Διάσκεψη MED5: Κοινή έκκληση για δίκαιη κατανομή βαρών στο νέο ευρωπαϊκό Σύμφωνο Μετανάστευσης

Όπως αναφέρουν στη δήλωση, «έξι μήνες μετά την επίσημη έναρξη της διαπραγμάτευσης για το νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το 'Ασυλο και σε συνέχεια μιας σειράς κοινών εγγράφων θέσεων των χωρών μας, οι κύριες ανησυχίες μας παραμένουν» και υπογραμμίζουν ότι «συνεχίζουμε να διαπιστώνουμε σημαντικές ανισορροπίες στα προτεινόμενα νομοθετικά κείμενα τα οποία απέχουν κατά πολύ από το να διέπονται από την "αρχή της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής βαρών", όπως διατυπώνεται στο άρθρο 80 της Σύμβασης Λειτουργίας της ΕΕ».

Οι πέντε χώρες επαναλαμβάνουν την έκκλησή τους «υπέρ μιας αναγκαίας πραγματικής ισορροπίας μεταξύ αλληλεγγύης και ευθύνης, καθώς στην παρούσα μορφή του το Σύμφωνο δεν παρέχει επαρκείς διαβεβαιώσεις στα κράτη μέλη της πρώτης γραμμής».

Στη διάσκεψη των MED5, που πραγματοποιείται στην Αθήνα με πρωτοβουλία του ελληνικού υπουργείου Μετανάστευσης, η Ιταλία, η Ισπανία, η Κύπρος, η Μάλτα και η Ελλάδα επαναδιατύπωσαν τις κοινές θέσεις τους, οι οποίες, σύμφωνα με την κοινή ανακοίνωση, αφορούν μεταξύ άλλων στην αύξηση της συνεργασίας με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης (με ειδική μνεία στη διασφάλιση πλήρους εφαρμογής της Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας του 2016), καθώς και στον αποφασιστικό έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ με την υποστήριξη της Frontex και με έμφαση «αντί των προτεινόμενων συνοριακών διαδικασιών, στη διαχείριση των συνόρων, μέσω της ενισχυμένης επιτήρησης και πρόληψης των παράνομων διελεύσεων».

Επίσης, διατυπώνουν την κοινή θέση τους ότι το Σύμφωνο «επικεντρώνεται κυρίως στην ευθύνη των κρατών μελών της πρώτης γραμμής που είναι ήδη εκτεθειμένα σε δυσανάλογες πιέσεις, ενώ ο μηχανισμός αλληλεγγύης παραμένει αβέβαιος όσον αφορά στην υιοθέτηση των εκτελεστικών πράξεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και εθελοντικός όσον αφορά στις μετεγκαταστάσεις».

Οι πέντε χώρες χαιρετίζουν «την αναγνώριση της ιδιαιτερότητας των αποβιβάσεων μετά από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης», ωστόσο ζητούν να υπάρξουν εγγυήσεις «ότι θα υπάρξει αποτελεσματική ευρωπαϊκή αλληλεγγύη έναντι όλων των μεταναστών και αιτούντων άσυλο», με τη θέσπιση «ενός αυτόματου και υποχρεωτικού μηχανισμού μετεγκατάστασης».

Οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου εκτιμούν ότι «η ήδη δυσμενής κατάσταση των κρατών μελών της πρώτης γραμμής θα επιδεινωθεί περαιτέρω λόγω του προτεινόμενου κανονισμού διαλογής και του υποχρεωτικού χαρακτήρα των προβλεπόμενων συνοριακών διαδικασιών ασύλου και επιστροφής» και ζητούν τη θέσπιση ενός κεντρικού ευρωπαϊκού μηχανισμού επιστροφών, ο οποίος θα συντονίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και θα υποστηρίζεται από ευρωπαϊκούς οργανισμούς όπως η Frontex.

Στο πλαίσιο μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής επιστροφών, συνεχίζουν, «η πρόταση αναδοχής επιστροφών είναι καινοτόμος και μπορεί να είναι χρήσιμη», ωστόσο, ο μηχανισμός αυτός «είναι από μόνος του ανεπαρκής για την επίτευξη γρήγορων και αποτελεσματικών επιστροφών», γι' αυτό και προτείνουν «μια συνολική απλοποιημένη διαδικασία».

Τέλος, ζητούν κάθε μία από τις προτάσεις της Επιτροπής να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης μαζί με τις άλλες, «προκειμένου να διασφαλιστεί η συνοχή μεταξύ τους, στο πνεύμα ότι "δεν συμφωνείται τίποτα μέχρι να συμφωνηθούν όλα"».

