεκτημένα εργαλεία πίεσης εντός της ΕΕ.

- Τι εννοείτε;

Είχα συγκεκριμένα υποστηρίξει ενόψει τότε της επικείμενης Συνόδου Κορυφής της ΕΕ (που προηγήθηκε της Συνόδου ΝΑΤΟ) να στοχεύσουμε σε δημιουργική αξιοποίηση παλαιότερων κεκτημένων. Μπορούσαμε πχ αντί του αόριστου ευχολογίου που μινιμαλιστικά εξασφαλίσαμε («βαθειά ανησυχία» της ΕΕ) να επιδιώξουμε, πιο φιλόδοξα, την υλοποίηση της Έκθεσης Μπορέλ (κυρώσεις) κατά της Τουρκίας.

Είχε υιοθετηθεί από την ΕΕ τον Μάρτιο 2021 ως «διπλή προσέγγιση»: είτε η Τουρκία θα συμμορφωνόταν με το διεθνές δίκαιο και τους κανόνες καλής γειτονίας και τότε θα ανταμοιβόταν («θετική ατζέντα», πχ. με την ενίσχυση της Τελωνειακής Ένωσης που τόσο πολύ έχει ανάγκη η χειμαζόμενη τουρκική οικονομία), είτε θα συνέχιζε τις προκλήσεις και θα της επιβάλλονταν κυρώσεις. Από τότε η θετική ατζέντα προχώρησε παρά τις τουρκικές κατά καιρούς παρασπονδίες.

Τώρα όμως που όλοι αναγνωρίζουν ότι ο Ερντογάν όχι απλώς συνέχισε αλλά αύξησε στο έπακρο τις απειλές, ήρθε δυστυχώς η ΕΕ (με δική μας παρότρυνση, αφού αυτό δηλώνουμε ότι επιδιώξαμε και πετύχαμε) και της χάρισε άλλη μια άσφαιρη προειδοποίηση. Τότε τι καλύτερο θα πετυχαίναμε στο ΝΑΤΟ;

- Θεωρείτε θετική ή αρνιτική την έκβαση της Συνόδου;

Δεν ανήκω σε εκείνους που ερμηνεύουν τα γεγονότα με βάση τις επιθυμίες τους. Η ευσεβοποθική αυτή σχολή (wishful thinking) θέλγει φυσικά και βολεύει επικοινωνιακά ως αισιόδοξη. Όμως οδηγεί δυστυχώς σε αμέριμνο εφησυχασμό και χάνονται έτσι ευκαιρίες.

Κάθε σοβαρός σχεδιασμός στηρίζεται πάντα στο χειρότερο δυνατό σενάριο (worst case). Ο ρεαλισμός, δηλ. η ωμή αλήθεια των δεδομένων συχνά πονάει, αλλά βοηθάει ώστε να προβαίνουμε έγκαιρα στις κατάλληλες ενέργειες και να είμαστε σε κάθε περίπτωση έτοιμοι για τα χειρότερα.

Ρεαλιστικά, λοιπόν, ο Ερντογάν με μια κίνηση απειλής βέτο έκανε όλο το ΝΑΤΟ να κρέμεται από τα χείλη του. Εισέπραξε χωρίς αμφιβολία καίρια ανταλλάγματα, σχεδόν όλα όσα ζήτησε. Με το που «συνέβαλε στην αρραγή ενότητα» του NATO, σύσσωμη και ανακουφισμένη η Συμμαχία τον ευχαριστεί αναγνωρίζοντάς του έμμεσα (και παρά την εμφανή προσωπική οργή ορισμένων) τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο που φιλοδοξεί να έχει.

Ειδικά όμως εμάς στην Ελλάδα και την Κύπρο, θα έπρεπε να μας προβληματίσουν τα όσα εξασφάλισε καθώς και οι επόμενες κινήσεις του μετά την υπερβολική αίσθηση στρατηγικής αναβάθμισης που τον διακατέχει.

- Τι ακριβώς κέρδισε ο Ερντογάν;

Κυριότερη επιτυχία του και μάλιστα ευθέως σε βάρος μας θεωρώ ασφαλώς την άρση του εμπάργκο όπλων από τη Σουηδία που πυροδοτεί κι άλλες τέτοιες αλλαγές πορείας.

