Δραγασάκης: Βρισκόμαστε στην αρχή του τέλους μιας οδυνηρής ιστορικής εμπειρίας

"Η οριστική έξοδος από τα μνημόνια είναι και η προϋπόθεση για να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε το μέλλον μας, μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο αλλά με τους βαθμούς αυτονομίας που ισχύουν για όλες τις χώρες", είπε και επισήμανε ότι από τις επτά χρεοκοπίες του ελληνικού κράτους, που έχουν καταγράψει οι ιστορικοί από το 1824, αυτή η τελευταία ήταν από τις πιο παρατεταμένες και οδυνηρές.

Ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης

Ο κ. Δραγασάκης σημείωσε πως δεν πρέπει απλώς να βγει η Ελλάδα από αυτή τη δοκιμασία, αλλά η έξοδος να γίνει με τρόπο που δεν θα οδηγήσει στην επανάληψη της, γι αυτό πρέπει να αντιμετωπιστούν οι αιτίες και όχι τα συμπτώματα και προς αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός νέου παραγωγικού υποδείγματος, μιας βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης, η σύγκρουση με συμφέροντα που θέλουν να λειτουργούν ανεξέλεγκτα, το σπάσιμο κλειστών συστημάτων εξουσίας και εστιών διαφθοράς και διαπλοκής, στο κέντρο και την περιφέρεια.

"Διαφυλάσσοντας τη δημοσιονομική σταθερότητα για να αποφύγουμε πισωγυρίσματα, πρέπει να δώσουμε τώρα προτεραιότητα στα ζητήματα της παραγωγικής ανασυγκρότησης, στο σχεδιασμό της μεταμνημονιακής Ελλάδας", τόνισε χαρακτηριστικά ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης σημειώνοντας ότι αυτός ακριβώς είναι και ο στόχος του περιφερειακού αναπτυξιακού συνεδρίου Θεσσαλίας και πιο συγκεκριμένα:

-Να σηματοδοτήσει αυτήν τη μετάβαση και την επανιεράρχηση των στόχων με έμφαση στην απασχόληση, στην παραγωγή, στις επενδύσεις.

-Να βρούμε κοινές, ει δυνατόν, ή συγκλίνουσες απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα: Mε ποιo σχέδιο, σε ποιους τομείς και με ποιά επιχειρηματικότητα θα πορευτεί η χώρα και η Θεσσαλία ειδικότερα; Ποιoς ο ρόλος της κοινωνίας και των εργαζομένων σε αυτήν τη διαδικασία; Πώς η παραγωγική ανασυγκρότηση θα συνδυαστεί με τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης, τη στήριξη του συστήματος της Δημόσιας Υγείας, της Εκπαίδευσης, του κοινωνικού κράτους; Πώς τα οφέλη της ανάπτυξης θα φτάσουν σε όλους του πολίτες και κατά προτεραιότητα σε όσους ζουν σε συνθήκες μεγάλης ανέχειας;

"Με βάση τα παραπάνω το περιφερειακό συνέδριο δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή μιας δημοκρατικής διαδικασίας που στόχο έχει να γίνει η ανάπτυξη υπόθεση της κοινωνίας. Ταυτόχρονα, η φυσική παρουσία εδώ, αρκετών υπουργών, θα δώσει τη δυνατότητα για την καλύτερη γνώση των προβλημάτων και την ευκαιρία άμεσων απαντήσεων σε κάποια από αυτά. Θα δώσει επίσης τη δυνατότητα να γίνουν γνωστοί οι σχεδιασμοί και το έργο της κυβέρνησης, στους διάφορους τομείς", είπε ο κ. Δραγασάκης.

Δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη

Αναφερόμενος στο νέο υπόδειγμα ανάπτυξης είπε ότι "σημαίνει την οργανωμένη αξιοποίηση των δυνατοτήτων που διαθέτουμε για την παραγωγή πλούτου, με τρόπο κοινωνικά δίκαιο και οικολογικά βιώσιμο και διατηρήσιμο, ώστε να μειώνονται οι κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες και να δημιουργούνται προϋποθέσεις για μια κοινωνία ισότητας, δικαιοσύνης και αλληλεγγύης" και πρόσθεσε:

-Η μετάβαση σε αυτό το νέο υπόδειγμα απαιτεί την παραγωγική ανασυγκρότηση, δηλαδή την αύξηση του ειδικού βάρους της πρωτογενούς παραγωγής, της μεταποίησης, της έρευνας και της καινοτομίας, των προϊόντων με υψηλή προστιθέμενη αξία.

-Οι απόψεις που θεωρούσαν την πρωτογενή παραγωγή παρωχημένη και την μεταποιητική βιομηχανία ανέφικτη αποδεικνύονται λανθασμένες και δεν είναι τυχαίο που σε όλη την Ευρώπη εδώ και αρκετά χρόνια το ζήτημα της βιομηχανίας και της βιομηχανικής πολιτικής έχει πάρει ξανά κεντρική θέση. Ταυτόχρονα, έγκυρες μελέτες δείχνουν ισχυρή τάση αύξησης της παγκόσμιας ζήτησης για ποιοτικά και πιστοποιημένα προϊόντα αγροδιατροφής κατά τις επόμενες δεκαετίες.

-Η αξιοποίηση αυτών και άλλων δυνατοτήτων δεν μπορεί να γίνει αυτόματα, μέσα από την ελεύθερη λειτουργία των αγορών. Η άναρχη και σε πολλές περιπτώσεις ληστρική ανάπτυξη, η κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα που έχει τα χρέη της στο εσωτερικό και τα κέρδη της στο εξωτερικό, όλα αυτά αποτελούν ένα παρελθόν που πρέπει να υπερβούμε.

-Σήμερα πρέπει να προχωρήσουμε σε μια οργανωμένη και απαιτητική ανάπτυξη, με διεθνή standards, με κοινωνικές και οικολογικές δεσμεύσεις: Tη μείωση της ανεργίας, την προστασία του περιβάλλοντος, με σεβασμό στους εργαζομένους και τα δικαιώματά τους.

Κεντρική η θέση της Θεσσαλίας στο νέο μοντέλο ανάπτυξης

Ως προς τη θέση της Θεσσαλίας στο νέο υπόδειγμα ανάπτυξης ο κ. Δραγασάκης είπε ότι αυτή είναι μοναδική που προκύπτει από την κεντρική γεωγραφική θέση της στο κέντρο της ελληνικής επικράτειας και από το γεγονός ότι χαρακτηρίζεται από μεγάλη βιοποικιλότητα, μοναδικό συνδυασμό ορεινών όγκων και εκτεταμένης εύφορης πεδιάδας, διαθέτει αξιόλογα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα και επιστημονικό δυναμικό, ανθρώπινο δυναμικό με μακρά παράδοση και εμπειρία και μεγάλες δυνατότητες εξειδίκευσης στην αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση, την έρευνα, τον τουρισμό. Τέλος, είναι μία περιφέρεια με μεγάλη ιστορικότητα και παραδόσεις δημοκρατικών αγώνων που έχει πρωτοστατήσει στο παρελθόν σε αγώνες για προοδευτικές αλλαγές, όπως την αγροτική, την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση κ.α.

Όμως η αναπτυξιακή πορεία της Θεσσαλίας, τόσο πριν από την κρίση όσο και μετά από αυτήν, δεν ανταποκρίνεται στις δυνατότητες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που προσδίδουν στην περιφέρεια οι παραπάνω παράγοντες.

Η ανάδειξη και η συνδυασμένη αξιοποίηση των δυνατοτήτων της περιφέρειας παραμένει ζητούμενο. Υπάρχουν επίσης σημαντικές ιδιαιτερότητες προς αξιοποίηση. Παρόλο που η ύφεση έπληξε τη Θεσσαλία εντονότερα και η αποεπένδυση είχε αρχίσει και πριν από την κρίση η αγροτική οικονομία και η μεταποίηση έδειξαν αντοχές. Και πάντως, ως ποσοστό του ΑΕΠ, τόσο η αγροτική παραγωγή όσο και η μεταποίηση είναι πάνω από τον εθνικό μέσο όρο.

