Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων: «Η απώλειά τους θα ήταν ένας περιβαλλοντικός Αρμαγεδδών»

Ο κ. Σταύρακας μιλώντας για την αξία των υγροτόπων στο οικοσύστημα εξηγεί πως η συνεισφορά τους είναι μεγάλη, καθώς «ρυθμίζουν το μικροκλίμα μιας περιοχής», ενώ την ίδια ώρα «φιλτράρουν το νερό» και «προστατεύουν τις περιοχές από τα πλημμυρικά φαινόμενα».

Την ίδια ώρα, όμως, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το ενδεχόμενο της απώλειάς τους, που μπορεί να αποτελεί απόρροια τόσο της κλιματικής κρίσης, όσο και της καταστροφικής ανθρώπινης δραστηριότητας. Στο πλαίσιο αυτό, τόνισε πως εάν δεν ληφθούν περαιτέρω μέτρα για την προστασία τους, μπορεί να έχει αποτέλεσμα ακόμη και έναν «περιβαλλοντικό Αρμαγεδδών».

Εκτός, όμως, από τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι υγρότοποι, ανέφερε και στα επιπλέον μέτρα, που χρειάζονται για να αποτραπεί η περαιτέρω υποβάθμισή τους.

Ολόκληρη η συνέντευξη με τον κ. Λευτέρη Σταύρακα

• Tι σημαίνει «ζωντανός υγρότοπος»; Γιατί οι υγρότοποι είναι πολύτιμοι στο οικοσύστημα; Ποιες είναι οι οικολογικές τους λειτουργίες;

Οι υγρότοποι είναι από τα πιο πλούσια σε βιοποικιλότητα οικοσυστήματα, που συντηρούν πολύ μεγάλη ποικιλία από ασπόνδυλα, ψάρια, αμφίβια, ερπετά, πτηνά και θηλαστικά.

Οι υγρότοποι μπορούν να ρυθμίζουν το μικροκλίμα μιας περιοχής, να φιλτράρουν το νερό και να προστατεύουν τις παράκτιες περιοχές από τη διάβρωση, και την υφαλμύρωση, το «γέμισμα» δηλαδή του υδροφόρου ορίζοντα με θαλασσινό νερό. Προστατεύουν και τις παρακείμενες περιοχές από φαινόμενα πλημμύρας, εφόσον δεν έχουν υποστεί επεμβάσεις οι πλημμυρικές τους λεκάνες.

Οι υγρότοποι διακρίνονται σε μόνιμους ή εποχιακούς. Οι εποχιακοί υγρότοποι είναι ενδιαιτήματα που ενδέχεται ορισμένες εποχές (ή και ολόκληρες χρονιές σε περίπτωση ξηρασίας) να μένουν στεγνά χωρίς, ωστόσο, αυτό να σημαίνει ότι έχουν απωλέσει τον υγροτοπικό τους χαρακτήρα.

• Στην Αττική, πόσοι ζωντανοί υγρότοποι υπάρχουν?

Οι πιο σημαντικοί υγρότοποι (μόνιμοι και εποχιακοί) της Αττικής είναι:

Τεχνητή Λίμνη Μαραθώνα, Λιμνοθάλασσα Ωρωπού/Εκβολές Ασωπού, Έλος Σχοινιά, Υγρότοπος Αρτέμιδας, Υγρότοπος Εκβολών Ερασίνου Βραυρώνας, Πηγές Ερασίνου, Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, Όρμος Βουρκάρι, Λίμνη Κουμουνδούρου, Αλυκές Αναβύσσου, Έλος Λεγραινών, Έλος Ψάθας, Λίμνες Πύργου Βασιλίσσης, Τεχνητή Λίμνη Μπελέτσι, Ρέμα Πικροδάφνης, Ρέμα Χαλανδρίου/Φιλοθέης/Ποδονίφτης, έλος Λούτσας Βουρβά (ή Λουτρός Σπάτων).

• Πώς επηρεάζουν οι υγρότοποι το σύνολο του αστικού ιστού στην Αττική;

Οι υγρότοποι εντός λεκανοπεδίου αποτελούν νησίδες βιοποιλότητας καθώς φιλοξενούν πολύ μεγάλους αριθμούς από είδη πανίδας που αναπαράγονται ή τους επισκέπτονται για μικρό ή και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (π.χ. μεταναστευτικά πτηνά). Βοηθούν στη διατήρηση ενός πιο σταθερού κλίματος, ειδικά το καλοκαίρι, ενώ λειτουργούν και ως σφουγγάρια κατά τις βροχοπτώσεις.

