Παυλόπουλος: Η πρόοδος δεν είναι το ίδιο ταχύρρυθμη σε όλες τις επιστήμες

Κηρύσσοντας την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διέγνωσε ότι «σε ορισμένες, πλην όμως άκρως κρίσιμες περιπτώσεις, παρεμποδίζει τη γόνιμη μετατροπή της πληροφορίας σε γνώση και ιδίως της γνώσης σε επιστήμη» που όπως χαρακτηριστικά σημείωσε «τούτο γίνεται λόγω παρεκβάσεων της οικονομίας και της τεχνολογίας».

Ο κ. Προκόπης Παυλόπουλος έχοντας πλούσια πανεπιστημιακή εμπειρία αλλά και περίσσια ευαισθησίας στα θέματα της παιδείας και της επιστήμης επιχείρησε μία αποτίμηση στην πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, σημειώνοντας ότι «θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ζούμε σε μία εποχή εξαιρετικής ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνολογίας. Η πρόοδος βέβαια αυτή δεν είναι το ίδιο ταχύρρυθμη σε όλες τις επιστήμες αλλά εξαρτάται από τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν την ιστορική εξέλιξη του κάθε επιστημονικού κλάδου», όπως χαρακτηριστικά είπε. Μάλιστα έκανε ιδιαίτερη αναφορά στη φυσική, όπου διαπίστωσε ότι «στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και στις αρχές του 21ου δεν έχει γνωρίσει τις επαναστατικές αλλαγές που επέφεραν σ' αυτή στη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου αιώνα η σχετικότητα του Αϊνστάιν», που όπως είπε «με αυτό συμπληρώθηκε το οικοδόμημα της κλασικής φυσικής και η κβαντική μηχανική, η ανακάλυψη της οποίας οδήγησε ακόμα και σε αλλαγή ‘παραδείγματος' κατά τον Tomas Kuhn». Μάλιστα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέφερε ως εξαίρεση τον κλάδο της κοσμολογίας που όπως είπε «τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια έχουν σημειωθεί εντυπωσιακά επιτεύγματα τα οποία της προσέδωσαν εξαιρετική αξιοπιστία και κύρος.

Αναφερόμενος εξάλλου στα επιτεύγματα έκανε ιδιαίτερη αναφορά στη μοριακή βιολογία, τη γενετική, την πληροφορική, την τεχνική νοημοσύνη και τη ρομποτική όπου διαπίστωσε ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν εμφανίζονται στη διεθνή βιβλιογραφία και έρευνα ως οι επιστημονικοί κλάδοι «στους οποίους αναμένονται να πραγματοποιηθούν οι πιο σημαντικές πρόοδοι στον αιώνα που διανύουμε» όπως είπε χαρακτηριστικά ο κ. Παυλόπουλος. Επιχειρώντας εξάλλου μια αποτίμηση της πορείας των μαθηματικών διαπίστωσε ότι «προχωρούν αθόρυβα αλλά σε εξαιρετικό βάθος στους ποικίλους επιμέρους κλάδους τους» ενώ παράλληλα σημείωσε την αλληλεπίδραση των μαθηματικών με τη φυσική και τη βιολογία αλλά και τις λοιπές θετικές επιστήμες, διαπιστώνοντας ότι «προοιωνίζεται ένα λαμπρό μέλλον».

