Οι παρατηρήσεις του Συνηγόρου του Πολίτη στο νομοσχέδιο για το μεταναστευτικό

Σύμφωνα με τον Συνήγορο του Πολίτη, «το κατατεθέν σχέδιο νόμου στο Α΄ κεφάλαιο που αφορά την προσαρμογή της εσωτερικής νομοθεσίας στην Οδηγία 2013/33/ΕΕ είναι πολύ αρτιότερο νομοτεχνικά του προηγηθέντος το 2016 και πληρέστερο σε εξειδικεύσεις των όρων και συνθηκών υποδοχής των αιτούντων άσυλο. Έχει δε ενσωματώσει κάποιες από τις βασικές προτάσεις του Συνηγόρου, ενώ άλλα σημεία χρήζουν βελτίωσης».

Όσον αφορά το Άρθρο 4, όπως αναφέρεται στην ανακοίνωσή του «υιοθετήθηκε η πρόταση του Συνηγόρου για χρήση συνολικά στο κείμενο της διάζευξης (τελική διατύπωση: «ανήλικοι, συνοδευόμενοι ή μη») αντί του «ανήλικοι και ειδικότερα οι ασυνόδευτοι» και παρεμφερών διατυπώσεων που ενείχαν τον κίνδυνο συσταλτικών (παρ)ερμηνειών. Σημαντική θεωρείται η αποδοχή της πρότασης για ρητή και σαφή πρόβλεψη, περί εφαρμογής του νόμου και στους ανηλίκους «ανεξάρτητα εάν έχουν υποβάλει αίτηση παροχής διεθνούς προστασίας, με την επιφύλαξη τυχόν ευνοϊκότερων διατάξεων» (άρθ. 4 παρ. 1).

Εκφράζεται ωστόσο η ανησυχία, μήπως σε άρθρα όπου ως δικαιούχοι εμφανίζονται κατά τη ρητή διατύπωση «οι αιτούντες», ερμηνευτεί ότι υπάρχει περιορισμός πεδίου εφαρμογής για συγκεκριμένα δικαιώματα. Για τον λόγο αυτόν είχε προταθεί η άρση τυχόν παρερμηνειών με ρητή πρόβλεψη ότι, όπου αναφέρεται στον νόμο «αιτών/αιτούντες», ως δικαιούχος νοείται και ο ανήλικος ανεξάρτητα του καθεστώτος του».

Ως προς το άρθρο 7 του ν/σ που σχετίζεται με τον περιορισμό κυκλοφορίας σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή ο Συνήγορος του Πολίτη παρατηρεί τα εξής:

Η μεταφορά στο εσωτερικό μας δίκαιο γίνεται με τη συνένωση μέρους των δύο πρώτων παραγράφων του άρθρ.7 της Οδηγίας σε μία ενιαία εξουσιοδότηση, ήτοι με εξουσιοδότηση κανονιστικής απόφασης του Διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου η οποία προβλέπει τον περιορισμό σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή (παρ.1 του άρθρ.7 της Οδηγίας) χρησιμοποιώντας ωστόσο ως αιτιολογία την ανάγκη ταχείας επεξεργασίας και αποτελεσματικής παρακολούθησης της αίτησης, δηλ. χρησιμοποιώντας τον λόγο της ατομικής εξαίρεσης της παρ.2 της Οδηγίας. Η παρ.2 της Οδηγίας αναφέρεται σε ατομικές αποφάσεις που προϋποθέτουν εξατομικευμένη κρίση, δεδομένου ότι αναφέρεται σε σοβαρούς περιορισμούς της ελεύθερης κυκλοφορίας κάθε αιτούντα που συναρτώνται με την ατομική του συμπεριφορά και περίπτωση. Λόγος που ανάγεται στη σφαίρα της διοίκησης (ανάγκη ταχείας επεξεργασίας και αποτελεσματικής παρακολούθησης της αίτησης) δεν μπορεί να αποτελέσει θεμιτή βάση για γενικό περιορισμό της προσωπικής ελευθερίας. Η αρμοδιότητα έκδοσης από τον Διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου κανονιστικής διοικητικής πράξης περιορισμού της ελεύθερης κυκλοφορίας των αιτούντων διεθνή προστασία δεν συνάδει με τις αρμοδιότητες της Υπηρεσίας αυτής. Σύμφωνα με την κατά το Σύνταγμα καθ΄ύλην αρμοδιότητα των Υπουργείων ένας τόσος σοβαρός -και κανονιστικός- περιορισμός – της προσωπικής ελευθερίας δεν μπορεί παρά να ανήκει στον ΥΠΕΣ-Τομέα Προστασίας του Πολίτη. Στο αντίστοιχο άρθρο του νομοσχεδίου που είχε τεθεί σε διαβούλευση τον Οκτώβριο 2016 οριζόταν ότι η Απόφαση θα εκδίδεται από όργανο της Ελληνικής Αστυνομίας.