• Όσον αφορά τους υγρότοπους Ωρωπού και Μεγάρων (Βουρκάρι) στην Αττική, τι ζωή υπάρχει (χλωρίδα/πανίδα) και πιο συγκεκριμένα, πόσα είδη πτηνών;

Και στους δύο υγρότοπους έχουν καταγραφεί σχεδόν 210 είδη πτηνών, ανάμεσά τους και σπάνια για την Αττική όπως ο Ροδοπελεκάνος, ο Μαύρος Πελαργός, ο Γερανός αλλά και σπάνια για την Ελλάδα και Ευρώπη, όπως η Θωρακωτή Σκαλίδρα.

Επίσης, τακτικοί επισκέπτες είναι τα εντυπωσιακά Φοινικόπτερα, μεγάλοι αριθμοί από ερωδιούς (Λευκοτσικνιάς, Σταχτοτσικνιάς, Αργυροτσικνιάς) αλλά και αγριόπαπιες και κύκνους. Η βλάστηση είναι κυρίως χαμηλή (Salicornia sp.) αλλά συμβάλλει σημαντικά στη συγκράτηση του εδάφους. Τα ψάρια που συναντούμε είναι αλμυρού νερού ή ευρύαλα, δηλαδή ζουν και σε γλυκά νερά (π.χ. Κέφαλος).

• Πώς έχουν επηρεαστεί τα τελευταία χρόνια οι υγρότοποι στην Αττική;

Οι περισσότεροι υγρότοποι της Αττικής βρίσκονται υπό πίεση με πολύ λίγες εξαιρέσεις. Οι ανθρώπινες παρεμβάσεις όπως η αυθαίρετη δόμηση, τα μπαζώματα και τα παρωχημένα έργα «διευθετήσεων» ποταμών δεν έχουν σταματήσει παρά τις όποιες εξαγγελίες περί προστασίας των υγροτόπων της Αττικής.

• Ποια είναι η εξέλιξη υγρότοπων στην Ελλάδα/ Πόσοι έχουν εξαφανιστεί;

Από τη δεκαετία του 1960, έχει εξαφανιστεί το 70% των υγροτόπων, από μικρά έλη έως και ολόκληρες λίμνες (π.χ. Αγουλινίτσα στην Ηλεία).

• Τι θα σήμαινε εάν εξαφανιζόντουσαν όλοι οι υγρότοποι στη χώρα μας/ στην Αττική;

Η απώλεια όλων των υγροτόπων θα ήταν ένας περιβαλλοντικός Αρμαγεδδών, καθώς οι υγρότοποι είναι από τους θεμέλιους λίθους του οικοσυστήματος, πέραν της εξαφάνισης τεράστιου αριθμού από υδρόβιους οργανισμούς, θα κατέρρεαν και πολλοί πληθυσμοί άλλων ειδών που στηρίζονται στην ύπαρξη των υγροτόπων, π.χ. πολλά πτηνά τους επισκέπτονται για να τραφούν (χελιδόνια, πελαργοί, αρπακτικά) ενώ φωλιάζουν σε χερσαία οικοσυστήματα. Επίσης, τα φαινόμενα διάβρωσης και υφαλμύρωσης στις παράκτιες περιοχές θα επιδεινώνονταν με ταχείς ρυθμούς, αφού θα έλειπαν οι «αποθήκες» γλυκού νερού που είναι οι υγρότοποι.

• Ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τους υγρότοπους;

Η παρουσία του νερού είναι ο πιο βασικός παράγοντας και αυτός εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες. Εννοείται ότι οι ανθρώπινες παρεμβάσεις μπορούν να επιδεινώσουν ή, ιδανικά, να βελτιώσουν την κατάσταση ενός υγροτόπου, ειδικά τα μπαζώματα και οι απορρίψεις σκουπιδιών αλλά ακόμα και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες (αναψυχή, δόμηση).