Επιχειρώντας ένα κοντράστ ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κατά τη διάρκεια της ομιλίας του με τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, όπως και τις φιλοσοφικές σπουδές, δεν έδειξε τόσο αισιόδοξος καθώς σημείωσε ότι «δεν μπορεί να είμαστε δυστυχώς το ίδιο αισιόδοξοι». Ειδικότερα αναφερόμενος σε αυτή καθ' αυτή την απαισιοδοξία του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τόνισε με έμφαση ότι: «η απαισιοδοξία αυτή απορρέει από την παρατήρηση ότι, παρά την ύπαρξη εξαιρετικού επιστημονικού προσωπικού που υπηρετεί αυτούς τους επιστημονικούς χώρους και παρότι τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που ανακύπτουν, σ' εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο, είναι, ακριβώς λόγω της σύμπλεξης των δύο αυτών επιπέδων, εξαιρετικά σύνθετα -οπότε, κατά λογική ακολουθία, χρήζουν και ανάλογης σοβαρής μελέτης- εντούτοις,οι σπουδές και η έρευνα σ' αυτές τις Επιστήμες υποχρηματοδοτούνται σε μια σειρά ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης. Τούτο συμβαίνει διότι συχνά θεωρείται ότι η έρευνα στις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες δεν αντιστοιχεί ευθέως σε, ή δεν καλύπτει άμεσα, «ανάγκες» της αγοράς, οπότε δεν υπάρχει λόγος να υποστηρίζεται οικονομικά από το Κράτος.

Πρόκειται - όπως τόνισε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας - «για άποψη θεμελιωδώς εσφαλμένη, αφού προϋποθέτει μια πολιτισμικά ουδέτερη θεώρηση της τεχνολογικής ανάπτυξης. Επιπλέον, αγνοεί ότι η σύγχρονη Επιστήμη έχει, περισσότερο από ποτέ, ανάγκη να συνομιλεί με την Φιλοσοφία. Και δεν αναφέρομαι μόνον στην Βιοηθική,την αύξουσα σπουδαιότητα της οποίας ευχερώς αντιλαμβανόμαστε οι περισσότεροι -και όχι μόνον οι νομικοί σαν εμένα- αλλά και σε θέματα που είναι λιγότερο γνωστά στο ευρύ κοινό, όπως το ότι οι σύγχρονες θεωρίες κβαντικών πεδίων στην φυσική των υψηλών ενεργειών θέτουν, όσους ασχολούνται με αυτές, ενώπιον κρίσιμων οντολογικών ερωτημάτων, οπότε η Φυσική συναντά την Φιλοσοφία σ' επίπεδο θεμελίων. Με βάση τ' ανωτέρω, αντιλαμβάνεται καθένας τους λόγους, για τους οποίους θεωρώ την υποχρηματοδότηση αυτών των Επιστημών ως εξέλιξη εξαιρετικά δυσάρεστη που θα έχει, φοβούμαι, ευρύτερες, αρνητικές, πολιτισμικές συνέπειες».

Ο κ. Προκόπης Παυλόπουλος εμβάθυνε ιδιαίτερα στα καίρια ερωτήματα τα οποία πλέον τίθενται σε ένα θεμελιώδης επίπεδο για το νόημα και την αποστολή της παιδείας στην εποχή μας, τονίζοντας πως «δεν μπορεί, κατά τη γνώμη μου, παρά να παρατηρήσει κάποιος ότι ο μεγάλος κίνδυνος που ελλοχεύει σήμερα είναι ο ακόλουθος: να υπονομευθεί και, εντέλει, να ακυρωθεί πλήρως το μεγάλο επίτευγμα της ομαλής μετατροπής της πληροφορίας σε γνώση και, ακολούθως, της γνώσης σε σοφία».

Ο κ. Παυλόπουλος επιχείρησε μία περαιτέρω ανάλυση στο συγκεκριμένο επιχείρημα προσφεύγοντας ακόμη και σε στίχους του Τ.Σ. Έλιοτ από το ποίημα «Δέκα χορικά από το Βάκχο», γραμμένο όπως είπε προφητικά το 1934, «μέσα στη δίνη του μεσοπολέμου που πολλοί τότε δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να συνειδητοποιήσουν» και μάλιστα ανέφερε τους στίχους λέγοντας:

«Που είναι' η Ζωή, που τη σπαταλήσαμε ζώντας;

Που είν' η σοφία, που τη χάσαμε μέσα στη γνώση;

Που είν' η γνώση, που τη χάσαμε στις πληροφορίες;»

