Παρέμβαση Πομπέο για την Αγία Σοφία: Η Τουρκία να διατηρήσει το υπάρχον καθεστώς

«Προτρέπουμε την κυβέρνηση της Τουρκίας να συνεχίσει να διατηρεί την Αγία Σοφία ως μουσείο, ως παράδειγμα της δέσμευσής της να σέβεται τις θρησκευτικές παραδόσεις και τη διαφορετική ιστορία που συνέβαλε στην Τουρκική Δημοκρατία και να διασφαλίσει ότι παραμένει προσβάσιμη από όλους», αναφέρει στη δήλωσή του ο Μάικ Πομπέο.

Υπενθυμίζεται ότι την προηγούμενη Πέμπτη, ο πρέσβης των ΗΠΑ, αρμόδιος για τις διεθνείς θρησκευτικές ελευθερίες, Σαμ Μπράουνμπακ, έκανε ειδική αναφορά για το θέμα της Αγίας Σοφίας, με ανάρτησή του στο twitter.

«Η Αγία Σοφία έχει τεράστια πνευματική και πολιτιστική σημασία για δισεκατομμύρια πιστούς διαφορετικών θρησκειών σε όλο τον κόσμο. Καλούμε την κυβέρνηση της Τουρκίας να τη διατηρήσει ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και να διατηρήσει την προσβασιμότητα σε όλους υπό το υπάρχον μουσειακό καθεστώς της», έγραψε χαρακτηριστικά στο tweet του ο κ. Μπράουνμπανκ.

Η Αγία Σοφία ανήκει από το 1985 στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, ως μουσείο που εντάσσεται στην ιστορική ζώνη της Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με διαδικασίες που προβλέπει η Σύμβαση για την Παγκόσμια Κληρονομιά, προτού ληφθεί οιαδήποτε απόφαση για οποιαδήποτε μετατροπή τέτοιου μνημείου, απαιτείται η προηγούμενη επίσημη γνωστοποίηση στην UNESCO. Εν συνεχεία, συγκαλείται η αρμόδια 21μελής διακυβερνητική επιτροπή, η οποία εξετάζει τις κατάλληλες λύσεις, με γνώμονα τη διατήρηση της εξαιρετικής παγκόσμιας αξίας του μνημείου.

Αύριο η απόφαση του τουρκικού δικαστηρίου

Η ηχηρή και θαρραλέα -αν ληφθεί υπ’ όψη η ιστορική εμπειρία- παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου για την Αγία Σοφία προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις στην Τουρκία, εν αναμονή της αυριανής συνεδρίασης του δικαστηρίου με αντικείμενο την μετατροπή ή όχι του μνημείου σε τέμενος.

Η υπόθεση βρίσκεται προς συζήτηση στην ημερήσια διάταξη της 2ας Ιουλίου του τουρκικού Συμβουλίου της Επικρατείας (Danistay), το οποίο αναμένεται να αποφανθεί επί μίας παλιάς προσφυγής του 2016 που έκανε ο, κατά τα άλλα άγνωστος, «Σύνδεσμος Προσφοράς στα Βακούφια, τα Ιστορικά Μνημεία και το Περιβάλλον».

Η συζήτηση στο 10ο Τμήμα του τουρκικού ΣτΕ αφορά την ανάκληση της απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου της 24ης Νοεμβρίου του 1934, με εντολή του Κεμάλ Ατατούρκ, με την οποία η Αγία Σοφία μετατράπηκε από τέμενος σε μουσείο.

Δεν αποκλείεται πάντως, το δικαστήριο να μεταθέσει τη λήψη απόφασης σε μεταγενέστερη ημερομηνία.

Ο εισαγγελέας της έδρας είχε υποστηρίξει αρχικά ότι έπρεπε να απορριφθεί η προσφυγή του συλλόγου, καθώς η χρήση της Αγίας Σοφίας ως μουσείο εμπίπτει στις αρμοδιότητες της Δημόσιας Διοίκησης. Αυτό ωστόσο δεν εμπόδισε την ανάσυρση της υπόθεσης έπειτα από τέσσερα χρόνια, προφανώς υπό το πολιτικό βάρος της σχετικής παρέμβασης από τον ίδιο τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Το ίδιο τμήμα του τουρκικού ΣτΕ είχε αποφασίσει στο παρελθόν την ακύρωση αντίστοιχης απόφασης του 1945 του Υπουργικού Συμβουλίου, που αφορούσε τη μετατροπή σε μουσείο της Μονής της Χώρας. Η δίκη αυτή είχε ξεκινήσει και πάλι με προσφυγή του ίδιου συνδέσμου.

Στον Ερντογάν η τελική απόφαση

Πήγες του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ τονίζουν ότι πιθανή απορριπτική απόφαση του δικαστηρίου δεν δεσμεύει την κυβέρνηση στο να προχωρήσει στην μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, όπως ζήτησε προ ημερών ο πρόεδρος Ερντογάν.

Πράγματι, όποια κι αν είναι η απόφαση του ανώτατου διοικητικού δικαστηρίου επί της ακύρωσης ή μη της απόφασης του 1934, απαιτείται απόφαση της Διοίκησης που θα λάβει η κυβέρνηση.

Υπό αυτή την έννοια, το «κλειδί» βρίσκεται στα χέρια του προέδρου Ερντογάν.

Αν δηλαδή η δικαστική απόφαση είναι απορριπτική ο Ερντογάν «νίπτει τα χείρας του» και μπορεί να κρυφτεί πίσω από αυτή λέγοντας ότι η Τουρκία είναι Κράτος Δικαίου. Αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, δηλαδή της απορριπτικής απόφασης, όπως έλεγαν στελέχη του AKP η κυβέρνηση μπορεί με νεώτερη απόφασή του Υπουργικού Συμβουλίου, που θα ακυρώνει στην πράξη εκείνη του 1934, να αλλάξει το καθεστώς λειτουργίας της Αγίας Σοφίας.

Αν, αντιθέτως, η απόφαση ανοίξει το δρόμο για τη μετατροπή του μνημείου σε τέμενος, ο Ερντογάν θα είναι και πάλι εκείνος που, με δικαστική έγκριση μάλιστα αυτή τη φορά, θα κρίνει αν και πότε θα είναι πολιτικά κατάλληλος ο χρόνος για να προχωρήσει στην εφαρμογή της απόφασης.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η απόφαση για αλλαγή του καθεστώτος λειτουργίας της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τέμενος εμπλέκει και την UNESCO, την έγκριση της οποίας δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι θα ζητήσει η Τουρκία ως οφείλει.

Το 1985 η Αγία Σοφία -μαζί με άλλα μνημεία της Κωνσταντινούπολης- εντάχθηκε στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η αλλαγή του status ενός τέτοιου μνημείου προϋποθέτει την απόφαση της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO. Κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει. Η Τουρκία έχει υπογράψει την Σύμβαση της UNESCO του 1972, άρα τυπικα τουλάχιστον είναι υποχρεωμένη να τηρήσει την υπογραφή της.

Γι’ αυτό εξάλλου έχει ήδη προσφύγει στον διεθνή οργανισμό το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού και με επιστολή του ζητά «να γίνει κατανοητό ότι σε καμία περίπτωση η Αγία Σοφία δεν πρέπει να απωλέσει τον οικουμενικό της χαρακτήρα και να μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος», όπως επισημαίνει η υπουργός Λίνα Μενδώνη.