Το κρασί στο έλεος της κλιματικής κρίσης: Μειώνεται η παραγωγή, αλλοιώνεται η «ταυτότητα» του οίνου

Μιλώντας στο CNN Greece η επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής στο Τμήμα Αμπέλου, Οίνου και Ποτών, Μαρία Δημοπούλου καθώς και ο γεωπόνος και διευθυντής παραγωγής του Ενιαίου Οινοποιητικού Αγροτικού Συνεταιρισμού της Σάμου Θοδωρής Χαρμπής, εξηγούν πόσο πρέπει να ανησυχούμε για το μέλλον του κρασιού και για όσα έχουν αλλάξει λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Ειδικότερα, όπως επισημαίνει ο κ. Χαρμπής η μείωση της παραγωγής στη Σάμο το 2023 φαίνεται να κατέγραψε ποσοστό 30%, με τον ίδιο να τονίζει πως αυτό αποτελεί απόρροια των συνθηκών που επικράτησαν το συγκεκριμένο έτος.

Αξίζει να σημειωθεί, δε, πως, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Αμπέλου και Οίνου (OIV) η παγκόσμια παραγωγή οίνου το 2023 εκτιμάται πως μειώθηκε κατά 7% σε σύγκριση με το 2022. Ίδια επίπεδα μείωσης (7%) παρουσιάζει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία αντιπροσωπεύει το 61% της παγκόσμιας παραγωγής.

Τα ποσοστά αυτά, αποτελούν το τρίτο χαμηλότερο επίπεδο παραγωγής που έχει καταγραφεί από τις αρχές του αιώνα, μετά το 2017 και το 2012.

Στο μισό η ελληνική παραγωγή

Μία από τις χώρες, όμως, που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αρνητική μεταβολή σε σχέση με το 2022 είναι η Ελλάδα. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το 2023, η παραγωγή μειώθηκε κατά (-45%) σε σχέση με το 2022, αλλά και κατά (-50%) σε σχέση με τον μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας.

Το αποτέλεσμα αυτό, σύμφωνα με τον OIV, μπορεί να αποδοθεί στις έντονες βροχοπτώσεις κατά τη διάρκεια της άνοιξης που προκάλεσαν ασθένειες των σταφυλιών (κυρίως περονόσπορο) και στις αυξημένες θερμοκρασίες και την ξηρασία που ακολούθησαν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Ξεπέρασε το 30% η μείωση της παραγωγής στη Σάμο

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το νησί της Σάμου, με τον διευθυντή παραγωγής στον Ενιαίο Οινοποιητικό Αγροτικό Συναιτερισμό της Σάμου Θοδωρή Χαρμπή, να αναφέρει χαρακτηριστικά πως το 2023 «η μείωση στο νησί της Σάμου ξεπέρασε το 30% και αυτό οφείλεται αποκλειστικά στις κλιματολογικές συνθήκες, που επικράτησαν φέτος».

«Από τον Μάρτιο του 2022 μέχρι το χειμώνα του 2023 οι βροχοπτώσεις ήταν μειωμένες και οι θερμοκρασίες υψηλότερες από το κανονικό» αναφέρει.

Όπως σημειώνει «δεν υπήρξε φυσιολογική κατανομή βροχοπτώσεων στη διάρκεια του έτους, γεγονός που δεν βοηθάει τις καλλιέργειες να καλύψουν τις υδατικές τους ανάγκες. Και αυτό γιατί με μεγάλη ποσότητα βροχής να πέφτει σε ένα μικρό χρονικό διάστημα φεύγουν θρεπτικά συστατικά και το γόνιμο επιφανειακό έδαφος καταρρέει προς τις κατώτερες περιοχές και προς τη θάλασσα» τονίζει.

Όταν, δε, οι βροχοπτώσεις, σημειωθούν σε συγκεκριμένα στάδια της καλλιέργειας, τότε τα αποτελέσματα στην ποιοτική παραγωγή είναι ιδιαίτερα αρνητικά. Ενδεικτικές είναι οι επιπτώσεις που είχαν στην παραγωγή οι βροχές του Μαΐου και του Ιουνίου του 2023, που αποτελούν και τους πιο κρίσιμους μήνες για την καλλιέργεια του αμπελιού.

Εξηγώντας, ο κ. Χαρμπής σημειώνει πως οι βροχοπτώσεις την περίοδο εκείνη δημιουργούν συνθήκες που διευκολύνουν την ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών και δυσχεραίνουν πολύ το έργο των αμπελοκαλλιεργητών να προστατεύσουν τους αμπελώνες.