Οι δηλώσεις των υπουργών Εσωτερικών και Μετανάστευσης

Ο υπουργός Εσωτερικών της Ισπανίας, Φερνάντο Γκράντε Μαρλάσκα Γκόμεζ, σε δηλώσεις του επισήμανε μεταξύ άλλων ότι η συνάντηση στην Ελλάδα «είναι απαραίτητη για να ενισχύσουμε τη διαπραγματευτική μας θέση, να διατηρήσουμε την ένωσή μας και να μιλήσουμε με μια φωνή για την υπεράσπιση των συμφερόντων των χωρών πρώτης εισόδου».

Υπογράμμισε ιδιαίτερα την ανάγκη ενίσχυσης της εξωτερικής διάστασης της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής «μέσω μιας αποτελεσματικής συνεργασίας με χώρες προέλευσης και διέλευσης» συμπληρώνοντας ότι η εμπειρία της Ισπανίας καθώς και των υπόλοιπων χωρών αυτής της συνόδου «αποδεικνύει ότι αυτή είναι η πιο αποτελεσματική φόρμουλα για την πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης».

Η υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας, Λουτσιάνα Λαμορτζέζε, υπογράμμισε ότι «σε μια τόσο λεπτή στιγμή είναι επιτακτική η ανάγκη τα κράτη της Μεσογείου να διατηρήσουν ένα ενιαίο μέτωπο, ώστε να καθοδηγήσουν, σε πνεύμα συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και όλα τα κράτη μέλη, τις διαπραγματεύσεις για το νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το 'Ασυλο».

Η κ. Λαμορτζέζε αναγνώρισε την πολυπλοκότητα των ζητημάτων που καλείται να επιλύσει το υπό διαπραγμάτευση Σύμφωνο και συμπλήρωσε ότι «εκτιμούμε τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και αυτή των προηγούμενων και των νυν Προεδριών, της Γερμανίας και της Πορτογαλίας, που αποσκοπεί σε μια εποικοδομητική συνεργασία με όλα τα κράτη μέλη φιλοδοξώντας να βρεθούν βιώσιμες λύσεις».

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε ο υπουργός Εσωτερικών της Κύπρου, Νίκος Νουρής, η χώρα του για τέταρτη συνεχή χρονιά αποτελεί φέτος το κράτος μέλος με τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου κατ' αναλογία πληθυσμού με τον αριθμό των αιτούντων να φτάνει πλέον το 4% του πληθυσμού, ενώ για τη διετία 2019-2020 οι νέες αιτήσεις ασύλου ανήλθαν σε σχεδόν 26.000.

«Η Κύπρος αντιμετωπίζει σε καθημερινή βάση παράνομες αφίξεις μεταναστών κυρίως μέσω της Πράσινης Γραμμής που προωθούνται μέσω των κατεχομένων εδαφών μας προερχόμενοι από την Τουρκία. Μιας Τουρκίας που συνεχίζει να αρνείται πεισματικά να αναγνωρίσει και να συνεργαστεί με την Κυπριακή Δημοκρατία», είπε και συμπλήρωσε ότι «αυτή η οργανωμένη και συστηματική τουρκική προκλητικότητα και προκλητική δραστηριότητα πρέπει και οφείλει να απαντηθεί συστηματικά από την ίδια την ΕΕ στην επικείμενη Σύνοδο Κορυφής».

Ιδιαίτερα για την Κύπρο, πρόσθεσε ο κ. Νουρής, «η Τουρκία οφείλει να συνεργαστεί και να δεχτεί επιτήρηση από τη Frontex των νότιων παράλιων περιοχών της από τις οποίες εκκινούν καθημερινά σκάφη με παράνομους μετανάστες». Σχετικά με της διαφωνίες που εκφράζουν άλλες χώρες της ΕΕ σχετικά με την αλληλεγγύη που οφείλουν να επιδείξουν, ο υπουργός Εσωτερικών της Κύπρου εξέφρασε την άποψη ότι «το Σύμφωνο δεν θα πρέπει να αφεθεί να τελματωθεί εξαιτίας αυτής της παραμέτρου. Θα πρέπει να υπάρξει προώθηση ενδιάμεσων λύσεων όπως των επιδοτούμενων επιστροφών».