Συνεπώς η Θεσσαλία έχει τις προϋποθέσεις να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη συλλογική προσπάθεια για τη μετάβαση στο νέο υπόδειγμα ανάπτυξης, τόνισε ο κ. Δραγασάκης και αναφέρθηκε αναλυτικά:

1. Ανάπτυξη πρωτογενούς τομέα - Δημιουργία συμπλέγματος αγροδιατροφής - μεταποίησης - τουρισμού:

-Σημαντικότατο ρόλο σε οποιαδήποτε αναπτυξιακή προοπτική θα παίξει ο πρωτογενής τομέας της Θεσσαλίας, ο οποίος ήδη είναι στις πρώτες θέσεις από άποψη παραγωγής σε μια σειρά από προϊόντα.

-Σε κάθε περίπτωση, είναι αναγκαίο να επιτευχθεί αύξηση της παραγωγικότητας με ταυτόχρονη μείωση της χρήσης πόρων, κυρίως του νερού και των χημικών φαρμάκων και λιπασμάτων. Σε αυτό το πλαίσιο είναι αναγκαία η χρήση επιστημονικών μεθόδων στη διαχείριση της παραγωγής και απαιτείται η σύνδεση της αγροτικής παραγωγής με την επιστημονική έρευνα.

-Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα του μικρού κλήρου θεσπίζουμε ισχυρά κίνητρα για να αναπτυχθούν μορφές συνεργασίας και κοινής επιχειρηματικής δράσης, είτε με τη μορφή των αγροτικών συνεταιρισμών είτε άλλων επιχειρηματικών μορφών συνεργασίας.

-Παράλληλα, λαμβάνοντας υπόψη ότι στη Θεσσαλία παράγονται πολλά αγροτικά προϊόντα, τα οποία σε μεγάλο βαθμό πωλούνται έχοντας υποστεί μικρή ή καθόλου επεξεργασία, είναι απαραίτητο να προχωρήσει η καθετοποίηση της παραγωγής με τη δημιουργία μεταποιητικών μονάδων. Ειδικότερα, για το βαμβάκι θα πρέπει να διερευνηθούν οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες η καθετοποιημένη επεξεργασία του μέχρι και την παραγωγή τελικών προϊόντων θα μπορούσε να είναι οικονομικά βιώσιμη και διεθνώς ανταγωνιστική.

2. Βιομηχανική στρατηγική:

-Σε αντίθεση με τη λογική της αποβιομηχάνισης και της σχεδόν αποκλειστικής στροφής στον τριτογενή τομέα, η οποία κυριάρχησε στην Ελλάδα και ειδικά στη Θεσσαλία από τα τέλη της δεκαετίας του '90, σήμερα είναι η κρίσιμη στιγμή να επενδύσουμε στη νέα επαναβιομηχάνιση.

-Η κυβέρνηση θέτει σε προτεραιότητα τη διαβούλευση Κράτους, αγοράς και θεσμικών φορέων, με στόχο την ενίσχυση της μεταποίησης και της βιομηχανικής παραγωγής, και έχει ήδη συγκροτήσει το Φόρουμ Βιομηχανίας με συμμετοχή και της Περιφέρειας Θεσσαλίας και παραγωγικών δρώντων που αναπτύσσονται στην Περιφέρεια. Στόχος είναι οι σχετικές συζητήσεις να καταλήγουν σε συγκεκριμένες κλαδικές πολιτικές και δεσμευτικά σχέδια δράσης.

-Η κυβέρνηση προχωρεί στην κατάρτιση συγκεκριμένων τομεακών και κλαδικών πολιτικών μέσα από διάλογο με τους φορείς καθώς και στο σχεδιασμό νέων χρηματοδοτικών εργαλείων και κινήτρων που υπηρετούν το στόχο της παραγωγικής αναβάθμισης της πρωτογενούς και της μεταποιητικής παραγωγής, της καινοτομίας και της εξωστρέφειας.

3. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού σε σύνδεση με την εγχώρια παραγωγή:

-Η Θεσσαλία προσφέρεται για την ανάπτυξη του τουρισμού και μάλιστα του ποιοτικού ή εναλλακτικού, λόγω του συνδυασμού δυνατοτήτων για πολλά είδη τουρισμού, ορεινού, θαλάσσιου, πολιτισμικού, θρησκευτικού κλπ. Όμως, κρίσιμος παράγοντας είναι να εξασφαλίσουμε τη σύνδεση τουρισμού και εγχώριας παραγωγής. Ο τουρισμός δηλαδή πρέπει να λειτουργήσει ως μοχλός ενίσχυσης της αγροτικής και μεταποιητικής παραγωγής. Ήδη λειτουργεί το Φόρουμ για τη διασύνδεση του τουρισμού με την αγροδιατροφή και τη μεταποίηση, με ευθύνη του Υπουργείου Ανάπτυξης, του Υπουργείου Τουρισμού και του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης.

-Ο στόχος είναι η επεξεργασία συγκεκριμένων πολιτικών και μέτρων που θα συνδέουν τον τουρισμό με την κατανάλωση και τη διεθνή προβολή εγχώρια παραγόμενων ποιοτικών προϊόντων. Τα αποτελέσματα της δράσης αυτής αναμένεται να βρουν εφαρμογή στην Περιφέρεια Θεσσαλίας όπου εντοπίζονται όλοι οι κρίκοι της αγροδιατροφής και του τουρισμού. Στόχος είναι επώνυμα τοπικά παραγόμενα προϊόντα αγροδιατροφής να ενσωματωθούν στο τουριστικό προϊόν.

Μείωση της ανεργίας-καταπολέμηση της φτώχειας

Στόχος του νέου μοντέλου ανάπτυξης είναι να δημιουργεί απασχόληση, να μειώνει την ανεργία, να καταπολεμά τη φτώχεια και τις ανισότητες, να μειώνει την εξάρτηση από τις εισαγωγές, να κερδίζει μερίδια στις διεθνείς αγορές και έτσι δημιουργούνται υψηλές απαιτήσεις προς τις οποίες πρέπει να αντιστοιχήσουμε τις προσπάθειές μας, όπως:

-Η επένδυση στη γνώση, στην έρευνα, στην καινοτομία όχι άπαξ, αλλά ως μια σχέση διαρκής. Αυτό απαιτεί φορείς παραγωγής γνώσης- και εδώ είναι θετικό ότι η Θεσσαλία διαθέτει σημαντικούς πυλώνες γνώσης, έρευνας και καινοτομίας. Απαιτεί όμως και φορείς που κατανοούν τη σημασία της γνώσης και της έρευνας και επενδύουν σε αυτές.

-Θεσμοί και εργαλεία που διαχέουν τη γνώση, διασφαλίζουν τη μετατροπή των αποτελεσμάτων της έρευνας σε βιώσιμα επιχειρηματικά σχήματα και κοινωνικά χρήσιμες εφαρμογές, καθώς και εργαλεία χρηματοδότησης των σχετικών προσπαθειών.

Χρηματοδότηση της έρευνας

Παρά τους δημοσιονομικούς περιορισμούς η κυβέρνηση δίνει προτεραιότητα στη χρηματοδότηση της έρευνας, είπε ο κ. Δραγασάκης και μέσω του αρμοδίου υπουργείου προχωρεί στη συγκρότηση, για πρώτη φορά στη χώρα μας, μιας εθνικής στρατηγικής και ενός οικοσυστήματος εργαλείων και θεσμών για την ανάπτυξη της έρευνας, τη σύνδεσή της με τις ανάγκες της κοινωνίας και της παραγωγής καθώς και για τη δημιουργία συνθηκών παλιννόστησης νέων επιστημόνων.

Μια δεύτερη απαίτηση είναι η συνεργασία, ο συντονισμός και η συνεργατικότητα. Συνεργασία δημοσίου, ιδιωτικού, διότι μόνο έτσι μπορούν να ενεργοποιηθούν οι αδρανείς δυνάμεις και να προκύψουν συνδυασμένες δράσεις. Συνεργασία μεταξύ παραγωγών διότι μόνο έτσι μπορούν να ξεπεραστούν ελλείμματα που δημιουργούν ο κατακερματισμός και τα μικρά μεγέθη. Συνεργασία και συντονισμός στο εσωτερικό του ίδιου του Kράτους και του δημοσίου τομέα διότι ο αποσυντονισμός στο εσωτερικό του κράτους αποδιαρθρώνει ολόκληρη την οικονομία.