Στον αντίποδα, οι υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούν προκαλούν μία σειρά επιπτώσεων στα φυτά, όπως θερμικό στρες, η ωρίμανση δεν γίνεται φυσιολογικά, οπότε παρατηρούνται και ποιοτικές επιπτώσεις από τις μεταβολές αυτές. Εγκαύματα μέρους της παραγωγής.

Το ζεστό κλίμα αυξάνει τα επίπεδα αλκοόλης

Από την πλευρά της η κ. Δημοπούλου σημειώνει πως «η κλιματική αλλαγή αλλάζει τη σύσταση της πρώτης ύλης, που είναι το σταφύλι και ως αποτέλεσμα παρατηρούνται αλλαγές και στο τελικό προϊόν: Το κρασί».

«Ένα από τα πιο εύκολα μετρήσιμα αποτελέσματα στις αλλαγές αυτές που μπορούμε να παρατηρήσουμε είναι το αλκοόλ» σημειώνει η κ. Δημοπούλου. Πλέον οι οίνοι που παράγονται έχουν πιο υψηλό αλκοόλ σε σχέση με παλαιότερα. Αν, δηλαδή, ο μέσος όρος ήταν οι 12 με 12,5 βαθμοί αλκοόλ πιο παλιά, πλέον οι βαθμοί αυτοί έχουν αυξηθεί στους 13,5 με 14, μπορεί και παραπάνω.

«Αυτό συμβαίνει επειδή έχουμε πιο ζεστό κλίμα που έχει ως αποτέλεσμα στην αύξηση του ποσοστού σακχάρων στο σταφύλι, τα οποία σάκχαρα μεταβολίζονται σε αλκοόλ. Φυσικά το φαινόμενο είναι πιο σύνθετο καθώς δεν μας ενδιαφέρει μόνο το ποσοστό των σακχάρων για τη σωστή τεχνολογική ωριμότητα του σταφυλιού».

Έτσι, όπως εξηγεί η ίδια «το ένα ποτηράκι πλέον, δεν είναι αυτό που είχαμε συνηθίσει, λόγω του περισσότερου αλκοόλ».

Πώς «αλλοιώνεται» η ταυτότητα του κρασιού

Υπάρχει, ωστόσο και μια διάσταση που αφορά στον τρόπο με τον οποίο τελικά το αλκοόλ καταλήγει να «σκεπάζει» αρώματα που σχετίζονται με την ταυτότητα του κρασιού.

«Τα κρασιά αρχίζουν να μοιάζουν περισσότερο, καθώς το υψηλό αλκοόλ δεν βοηθά να αναδειχθούν τα πρωτογενή αρώματα εκείνα που χαρακτηρίζουν τις διαφορετικές ποικιλίες».

Υπ’ αυτό το πρίσμα, το να χάσει τον αρωματικό της χαρακτήρα μία ελληνική ποικιλία δημιουργεί έντονο προβληματισμό στον κλάδο.

Παράλληλα, καθώς οι συνθήκες αλλάζουν και το σταφύλι αποκτά άλλα χαρακτηριστικά «σύμφωνα με πρόσφατη δημοσιευμένη μελέτη του εργαστηρίου μας, παρατηρήθηκε η συχνή παρουσία σπάνιων ειδών ζυμομυκήτων με υψηλή ικανότητα προσαρμογής στη διάρκεια της οινοποίησης».

Παραμένει, δε, ακόμη άγνωστο πώς αυτοί οι μικροοργανισμοί αυτοί επηρεάζουν το τελικό προϊόν είτε αναφερόμενοι στο «αρωματικό προφίλ» του οίνου, αλλά και την ύπαρξη πιθανής τοξικότητας «Υπάρχουν, δηλαδή, κάποιες ουσίες που παράγονται από γηγενείς ζύμες και βακτήρια του οίνου, όπως οι βιογενείς αμίνες, οι οποίες μπορεί να δημιουργήσουν αμφιβολίες ως προς το εύρος της τοξικότητά τους» εξηγεί.

Στο πλαίσιο αυτό, με τις συνθήκες να αλλάζουν ραγδαία, κλασικοί τρόποι οινοποίησης, όπως είναι ο εμβολιασμός του μούστου με επιλεγμένα στελέχη μικροοργανισμών μπορεί να μην αποφέρει πλέον τα ίδια αποτελέσματα και εξηγεί.