Τέλος, υπογράμμισε ότι η Κύπρος «διεκδικεί την εφαρμογή του δικαιώματός της για άσκηση αποτελεσματικής επιτήρησης της Πράσινης Γραμμής που πηγάζει από τον σχετικό κανονισμό χωρίς αυτή να αναγνωρίζεται σαν το σύνορο της χώρας αφού πρόκειται για τη γραμμή κατάπαυσης του πυρός», προσθέτοντας ότι το νέο Σύμφωνο μεταξύ άλλων «πρέπει να είναι ευέλικτο με δυνατότητες εξειδικευμένων λύσεων ώστε αυτές να προσαρμόζονται στις ανάγκες των κρατών μελών».

Ο υπουργός Εσωτερικών και Εθνικής Ασφάλειας της Μάλτας, Μπάιρον Καμιλέρι, υπογράμμισε ότι οι πέντε χώρες αναγνωρίζουν «την πραγματική προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να φέρει όλα τα κράτη μέλη μαζί πίσω από ένα νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου και αυτό σίγουρα δεν είναι εύκολο έργο και κάνουμε τα μέγιστα για να καρποφορήσει μέσα από τις συζητήσεις για το νέο Σύμφωνο», ωστόσο υπενθύμισε ότι οι πέντε χώρες του ευρωπαϊκού νότου «έχουμε να διαχειριστούμε μετανάστες που προσπαθούν να φτάσουν στην ευρωπαϊκή ήπειρο και όχι μόνο στην επικράτεια της Μάλτας, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας ή της Κύπρου».

Στο προτεινόμενο νέο Σύμφωνο, παρατήρησε ο κ. Καμιλέρι, «ενώ καλούμαστε οι χώρες της πρώτης γραμμής να επωμιστούμε επιπλέον υποχρεώσεις, δεν έχουμε επαρκείς εγγυήσεις ότι θα λάβουμε την αποτελεσματική υποστήριξη που δικαιούμαστε» προσθέτοντας ότι «δυστυχώς, η μετεγκατάσταση παραμένει σε μεγάλο βαθμό εθελοντική και προτείνεται επίσης ότι μόνο συγκεκριμένες κατηγορίες αιτούντων άσυλο θα είναι επιλέξιμες για μετεγκατάσταση», καθώς και ότι «το Σύμφωνο προτείνει συνοριακές διαδικασίες που είναι πρακτικά αδύνατο να εφαρμοστούν από μεγαλύτερες χώρες με θαλάσσια σύνορα, πόσο μάλλον από μικρά νησιωτικά κράτη, όπως η Μάλτα και η Κύπρος».

Τέλος, ο υπουργός Μετανάστευσης, Νότης Μηταράκης, παρατήρησε ότι «τα προβλήματα των χωρών πρώτης υποδοχής αναγνωρίζονται από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ αλλά αυτό τώρα πρέπει να αποτυπωθεί στο νέο Σύμφωνο», το οποίο χαρακτήρισε «μια αξιόλογη προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής», ωστόσο οι προτάσεις του «δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στις ανησυχίες των μεσογειακών χωρών, αυτών δηλαδή που αποτελούν τις κύριες πύλες εισόδου μεταναστευτικών ροών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, ειδικά ως προς την έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των σαφών υποχρεώσεων που προβλέπονται για τα κράτη πρώτης υποδοχής και τον αβέβαιο μηχανισμό αλληλεγγύης που δεν εξασφαλίζει το απαραίτητο ύψος έμπρακτης και αποτελεσματικής ισοκατανομής των προσφύγων και μεταναστών».

Υπενθύμισε εξάλλου ότι «τα νησιά του Αιγαίου βίωσαν δύσκολες καταστάσεις τα προηγούμενα χρόνια» συμπληρώνοντας ότι «πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι το νέο Σύμφωνο δεν θα επιτρέψει ποτέ φαινόμενα δομών, όπως η Μόρια με έντονο υπερπληθυσμό, αλλά αντίθετα θα προβλέπει ταχύτερες διαδικασίες και ασφαλείς δομές φιλοξενίας προς όφελος όλων». «Η ΕΕ οφείλει ευγνωμοσύνη στους ακρίτες, στους νησιώτες, τα δικαιώματα των οποίων καταφανώς επηρεάστηκαν από την κρίση αλλά δεν αναγνωρίζονται επαρκώς από όλους» κατέληξε ο Έλληνας υπουργός.

Η κοινή δήλωση αναλυτικά:

Υπουργική Διάσκεψη της ομάδας Med-5,
Αθήνα 19-20 Μαρτίου 20201

Κοινή Δήλωση

Εμείς, οι Υπουργοί Εσωτερικών και Μετανάστευσης της Κύπρου, της Ιταλίας, της Μάλτας, της Ισπανίας και της Ελλάδας, συναντηθήκαμε στην Αθήνα στις 19 και 20 Μαρτίου 2021 για να συζητήσουμε διεξοδικά τα διάφορα σημεία του προτεινόμενου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο και να αποκρυσταλλώσουμε περαιτέρω τη διαπραγματευτική μας θέση.