Ως προς την κράτηση ευάλωτων ατόμων και αιτούντων με ειδικές ανάγκες υποδοχής, ο Συνήγορος επισημαίνει ότι «έχει διατυπώσει πάγια την αντίρρησή του στην πρόβλεψη δυνατότητας διοικητικής κράτησης ανηλίκων, ακόμη και στη βάση της «έσχατης ανάγκης». Η διοικητική κράτηση, και οιαδήποτε άλλη μορφή στέρησης της ελευθερίας των παιδιών, που συνδέεται αποκλειστικά με το νομικό καθεστώς των ίδιων ή των γονέων τους ως αλλοδαπών πολιτών, αποτελεί παραβίαση των δικαιωμάτων τους, έρχεται πάντοτε σε αντίθεση με την αρχή του βέλτιστου συμφέροντός τους, είναι καταρχήν δυσμενές διακριτικό μέτρο εις βάρος των παιδιών με βάση την καταγωγή τους, και δε μπορεί να δικαιολογείται ούτε ως έσχατο μέτρο υπό το πρίσμα του άρθρου 37 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Επιπλέον, η κράτηση και ο περιορισμός της ελευθερίας των παιδιών υπό απαράδεκτες συνθήκες, και συχνά για μεγάλα χρονικά διαστήματα, σε αστυνομικά κρατητήρια, σε χώρους λιμενικών αρχών και σε προαναχωρησιακά κέντρα, επιτείνουν την παραβίαση των δικαιωμάτων τους και συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Ως εκ, τούτου προτείνεται η απαλοιφή της σχετικής παραγράφου».

Ακόμη ο Συνήγορος του Πολίτη, αναφορικά με το άρθρο 17 επισημαίνει: «Διαπιστώνεται ότι έχει αφαιρεθεί στο κατατεθέν νομοσχέδιο η αναφορά του προγενέστερου και τεθέντος σε διαβούλευση το 2016 νομοσχεδίου, ότι χορηγείται στους αιτούντες «κάθε μορφής κοινωνική προστασία που παρέχεται στους ημεδαπούς υπό μορφή οικονομικού βοηθήματος ή δελτίου». Αντίθετα ορίζεται ότι μπορεί να παρέχεται «μορφή οικονομικού βοηθήματος», χωρίς περαιτέρω προβλέψεις σχετικές με το βοήθημα αυτό, τις προϋποθέσεις του, από ποιον χορηγείται, με ποια διαδικασία κλπ. Προτείνεται κατ΄ ελάχιστο η πρόβλεψη έκδοσης Προεδρικού Διατάγματος για τον καθορισμό όλων των συναφών όρων της χορήγησης του εν λόγω βοηθήματος, καθώς δεν πρόκειται για όρους ειδικότερους σε σχέση με βασικές παραμέτρους οριζόμενες στο νόμο ή για θέματα με χαρακτήρα απλώς τεχνικό ή λεπτομερειακό».

Όσον αφορά το Άρθρο 18 του ν/σ «επισημαίνεται ότι λείπουν προβλέψεις σχετικές με το σε ποιον αποστέλλεται το αίτημα στέγασης του εκάστοτε αιτούντος με ποιες προδιαγραφές επιλέγονται οι χώροι φιλοξενίας και από ποιον και πώς ακριβώς ασκείται η εποπτεία από την αρμόδια αρχή υποδοχής «σε συνεργασία με τους κατά περίπτωση συναρμόδιους κρατικούς φορείς» (χωρίς να ορίζονται ποιοι είναι αυτοί) επί των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων διαχείρισης των κέντρων φιλοξενίας και υλοποίησης στεγαστικών προγραμμάτων για αιτούντες και των εμπλεκόμενων διεθνών οργανισμών».

Ως προς το άρθρο 20 του ν/σ και τον ορισμό των ευάλωτων προσώπων με ειδικές ανάγκες υποδοχής ο Συνήγορος του Πολίτη παρατηρεί ότι «παραμένει διαφορετικός ο ορισμός των ευάλωτων προσώπων που ταυτοποιούνται κατά τις διαδικασίες πρώτης υποδοχής στο άρθρ.14».