O κ. Προκόπης Παυλόπουλος τόνισε ιδιαίτερα την αξία αυτών των στίχων του Έλιοτ λέγοντας ότι «διατρέχουν τα βήματα και τις βαθμίδες διαμόρφωσης του Πολιτισμού μας με κύριους σταθμούς την πληροφορία, την Γνώση και την «Σοφία». Ουσιαστικώς, δηλαδή, διαγράφουν τον δρόμο που ακολούθησε το Πνεύμα, αξιοποιώντας την πληροφορία και την εμπειρία, προκειμένου να θέσει τις βάσεις της Επιστήμης και, επέκεινα, του Πολιτισμού. Συνακόλουθα, οι ως άνω στίχοι του Τ.Σ. Έλιοτ προειδοποιούν, econtrario, από τι κινδυνεύει σήμερα ο Πολιτισμός μας. Με άλλες λέξεις περιγράφουν μ' έμφαση τι είναι εκείνο που μπορεί, ορισμένες φορές υποδορίως, να οδηγήσει στην αποσύνθεσή του».

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην ομιλία του περισσότερο ως πανεπιστημιακός δάσκαλος ανέλυσε βήμα - βήμα όλη τη θεώρηση του κόσμου της επιστήμης, όπως είπε, με αναφορές στο Γαλιλαίο, το Νεύτωνα, στη σχετικότητα του Αϊνστάιν αλλά και σε άλλους επιστημονικούς σταθμούς, όπου «από την απλή συσσώρευση πληροφορίας και εμπειρίας έγινε μετασχηματισμός σε γνώση και από εκεί και μετά σε σοφία», όπως αρκετές φορές είπε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του. Στάθηκε ιδιαίτερα με λεπτομέρειες σε συμπεράσματα από την ελληνική μυθολογία και τραγωδία αλλά και στη συμβολή του αρχαίου ελληνικού πνεύματος για τη θεμελίωση της ολοκληρωμένης επιστήμης και της φιλοσοφίας, αναλύοντας πολύπλευρα το συγκεκριμένο θέμα και εμβαθύνοντας σε όλα τα επίπεδα που έχουν σημαδέψει τη φιλοσοφία.

Μάλιστα ο ΠτΔ κατέστησε σαφές τη σχέση που έχει η γνώση που «εκτός του ότι μπορεί να οδηγήσει στη «Σοφία», είναι εφικτό να θεμελιωθεί η οποιαδήποτε σοβαρή κριτική όχι μόνον της σημερινής μορφής της παγκοσμιοποίησης και των επιπτώσεών της σε πολλούς τομείς, από την Οικονομία και την Επιστήμη μέχρι τον Πολιτισμό, αλλά και κάθε κοινωνικοπολιτικού φαινομένου που, είτε σε μικροκλίμακα είτε σε μακροκλίμακα, ρυθμίζει ή, τουλάχιστον, επηρεάζει αποφασιστικά την ζωή του Ανθρώπου. Οι δύο έννοιες της Ελευθερίας του Isaiah Berlin, η θετική και η αρνητική,για ν' ασκηθούν αποτελεσματικά από τον κάθε Πολίτη, εντός μιας συγκεκριμένης Πολιτείας, προϋποθέτουν την «Σοφία» ή, τουλάχιστον, κάτι που να την προσεγγίζει», όπως χαρακτηριστικά τόνισε.

Τέλος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κλείνοντας την ομιλία του προσδιόρισε «την «Σοφία», ως τελικός προορισμός, ως καβαφική Ιθάκη στην οποία μπορεί να φθάσει καθένας μας -ή εν πάση περιπτώσει, οφείλει να την θέσει ως σκοπό του ταξιδιού του κατά την αναζήτηση της Γνώσης και όχι της άγονης πληροφορίας- πρέπει να είναι το νόημα και η αποστολή της Παιδείας. Προς τούτο απαιτείται μια επιστροφή της Παιδείας στις αξίες και τις ρίζες που είχε στα μέσα του 20ου αιώνα, η οποία θα επιτρέψει την συμπόρευση της Επιστήμης και της Τεχνολογίας προς την ίδια κατεύθυνση, εκείνη της υπηρέτησης των αξιών και αρχών του Ανθρωπισμού, που αποτελεί τον θεμέλιο λίθο του Ευρωπαϊκού, αλλά και του ευρύτερου Δυτικού».