Έξι μήνες μετά την επίσημη έναρξη της διαπραγμάτευσης για το νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο και σε συνέχεια μιας σειράς κοινών εγγράφων θέσεων των χωρών μας, οι κύριες ανησυχίες μας παραμένουν. Συνεχίζουμε να διαπιστώνουμε σημαντικές ανισορροπίες στα προτεινόμενα νομοθετικά κείμενα τα οποία απέχουν κατά πολύ από τα να διέπονται από την «αρχή της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής βαρών», όπως διατυπώνεται στο άρθρο 80 της Σύμβασης Λειτουργίας της Ε.Ε.

Στο πλαίσιο αυτό, επαναλαμβάνουμε την έκκλησή μας υπέρ μιας αναγκαίας πραγματικής ισορροπίας μεταξύ αλληλεγγύης και ευθύνης, καθώς στην παρούσα μορφή του το Σύμφωνο δεν παρέχει επαρκείς διαβεβαιώσεις στα κράτη μέλη της πρώτης γραμμής.

Γνωρίζουμε την πολυπλοκότητα των εν λόγω ζητημάτων και αναγνωρίζουμε τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και της προηγούμενης και τρέχουσας Προεδρίας της Γερμανίας και της Πορτογαλίας, να συνεργαστούν εποικοδομητικά με όλα τα κράτη μέλη επιδιώκοντας την εξεύρεση δίκαιων και βιώσιμων λύσεων.

Σε αυτό το πνεύμα, σήμερα επαναβεβαιώνουμε τις θέσεις μας, ως εξής:

