Γλυπτά Παρθενώνα: Η Αθήνα ζητά επισήμως από το Λονδίνο την επιστροφή τους

Το αίτημα θα διατυπώσει ο ίδιος ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στον Βρετανό ομόλογό του Μπόρις Τζόνσον, την Τρίτη, κατά την επίσκεψή του στο Λονδίνο.

Είναι ένα καλά προετοιμασμένο και «στοιχειοθετημένο» βήμα, καθώς η Ελλάδα διεκδίκησε το προηγούμενο διάστημα και πέτυχε -μέσω της UNESCO- να αναγνωριστεί το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα ως ένα διακυβερνητικό ζήτημα και όχι ως μια διεκδίκηση έναντι ενός μουσείου -του Βρετανικού Μουσείου.

Επιπλέον, ένα από τα κυρίαρχα και ζωτικά επιχειρήματα της χώρας είναι πως τα Μάρμαρα του Παρθενώνα δεν είναι όπως τα άλλα πολιτιστικά αγαθά που οι χώρες προέλευσής τους διεκδικούν την επιστροφή τους. Πρόκειται για τμήματα ενός από τα κορυφαία μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς και στο αίτημα της επιστροφής τους «καθρεφτίζεται» η ανάγκη επανένωσης των τμημάτων του, ώστε το μνημείο αυτό να ξαναβρεί την ολότητά του.

Αίτημα Μητσοτάκη προς Μπόρις Τζόνσον

Ο πρωθυπουργός ξεκαθάρισε τις προθέσεις του στη συνέντευξη που δημοσιεύθηκε το Σάββατο στη βρετανική εφημερίδα «The Telegraph» και στον δημοσιογράφο Γκόρντον Ράινερ. Ενόψει της επικείμενης επίσκεψής του στο Λονδίνο, ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στα γλυπτά του Παρθενώνα επισημαίνοντας ότι μια αλλαγή στάσης από την βρετανική κυβέρνηση για επιστροφή του πολιτιστικού θησαυρού, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια διευθέτηση.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε: «Η θέση μας είναι ξεκάθαρη. Τα Γλυπτά κλάπηκαν τον 19ο αιώνα, ανήκουν στο Μουσείο της Ακρόπολης και πρέπει να συζητήσουμε αυτό το ζήτημα σοβαρά και με ειλικρίνεια. Η άρνηση να συζητηθεί το θέμα των Γλυπτών φαντάζει σε εμένα -δεδομένων των όσων έχουν συμβεί όσον αφορά την επιστροφή πολιτιστικών θησαυρών- ως μία αναχρονιστική προσέγγιση».

«Πρέπει να έχεις τη δυνατότητα να εκτιμήσεις την ομορφιά του μνημείου στην πληρότητά του. Δεν μιλάμε απλώς για οποιοδήποτε μνημείο, μιλάμε για ένα μνημείο που ουσιαστικά έχει "κοπεί" στα δύο, το μισό βρίσκεται στην Αθήνα και το άλλο μισό βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Επομένως, μιλάμε για την αποκατάσταση της ολότητας του μνημείου».

«Θα επρόκειτο για ένα καταπληκτικό μήνυμα εκ μέρους αυτού που ο Μπόρις Τζόνσον αποκαλεί "Παγκόσμια Βρετανία" (Global Britain) εάν υπάρξει κάποια μετακίνηση σε αυτό το θέμα και το κοιτάξουν μέσα από ένα τελείως διαφορετικό πρίσμα».

«Είμαι βέβαιος ότι εάν υπήρχε βούληση εκ μέρος της κυβέρνησης (του Ηνωμένου Βασιλείου) για αλλαγή στάσης θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μία διευθέτηση με το Βρετανικό Μουσείο για να δανείσουμε στο εξωτερικό πολιτιστικούς θησαυρούς οι οποίοι δεν έχουν βρεθεί ποτέ εκτός Ελλάδας».

«Δεν θέλω να υπεισέλθω σε λεπτομέρειες όσον αφορά μία διευθέτηση, διότι αυτές οι συζητήσεις είναι ευαίσθητες, αλλά θέλω να πω ανοιχτά ότι πρόθεσή μου είναι να θέσω το θέμα στον Μπόρις Τζόνσον κι ότι πιστεύω πως η βρετανική κυβέρνηση έχει να παίξει ρόλο».

Μία ημέρα νωρίτερα, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, στο Παρίσι, στον εορτασμό για την 75η επέτειο από την ίδρυση της UNESCO έθεσε μετ' επιτάσεως το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα.