«Οι περισσότερες εμπορικές ζύμες είχαν απομονωθεί και επιλεγεί αρκετά χρόνια πριν, συνεπώς υπάρχουν ενδείξεις ότι παρουσιάζουν δυσκολία προσαρμογής στα νέα δεδομένα και αυτό παρατηρείται είτε με δυσκολία αποπεράτωσης της ζύμωσης είτε/και με παρουσίαση μη επιθυμητών οργανοληπτικών χαρακτηριστικών» υπογραμμίζει χαρακτηριστικά για να προσθέσει πως κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ανασφάλεια ως προς την εξέλιξη και το αποτέλεσμα της ζύμωσης.

Ερωτώμενη για το κατά πόσο κινδυνεύει το κρασί από τις συνεχώς και δυσχερώς μεταβαλλόμενες κλιματολογικές συνθήκες η κα Δημοπούλου σημειώνει πως τα δεδομένα που υπάρχουν μέχρι στιγμής «κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου», αλλά συμπληρώνει ότι «είναι στο χέρι μας να προσαρμοστούμε σε αυτές τις αλλαγές».

«Από το να μελετηθούν οι περισσότερο ανθεκτικές ποικιλίες, μέχρι το να φυτευτούν αμπέλια σε μεγαλύτερο υψόμετρο, την προσαρμογή στη διαδικασία της οινοποίησης, αλλά και το συνεχή πειραματισμό από τους παραγωγούς».

Η σημασία της πρόληψης - Τι μέτρα μπορούν να ληφθούν

Μιλώντας για τη σημασία της ενημέρωσης και της πρόληψης η επίκουρη καθηγήτρια προειδοποιεί: «Μην το δούμε να συμβαίνει για να το σώσουμε. Δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου να πούμε ότι μπορεί να έγινε ένα λάθος φέτος και θα το προσαρμόσουμε το επόμενο έτος, γιατί ο τρύγος συμβαίνει μόνο μια φορά κάθε χρόνο».

Η ίδια επισημαίνει: «Προσπαθούμε να εστιάσουμε στην εφαρμοσμένη έρευνα και να επικεντρωνόμαστε σε θέματα που ενδιαφέρουν τους παραγωγούς. Είναι πολύτιμη η σύμπραξη της ακαδημαϊκής κοινότητας με τους τομείς της παραγωγής».

Παράλληλα, τονίζει πως η Πολιτεία πρέπει να δράσει με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα και στοχευμένες δράσεις ακούγοντας τους εξειδικευμένους ανθρώπους του χώρου.

Από την πλευρά του ο κ. Χαρμπής, μιλώντας για τις πρωτοβουλίες που μπορούν να ληφθούν, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο τρόπος με τον οποίο οι κλιματολογικές συνθήκες επηρεάζουν τις καλλιέργειες αναφέρεται στα έργα υποδομής που χρειάζονται.

«Η δημιουργία μικρών φραγμάτων θα μπορούσε να προστατέψει τις καλλιέργειες, αλλά και να συνεισφέρει στη διατήρηση μιας σημαντικής ποσότητας νερού που θα μπορεί να προσφέρει νερό για άρδρευση στις ευρύτερες περιοχές όταν αυτό λείπει από τα φυτά» τονίζει.

«Να διδαχθούμε από το παρελθόν»

Αναφορικά με τις πρωτοβουλίες που μπορούν να ληφθούν από τους ίδιους τους αμπελοκαλλιεργητές αναφέρει πως «να διδαχθούν από το παρελθόν». Και εξηγεί: «Οι καλλιέργειες στις ορεινές και τις νησιωτικές περιοχές δημιουργούνταν πάντοτε σε αναβαθμίδες. Η τεχνική αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να συγκρατείται το νερό της βροχής και άρα όχι μόνο να εμπλουτίζεται ο υδροφόρος ορίζοντας, αλλά και να προστατεύεται το έδαφος από τη διάβρωση».

Ταυτόχρονα, το αυστηρό κλάδεμα, η αφαίρεση λιγότερων φύλλων κατά τα θερινά κλαδέματα, έτσι ώστε τα σταφύλια να μην είναι εκτεθειμένα στην έντονη ηλιακή ακτινοβολία αποτελούν ορισμένες πρόσθετες πρακτικές που εφαρμοζόταν παλαιότερα και στις οποίες «επιστρέφουμε προκειμένου να προσαρμοστούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο».

Καταλήγοντας από την πλευρά του ο κ. Χαρμπής απευθύνει έκκληση στην Πολιτεία τονίζοντας πως «θα πρέπει οι αρμόδιοι φορείς να αναλάβουν το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί, όπως τα έργα που αναφέρθηκαν, αλλά και δράσεις που αφορούν στην ενημέρωση των καλλιεργητών για τα καιρικά φαινόμενα, προκειμένου το έργο των αμπελοκαλλιεργητών να γίνει πιο εύκολο».