Παραγωγικές δυνάμεις δεν είναι μόνο η τεχνολογία ή το κεφάλαιο. Η συνεργασία, ο συντονισμός, η συνεργατικότητα αποτελούν σημαντική παραγωγική δύναμη που ο καπιταλισμός υποτιμά, την υποτάσσει στον ανταγωνισμό είτε την αξιοποιεί σε στενά ιδιοτελή πλαίσια ενώ μπορεί να γίνει μια ισχυρή αναπτυξιακή δύναμη της κοινωνίας, ισχυρό κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο.

Νέο θεσμικό πλαίσιο για τους συνεταιρισμούς

"Η Θεσσαλία αποτελεί τον τόπο γέννησης του συνεταιρισμού στα Αμπελάκια και αλλού. Διαθέτει και σήμερα σημαντικά επιτυχή συνεταιριστικά παραδείγματα. Αποτυχημένα παραδείγματα του παρελθόντος, φαινόμενα κομματισμού και κακοδιαχείρισης δεν πρέπει να αποθαρρύνουν αλλά να αποτελούν πηγές μαθημάτων για το μέλλον", επισήμανε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και συνέχισε:

-Η κυβέρνηση δημιουργεί ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που επιτρέπει τόσο την αναβίωση των παραδοσιακών συνεταιρισμών σε νέες βάσεις όσο και την εμφάνιση νέων μορφών κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας

-Στηρίζουμε τις συνεταιριστικές τράπεζες και καταργούμε τη δυσμενή μεταχείριση ή τον αποκλεισμό τους από προγράμματα ΕΣΠΑ και άλλα.

-Θεσμοθετούμε σύντομα ενεργειακές κοινότητες και ενεργειακούς συνεταιρισμούς με ισχυρά κίνητρα, που δίνουν δυνατότητες αξιοποίησης των ενεργειακών δυνατοτήτων της κάθε περιοχής από τους ίδιους τους πολίτες, τους Δήμους, τις τοπικές επιχειρήσεις.

-Επεξεργαζόμαστε θεσμικό πλαίσιο που θα δίνει τη δυνατότητα σε συνεταιρισμούς εργαζομένων ή σε συνεργασία με επενδυτές να αναλαμβάνουν τη λειτουργία επιχειρήσεων που είναι σε καθεστώς πτώχευσης ή εγκατάλειψης.

Η επένδυση στο Ελληνικό-κριτική στη Νέα Δημοκρατία

Με αφορμή τις εξελίξεις γύρω από την επένδυση στο Ελληνικό ο κ. Δραγασάκης παρατήρησε ότι "διατυπώθηκαν απόψεις που αντιπαραθέτουν τις επενδύσεις με την προστασία και ανάδειξη της πολιτισμικής μας κληρονομιάς" και υπογράμμισε: "'Αλλοι αντιπαραθέτουν τις επενδύσεις με την προστασία των δασών και του περιβάλλοντος, ενώ το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης έθεσε σε αντιπαράθεση τις επενδύσεις με τα εργασιακά δικαιώματα και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις. Όμως η ανάπτυξη που γίνεται σε βάρος του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς, των εργαζομένων δεν έχει μέλλον διότι καταστρέφει ή υποβαθμίζει τις ίδιες τις προϋποθέσεις της".