«Το Ηνωμένο Βασίλειο θα πρέπει να προχωρήσει σε έναν καλόπιστο διάλογο με την Ελλάδα. Και τους ζητώ να το κάνουν. Άλλωστε, φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από την έναρξη του Αγώνα για την Ανεξαρτησία της Ελλάδας. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη στιγμή από αυτή για την επιστροφή του τμήματος που λείπει και την επανένωση Γλυπτών του Παρθενώνα, στoν τόπο που γεννήθηκαν, την Ελλάδα» είπε χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός.

Η απόφαση της UNESCO

Σημειώνεται ότι τον Σεπτέμβριο του 2021 έγινε ένα κομβικό βήμα από τη Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Προώθηση της Επιστροφής των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης.

Για πρώτη φορά υιοθετήθηκε απόφαση που αναγνωρίζει ότι η υπόθεση δεν αφορά τη συνεννόηση μεταξύ μουσείων, αλλά έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα και, ως εκ τούτου, η υποχρέωση επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα αφορά την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου.

Tο ζήτημα της Επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα ήταν ένα από τα κύρια θέματα στην ημερήσια διάταξη της 22ης Συνόδου της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Xώρες Προέλευσης (ICPRCP).

Όπως αναφέρει το Υπουργείο Πολιτισμού, η Επιτροπή για πρώτη φορά φέτος, πέραν της Σύστασης (Recommentation), την οποία παγίως υιοθετεί για το θέμα, ψήφισε ομόφωνα ένα επιπλέον κείμενο που είναι Απόφαση (Decision 22 COM 17), αποκλειστικά στοχευμένη στο ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Η προστιθέμενη αξία της Απόφασης έγκειται στο ότι η Επιτροπή εκφράζει την έντονη δυσαρέσκειά της για το γεγονός ότι η επίλυση του ζητήματος παραμένει εκκρεμής, λόγω της στάσης του Ηνωμένου Βασιλείου. Επιπλέον καλεί επιτακτικά το Ηνωμένο Βασίλειο να αναθεωρήσει την στάση του και να προσέλθει σε καλόπιστο διάλογο με την Ελλάδα, υπογραμμίζοντας εμφατικά τον διακυβερνητικό χαρακτήρα της διαφοράς.

Στο κείμενο της Σύστασης αποτυπώνεται μεταξύ άλλων η ανησυχία της Επιτροπής για το γεγονός ότι η Duveen Gallery, στο Βρετανικό Μουσείο, στην οποία εκτίθενται τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι κλειστή για το κοινό, εξαιτίας των επιβεβλημένων εργασιών αποκατάστασης των φθορών της.

H υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της Διακυβερνητικής Επιτροπής, δήλωσε ότι «το αίτημα της Ελλάδας για την οριστική επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα, τίθεται ανελλιπώς στην ημερήσια διάταξη των Συνόδων της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO, για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Xώρες Προέλευσης (ICPRCP), από το 1984, όταν ετέθη για πρώτη φορά από την Μελίνα Μερκούρη, ως σήμερα».

Τα γλυπτά που λείπουν από τον Παρθενώνα

Όπως επισημαίνει το υπουργείο Πολιτισμού σε ειδική σελίδα για τα Μάρμαρα, «τα γλυπτά του Παρθενώνα δεν είναι αυθύπαρκτα έργα τέχνης. Δημιουργήθηκαν ως αρχιτεκτονικά και συμβολικά μέρη του ναού της Αθηνάς, που χτίστηκε τον 5ο αι. π.Χ., στο απόγειο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η σύλληψη της αρχικής ιδέας, υλοποιούμενη με την κατασκευή του κτίσματος, μετουσιώνεται στην ισορροπία διαμέσου της συμμετρίας και μορφοποιείται με το τρίγωνο που σχηματίζουν οι μετόπες, η ζωφόρος και τα αετώματα. Το μνημείο γίνεται πλήρως κατανοητό μόνο με τα γλυπτά του και τα γλυπτά αυτά αποκτούν την πραγματική τους εννοιολογική υπόσταση μόνο πλησίον του ναού, στο φυσικό και ιστορικό τους περιβάλλον. Ο Παρθενώνας στέκεται ως κορυφαίο μνημείο, εδώ και 2.500 χρόνια και αποτελεί το ύψιστο σύμβολο της δημοκρατίας, της φιλοσοφίας και της αρμονίας. Πρόκειται για το αξεπέραστο μνημείο-σύμβολο του Δυτικού πολιτισμού. Η UNESCO επέλεξε τον Παρθενώνα ως έμβλημα της και συμπεριέλαβε τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης στον κατάλογο με τα μνημεία της παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο Παρθενώνας, επίσης, αποτελεί την πρώτη τη τάξει εγγραφή στον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