Ως προς τις τροποποιήσεις που επέρχονται στις διαδικασίες του Ν.4375/16 στο Γ΄μέρος του κατατεθέντος σχεδίου νόμου, με το άρθρ.28, ο Συνήγορος αρκείται σε 3 γενικές παρατηρήσεις: «Με κάποιες από τις προτεινόμενες διατάξεις φαίνεται να περιορίζεται στην πράξη η πρόσβαση στη δικαστική προστασία των αιτούντων άσυλο. […] Είναι κατανοητή η ανάγκη εξορθολογισμού των διαδικασιών κράτησης-επανεισδοχής, η οποία ωστόσο σε μια ευνομούμενη πολιτεία δεν μπορεί να επιφέρει περιορισμούς σε βασικές δικαιοκρατικές εγγυήσεις, όπως είναι η δικαστική προστασία».

Όσον αφορά στις τροποποιήσεις της μεταναστευτικής νομοθεσίας (Ν. 4251/2014-Κώδικας Μετανάστευσης) που περιλαμβάνονται στο Μέρος Δ΄ του υπό ψήφιση νομοσχεδίου ο Συνήγορος του Πολίτη αν και αποτιμά θετικά κάποιες από τις τροποποιήσεις εκφράζει κάποιους προβληματισμούς του. Συγκεκριμένα σχετικά με την αναδιαμόρφωση των διατάξεων που αφορούν τη χορήγηση αδειών διαμονής για εξαιρετικούς λόγους, ο Συνήγορος του Πολίτη διατυπώνει την εξής αντίρρηση στο μέρος που αφορά:

α) στην ρύθμιση που ορίζει ότι ο τύπος αυτός της άδειας διαμονής χορηγείται «άπαξ». Με την αυστηρή εφαρμογή αυτού του κανόνα, πολίτες τρίτων χωρών με πραγματικά ισχυρούς δεσμούς με την Ελλάδα, κινδυνεύουν να αποκλειστούν στο μέλλον από οποιαδήποτε επαναφορά τους σε καθεστώς νομιμότητας, επειδή οποιαδήποτε στιγμή στο παρελθόν έκαναν χρήση των διατάξεων για εξαιρετικούς λόγους. Μια τέτοια ρύθμιση έχει ανεπιεική χαρακτήρα στον βαθμό που εφαρμόζεται ανεξάρτητα από τις ιδιαίτερες περιστάσεις στις οποίες έχει περιέλθει ή τους ιδιαίτερους όρους που συντρέχουν στο πρόσωπο ορισμένου ενδιαφερόμενου και δεν παρέχει καμία ευελιξία στην διοίκηση.

β) Καταργείται η ρύθμιση με την οποία χορηγείτο η άδεια διαμονής για εξαιρετικούς λόγους σε πολίτες τρίτων χωρών που κατείχαν προηγούμενο ληγμένο οριστικό τίτλο διαμονής κατά την τελευταία δεκαετία. Με τη ρύθμιση αυτή είχε θεσμοθετηθεί ευκολότερη και ταχύτερη διαδικασία επαναφοράς στη νομιμότητα, όσων ήταν κατά το παρελθόν νομίμως διαμένοντες. Η επικείμενη κατάργηση αυτής της ρύθμισης, θα λειτουργήσει -σε μεγάλη μερίδα υπηκόων τρίτων χωρών κατόχων ληγμένων τίτλων διαμονής- αποτρεπτικά και αποθαρρυντικά από την επαναφορά τους στην νομιμότητα αφού πλέον θα εξομοιωθούν, στις διαδικασίες νομιμοποίησης, με τους λοιπούς αλλοδαπούς που ποτέ δεν είχαν νόμιμη παραμονή στην χώρα. Επιπλέον, διαφαίνεται ότι θα υπάρξουν και περιπτώσεις αυτής της κατηγορίας που πιθανά να στερηθούν της δυνατότητας υποβολής σχετικού αιτήματος, εφόσον ο χρόνος διαμονής στην χώρα θα υπολείπεται της επταετίας.

γ) Καταργείται η ρύθμιση με την οποία χορηγείται η άδεια διαμονής για εξαιρετικούς λόγους σε πολίτες τρίτων χωρών που προσκομίζουν θεώρηση εισόδου, η οποία έχει χορηγηθεί από ελληνική προξενική αρχή τουλάχιστον τρία έτη πριν την υποβολή σχετικού αιτήματος, γεγονός το οποίο οδηγεί εν τοις πράγμασι σε απώλεια δικαιώματος νομιμοποίησης».

Καταλήγοντας ο Συνήγορος του Πολίτη υπογραμμίζει ότι «ως αρνητική εξέλιξη η Αρχή καταγράφει την αυστηροποίηση του θεσμικού πλαισίου που αφορά την αδειοδότηση της διαμονής των γονέων ανήλικων ημεδαπών».