• Η εξέλιξη των υγρότοπων σε παγκόσμιο επίπεδο σχετίζεται με την κλιματική κρίση και τις συνέπειες της, και αν ναι, πώς;

Η κλιματική κρίση μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση των εποχιακών υγροτόπων καθώς μπορεί να μεγαλώσουν τα διαστήματα που αυτοί είναι ξεροί ενώ και η μείωση των χιονοπτώσεων και βροχοπτώσεων ή και η αύξηση της ραγδαιότητάς των βροχοπτώσεων (με αποτέλεσμα να μη συγκρατείται το νερό) μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της ροής ή και την πλήρη ξήρανση ποταμών και ρεμάτων τους θερινούς μήνες ή μείωση της παροχής νερού σε λίμνες και έλη.

• Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που υπέγραψαν τη σύμβαση για την προστασία των υγροτόπων το 1971. Θεωρείτε ότι σήμερα είναι επαρκής η μέριμνα για τη διατήρηση των υδροβιότοπων στην Ελλάδα γενικότερα, αλλά και στην Αττική συγκεκριμένα;

Η Ελλάδα, παρότι υπέγραψε τη συνθήκη Ραμσάρ το 1971, απέχει πολύ από τα να χαρακτηριστεί χώρα υπόδειγμα προστασίας των υγροτόπων. Ειδικά στην Αττική, το κράτος από τη μία ορίζει βαθμούς προστασίας για τους υγρότοπους και από την άλλη εκπονεί μελέτες για έργα που υποβαθμίζουν την υγροτοπική λειτουργία ορισμένων εκ των υγροτόπων που υποτίθεται προστατεύει, πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της παράνοιας της Ελληνικής Πολιτείας είναι η διευθέτηση του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας και του Ερασίνου.

Επίσης, πολλοί υγρότοποι δεν έχουν κανένα ουσιαστικό καθεστώς προστασίας πέραν της συμπερίληψής τους σε έναν κατάλογο, ο Ωρωπός π.χ. που είναι ο σημαντικότερος υγρότοπος υφάλμυρων υδάτων στην Αττική αποτελεί «ξέφραγο αμπέλι» ειδικά το καλοκαίρι όταν και πλήθος παραθεριστών οργώνει την αμμουδιά χωρίς καμία μέριμνα για την προστασία των πουλιών που φωλιάζουν εκεί, όπως ο Θαλασσοσφυριχτής.

Θα ήταν άδικο να πούμε ότι δεν έχουν γίνει και πολλά θετικά βήματα, η προστασία των Πρεσπών και της Κερκίνης ας πούμε είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αλλά και στην Αττική έχουμε την ίδρυση του Εθνικού Πάρκου Σχοινιά όπου βλέπουμε ότι αυξήθηκε η βιοποικιλότητα λόγω της δημιουργίας της λίμνης του κωπηλατοδρομίου και της αποκατάστασης του έλους: ένα από τα πιο σπάνια είδη πάπιας στην Ευρώπη παραμένει όλο τον χρόνο πλέον και αναπαράγεται στο έλος, το υδρολογικό καθεστώς της περιοχής βελτιώθηκε και προστατεύεται το παράκτιο δάσος Κουκουναριάς από την υφαλμύρωση.

• Τι άλλο θα μπορούσε να γίνει;

Για να προστατευτούν πραγματικά οι υγρότοποι θα πρέπει α) να εφαρμοστεί η νομοθεσία που ήδη υπάρχει, β) να βελτιωθούν κάποια σημεία της νομοθεσίας και γ) να υπάρξει καλύτερη επικοινωνία της σημασίας των υγροτόπων στο ευρύ κοινό και να αλλάξει η πρώτη εικόνα που μπορεί να έχει ο κόσμος ότι υγρότοπος = βούρκος με κουνούπια.

• Ποιοι υγρότοποι στην Αττική βρίσκονται σε κίνδυνο και γιατί;

Σχεδόν όλοι οι υγρότοποι. Όλες οι απειλές έχουν κοινό παρονομαστή τον άνθρωπο.

Η συντριπτική πλειοψηφία των υγροτόπων της Αττικής απειλούνται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες: δόμηση γύρω αλλά και μέσα στους υγρότοπους, μπάζωμα των υγροτόπων για να μην πλημμυρίζουν, ρίψη σκουπιδιών και οικοδομικών υλικών εντός και γύρω των υγροτόπων, έργα που απειλούν την ίδια τη λειτουργία τους μέσω τροποποίησης της κοίτης και των οχθών (συχνά με τη χρήση τσιμέντου και άλλων σκληρών υλικών), δραστηριότητες αναψυχής που απειλούν την πανίδα (παράνομο κυνήγι, ψάρεμα, είσοδος οχημάτων εντός τους).