»Από τους 97 σωζόμενους λίθους από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, οι 56 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 40 στην Αθήνα. Από τις 64 σωζόμενες μετόπες, οι 48 βρίσκονται στην Αθήνα και οι 15 στο Λονδίνο. Από τις 28 σωζόμενες μορφές των αετωμάτων, οι 19 βρίσκονται στο Λονδίνο και οι 9 στην Αθήνα. Η ζωφόρος του Παρθενώνα θεωρείται ότι απεικονίζει την Πομπή των Παναθηναίων. Οι μετόπες εικονίζουν: στην ανατολική πλευρά τη Γιγαντομαχία, στην δυτική πλευρά την Αμαζονομαχία, στην βόρεια τον Τρωικό Πόλεμο και στην νότια πλευρά τη μάχη μεταξύ Κενταύρων και Λαπίθων. Στο ανατολικό αέτωμα αναπαριστάται η γέννηση της Αθηνάς, ενώ στο δυτικό αέτωμα η διαμάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κηδεμονία της Αθήνας.

Από τον γλυπτό διάκοσμο του ναού σώζονται τα ακόλουθα τμήματα:

Μετόπες

Ανατολική πλευρά (Γιγαντομαχία)

• στο Μουσείο Ακρόπολης: όλες οι μετόπες (14) – στο μνημείο έχουν τοποθετηθεί αντίγραφα

Δυτική πλευρά (Αμαζονομαχία)

• στη θέση τους στο μνημείο: όλες οι μετόπες (14)

Βόρεια πλευρά (Τρωικός Πόλεμος)

• στη θέση τους ή στο Μουσείο Ακρόπολης: 13 μετόπες ακέραιες ή σε θραύσματα

Νότια πλευρά (Κενταυρομαχία)

• στη θέση της στο μνημείο: 1 μετόπη
• στο Μουσείο Ακρόπολης: 11 μετόπες ακέραιες ή σε θραύσματα
• στο Βρετανικό Μουσείο: 16 μετόπες ακέραιες ή σε θραύσματα (θραύσματα των 6 από αυτές φυλάσσονται και στο Μουσείο Ακρόπολης)

Αετώματα

Ανατολικό αέτωμα (γέννηση της Αθηνάς)

• στο Μουσείο Ακρόπολης: 4 μορφές (C, H, N, P)
• στο Βρετανικό Μουσείο: 10 μορφές (A, B, D, E, F, G, K, L, M, O)

Δυτικό αέτωμα (αγώνας Αθηνάς και Ποσειδώνα)

• στο Μουσείο Ακροπόλεως: 8 μορφές (B, E, J, K, S, U, V, W)
• στο Βρετανικό Μουσείο: 4 μορφές (A, P, Q, T)
• θραύσματα της ίδιας μορφής στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακροπόλεως: 6 μορφές (C, H, L, M, N, O)

Ζωφόρος

Απεικόνιζε τα Μεγάλα Παναθήναια και την αποτελούσαν 115 λίθοι (119 ανάγλυφες επιφάνειες, δεδομένου ότι οι γωνιαίοι λίθοι αριθμούνται διπλά). Από αυτούς σώζονται πλήρεις ή σε θραύσματα 112 λίθοι. Ειδικότερα:

Δυτική πλευρά (σώζονται και οι 16 λίθοι)

• στο Μουσείο Ακρόπολης: 13 λίθοι
• στο Βρετανικό Μουσείο: 2 λίθοι
• θραύσματα του ίδιου λίθου στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακρόπολης: 1 λίθος

Νότια πλευρά (σώζονται 41 λίθοι)

• στη θέση τους στο μνημείο: 2 λίθοι
• στο Μουσείο Ακρόπολης: 12 λίθοι
• στο Βρετανικό Μουσείο: 24 λίθοι
• θραύσματα του ίδιου λίθου στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακρόπολης: 3 λίθοι

Βόρεια πλευρά (σώζονται 46 λίθοι)

• στο Μουσείο Ακροπόλεως: 24 λίθοι
• στο Βρετανικό Μουσείο: 15 λίθοι
• θραύσματα του ίδιου λίθου στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακρόπολης: 7 λίθοι

Ανατολική πλευρά (σώζονται 9 λίθοι)

• στο Μουσείο Ακρόπολης: 3 λίθοι
• στο Βρετανικό Μουσείο: 1 λίθος
• θραύσματα του ίδιου λίθου στο Βρετανικό Μουσείο και στο Μουσείο Ακρόπολης: 5 λίθοι