Ατέλειωτες παλινωδίες για την εκτροπή του Αχελώου

Για τη Θεσσαλία είπε ότι είναι ίσως το πιο κατάλληλο μέρος για να συνειδητοποιηθεί η σημασία της διαχείρισης των φυσικών πόρων. "Διότι εδώ, η απουσία ενός συστήματος διαχείρισης των υδάτινων πόρων, η απουσία συστημάτων εξοικονόμησης και ορθολογικής χρήσης των διαθέσιμων πόρων, οι ατέλειωτες παλινωδίες για την εκτροπή του Αχελώου έχουν οδηγήσει σε ένα επικίνδυνο υδάτινο έλλειμμα που δημιουργεί κινδύνους για την περιοχή. Εκείνο όμως που θέλω να τονίσω είναι ότι η όποια τελική λύση πρέπει να είναι υλοποιήσιμη, αξιόπιστη και δεσμευτική. Διότι δεν υπάρχει πλέον καθόλου χρόνος για χάσιμο. Η κυβέρνηση προχωρά όχι μόνο για τη Θεσσαλία, αλλά για όλη τη χώρα, στην κατάρτιση ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης του υδάτινου δυναμικού. Προχωρούμε επίσης στην κατάρτιση, για πρώτη φορά, χωροταξικού σχεδίου για την αναλυτική χαρτογράφηση και αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών με οικολογικά συμβατούς τρόπους".

Η Ν.Δ και το ερωτηματολόγιο της

Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης σχολίασε το ερωτηματολόγιο της ΝΔ στο οποίο οι επενδύσεις τίθενται σε αντιπαράθεση προς τα συλλογικά δικαιώματα των και παρατήρησε: "Σε πρόσφατη έρευνα με τίτλο «Καινοτόμες Αλλαγές σε Ευρωπαϊκές Επιχειρήσεις» (Innovative Changes in European companies) το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα «Eurofound» εξέτασε τη συσχέτιση μεταξύ των καινοτομικών επιδόσεων των επιχειρήσεων και διαφόρων χαρακτηριστικών/πτυχών της εργασίας (ποιότητα θέσεων εργασίας, συμμετοχή εργαζομένων, σημασία κοινωνικού διαλόγου).

Τα συμπεράσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν τον ρόλο της συμμετοχής των εργαζομένων και των μορφών οργάνωσης της εργασίας που προωθούν τη συνεργασία ως προς την ικανότητα των επιχειρήσεων να καινοτομούν.

Συνεπώς, η συμμετοχή της κοινωνίας στη συγκρότηση ενός νέου βιώσιμου, εξωστρεφούς και καινοτόμου αναπτυξιακού μοντέλου φαίνεται να περνάει μέσα και από την ενίσχυση της συμμετοχής των εργαζομένων στις παραγωγικές και άλλες διαδικασίες των επιχειρήσεων (και συνολικότερα μέσα από την αναβάθμιση της εργασίας).

Αν θέλουμε, λοιπόν, μια οικονομία της γνώσης με υψηλή προστιθέμενη αξία, τότε πρέπει αντί να αναζητούμε τρόπους για την περιθωριοποίηση των εργαζομένων και της κοινωνίας να αναζητούμε τρόπους ενεργητικής συμμετοχής τους στην παραγωγική και αναπτυξιακή διαδικασία. Διότι, όπως έδειξε και η μελέτη στην οποία αναφέρθηκα και πλήθος άλλων μελετών και εμπειριών, οι καινοτομίες δεν είναι αποτέλεσμα μόνο ερευνών αλλά είναι και αποτέλεσμα συλλογικής γνώσης και εμπειριών των εργαζομένων και της κοινωνίας. Μια ακόμη απαίτηση λοιπόν, η πιο κρίσιμη αλλά και η πιο δύσκολη, είναι η ενεργή συμμέτοχη των εργαζομένων και των τοπικών κοινωνιών στο αναπτυξιακό γίγνεσθαι. Και είναι η πιο δύσκολη, διότι έχουν επικρατήσει αντιλήψεις και πρακτικές που θέλουν τους εργαζόμενους υποτακτικούς, τους πολίτες θεατές και τις κοινωνίες παθητικές και αμέτοχες ή κατακερματισμένες σε στενούς τοπικιστικούς ανταγωνισμούς. Πρέπει, όμως, από μια κοινωνία της ανάθεσης να περάσουμε σε μια κοινωνία της συμμετοχής και της συλλογικής ευθύνης. Και αυτό είναι ευθύνη όλων μας".