Παράλληλα κατεξευτέλισε (παρά τις εύλογες διαψεύσεις τους) το πανθομολογούμενο κράτος δικαίου της Σουηδίας και Φιλανδίας: ή θα αποδεχθούν τον τουρκικό ορισμό του τρομοκράτη που περιλαμβάνει κάθε αντιφρονούντα (Κούρδους, Γκιουλενιστές κ.ά.), ή η Τουρκία δεν θα κυρώσει τη συμφωνία ένταξής τους.

Ντροπιαστική είναι για όλη τη Δύση η προδοσία των Κούρδων της Συρίας YPG που κατατρόπωσαν τον ISIS.

Οι Κούρδοι ωθούνται έτσι στην αγκαλιά της Ρωσίας για να προστατευθούν.

Βρίσκω επίσης προκλητική την «πλήρη στήριξη» που δίδεται μέσα από την τριμερή συμφωνία από Σουηδία και Φιλανδία προς την ασφάλεια της Τουρκίας «απέναντι σε απειλές» προς την τελευταία.

Προ μηνών είχα προτείνει αντίστοιχη διακριτική -μέσω επιστολών- παροχή στήριξης των δύο αυτών χωρών στη δική μας ασφάλεια («έναντι οποιασδήποτε απειλής») ως ελάχιστο δείγμα ανταπόδοσης της συναίνεσής μας στην είσοδό τους στο ΝΑΤΟ. Τώρα, εκ των υστέρων βέβαια, αν και ποτέ δεν είναι αργά, βλέπουμε ότι άξιζε και ότι θα μπορούσαμε να πάρουμε ανάλογες δηλώσεις.

Επιπλέον, ιδιαίτερα αρνητικό προηγούμενο για τα συμφέροντά μας συνιστά η στήριξη των δυο χωρών στην είσοδο της Τουρκίας «από την πίσω πόρτα» στην αμυντική συνεργασία στην ΕΕ (τη λεγόμενη PESCO). Με τον τρόπο αυτόν αποδυναμώνονται περαιτέρω οι εναπομένοντες ελάχιστοι αντιρρησίες, δηλ. Ελλάδα και Κύπρος, που κρατούν ακόμη βάσει κριτηρίων και αξιών την Τουρκία εκτός της ευρωπαικής άμυνας.

Τέλος, ο Μπάιντεν αναγκάστηκε να παράσχει προεκλογική στήριξη και σημαντικά κέρδη γοήτρου στον ομόλογό του στο εσωτερικό της Τουρκίας, αφού ο Ερντογάν εμφανίστηκε ως ο αποφασιστικός ηγέτης που «λύγισε» το ΝΑΤΟ (άσχετα αν η αντιπολίτευση εστιάζει αμήχανα στην «κωλοτούμπα» που έκανε παραγνωρίζοντας την αποδοτικότητα του ελιγμού του).

- Τελικά θα έχουμε ένα «θερμό» καλοκαίρι;

Ό,τι κι αν παρασκηνιακά συμφωνήθηκε, δεν μπορούμε ρεαλιστικά να αναμένουμε ότι ξαφνικά η Τουρκία θα παραιτηθεί των διεκδικήσεών της σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Κάθε άλλο, θα συνεχίσει ακάθεκτη και επί του πεδίου, ακόμη κι αν περιοδικά δείχνει λογικότερη.

Όταν στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ πολλοί δυτικοί ζητούσαν από τον Τούρκο πρόεδρο να μεσολαβήσουν για συνάντηση με τον πρωθυπουργό μας, ο Ερντογάν πιθανότατα σχημάτισε, έτσι όπως σκέπτεται, την εντύπωση ότι η Ελλάδα πιέζει για διάλογο από φόβο. Κι ότι όσο περισσότερο άκαμπτα συμπεριφέρεται, τόσο περισσότερες παραχωρήσεις θα λάβει.

Αυτό που σήμερα προέχει για αυτόν είναι υπό την απειλή της αμφισβήτησης των νησιών να αποδεχθεί η χώρα μας συζήτηση για «μείωση του στρατιωτικού αποτυπώματος», όπως το είχε θέσει ο πρώην αμερικανός ΥΠΕΞ Μάικ Πομπέο. Δεν τον βλέπω να παραιτείται από τον στόχο αυτόν που αντίθετα, είτε με διάλογο είτε επί του πεδίου, θα επιδιώξει ανεβάζοντας λογικά (λόγω της δικής μας ανυποχώρητης θέσης) τη «θερμοκρασία» των διμερών μας σχέσεων.