• Μόνο με την αύξηση της συνεργασίας με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης θα μπορέσουμε να αποτρέψουμε τις πρωτογενείς και δευτερογενείς μετακινήσεις, τη λαθραία διακίνηση μεταναστών, την εμπορία ανθρώπων, την απώλεια ανθρώπινων ζωών, καθώς και να προωθήσουμε αποτελεσματικά επιστροφές. Πρέπει να στηρίξουμε τις τρίτες χώρες που βρίσκονται στα εξωτερικά μας σύνορα στον τομέα της ανάπτυξης ικανοτήτων στη διαχείριση της μετανάστευσης, την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και του λαθρεμπορίου (σύμφωνα με την υπουργική διάσκεψη ΕΕ-Αφρικής 2020 για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης, την οποία φιλοξένησε η Ιταλία), τον έλεγχο των συνόρων και το άσυλο.
• Χαιρετίζουμε την πρωτοβουλία της Πορτογαλικής Προεδρίας για εντατικοποίηση του έργου μας με τα κράτη της Βόρειας Αφρικής και την πρωτοβουλία Team Europe που ξεκίνησε η Ισπανία μαζί με την Επιτροπή για τις χώρες της Ατλαντικής οδού. Πρέπει επίσης να δώσουμε προτεραιότητα στη συνεργασία μας με τις χώρες του Δρόμου του Μεταξιού και την περιοχή του Σαχέλ. Επιπλέον, θα πρέπει να επιδιώξουμε την καθιέρωση στενότερου διαλόγου με τις γειτονικές χώρες κατά μήκος της διαδρομής της Ανατολικής Μεσογείου και των Δυτικών Βαλκανίων, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η κοινή δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του 2016 εφαρμόζεται πλήρως και με συνέπεια στο σύνολό της τόσο από την ΕΕ όσο και από την Τουρκία, προς όλα τα κράτη μέλη αδιακρίτως υπό σαφείς όρους και μηχανισμό παρακολούθησης.
• Ταυτόχρονα, πρέπει να παραμείνουμε επικεντρωμένοι στον αποφασιστικό και αποτελεσματικό έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, με την υποστήριξη του FRONTEX όταν χρειάζεται. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση, αντί των προτεινόμενων συνοριακών διαδικασιών, στη διαχείριση των συνόρων, μέσω της ενισχυμένης επιτήρησης και πρόληψης των παράνομων διελεύσεων.
• Το Σύμφωνο επικεντρώνεται κυρίως στην ευθύνη των κρατών μελών της πρώτης γραμμής που είναι ήδη εκτεθειμένα σε δυσανάλογες πιέσεις, ενώ ο μηχανισμός αλληλεγγύης παραμένει αβέβαιος όσον αφορά την υιοθέτηση των εκτελεστικών πράξεων της Ευρ. Επιτροπής και εθελοντικός όσον αφορά τις μετεγκαταστάσεις.
• Αν και χαιρετίζουμε την αναγνώριση της ιδιαιτερότητας των αποβιβάσεων μετά από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, πρέπει να εγγυηθούμε ότι θα υπάρξει αποτελεσματική ευρωπαϊκή αλληλεγγύη έναντι όλων των μεταναστών και αιτούντων άσυλο, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο έφθασαν στο έδαφος της ΕΕ, έχοντας κατά νου την ανάγκη θέσπισης ενός αυτόματου και υποχρεωτικού μηχανισμού μετεγκατάστασης.
• Η ήδη δυσμενής κατάσταση των κρατών μελών της πρώτης γραμμής θα επιδεινωθεί περαιτέρω λόγω του προτεινόμενου κανονισμού διαλογής και του υποχρεωτικού χαρακτήρα των προβλεπόμενων συνοριακών διαδικασιών ασύλου και επιστροφής. Πιστεύουμε ότι οι λύσεις που βασίζονται στο πλάσμα δικαίου ότι οι αιτούντες άσυλο δεν έχουν εισέλθει στην ΕΕ πριν από την ολοκλήρωση της διαδικασίας, αγνοούν την πραγματικότητα επί του εδάφους όσον αφορά τις διαδικασίες και τις προθεσμίες που προτείνονται και επιβαρύνουν δυσανάλογα τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, τα οποία δεν μπορούν να μετατραπούν σε κλειστές ζώνες διέλευσης.
• Επιπλέον, είναι σημαντικό για όλα τα κράτη μέλη, αλλά ιδίως για τα κράτη μέλη πρώτης γραμμής, να θεσπίσουν έναν κεντρικό ευρωπαϊκό μηχανισμό επιστροφών, ο οποίος θα συντονίζεται από την Επιτροπή και θα υποστηρίζεται από σχετικούς οργανισμούς της ΕΕ, όπως ο FRONTEX, με στόχο τη διευκόλυνση των επιστροφών κατόπιν αιτήματος των ενδιαφερόμενων κρατών μελών.
• Η πρόταση αναδοχής επιστροφών είναι καινοτόμος και μπορεί να είναι χρήσιμη στο ευρύτερο πλαίσιο μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής επιστροφών. Ωστόσο, ο μηχανισμός της αναδοχής επιστροφών είναι από μόνος του ανεπαρκής για την επίτευξη γρήγορων και αποτελεσματικών επιστροφών, τόσο λόγω της διαδικαστικής πολυπλοκότητάς του όσο και επειδή το σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τη θεσμοθέτηση μιας ισχυρής κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής επιστροφών. Επιπλέον, τα κράτη μέλη πρώτης γραμμής θα επιβαρυνθούν με τη σώρευση μεγάλου αριθμού επαναπατριζόμενων μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας εντός της προτεινόμενης οκτάμηνης περιόδου. Ως εκ τούτου, πιστεύουμε ότι μια συνολική απλοποιημένη διαδικασία θα βελτίωνε την αποτελεσματικότητά της αναδοχής ως υποστηρικτικό εργαλείο.
• Τέλος, δεδομένου ότι οι προτάσεις της Επιτροπής είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους από νομική, πρακτική και κυρίως πολιτική άποψη, κάθε μία από αυτές θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης μαζί με τις άλλες, προκειμένου να διασφαλιστεί η συνοχή μεταξύ τους, στο πνεύμα ότι "δεν συμφωνείται τίποτα μέχρι να συμφωνηθούν όλα".

Παραμένουμε προσηλωμένοι στην προσπάθεια εξεύρεσης βιώσιμων και συντονισμένων λύσεων στις κοινές μας προκλήσεις, με βάση τα θετικά στοιχεία του προτεινόμενου Συμφώνου. Δεν μπορεί να αναμένεται από τα κράτη μέλη της πρώτης γραμμής να σηκώσουν μόνα τους το βάρος της μεταναστευτικής πίεσης που αφορά και να επηρεάζει την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της.

Ευχαριστούμε την Ελλάδα για την ευγενική φιλοξενία αυτής της πρώτης Υπουργικής Συνάντησης της ομάδας Med-5 στην Αθήνα και είμαστε έτοιμοι να εντείνουμε τον συντονισμό μας, καθώς πιστεύουμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμία ρεαλιστική συμφωνία χωρίς τη συγκατάθεση των κρατών μελών που φέρουν το μεγαλύτερο βάρος.