ΑΡΧΕΛΩΝ: Το μεγαλύτερο Κέντρο Διάσωσης θαλάσσιας χελώνας στη Μεσόγειο βρίσκεται στην Αττική

Μία διάλεξη που διοργανώθηκε την άνοιξη του 1981 ήταν η αφορμή για να γεννηθεί ο Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας «ΑΡΧΕΛΩΝ». Σήμερα μετράει ήδη 40 χρόνια ζωής και ασχολείται με τη μελέτη και την προστασία των θαλάσσιων χελωνών και των βιοτόπων τους. Στο πρόγραμμά του περιλαμβάνονται δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού, ενημέρωση σε σχολεία και κατοίκους περιοχών κυρίως όπου συναντάται η θαλάσσια χελώνα.

«Πώς θα είναι η παραλία του Κόλπου Λαγανά Ζακύνθου ή η παραλία του Κυπαρισσιακού Κόλπου, όπου είχαν επίσης εντοπιστεί φωλιές θαλάσσιας χελώνας, μετά από 20-30 χρόνια;» ήταν ένας μόνο προβληματισμός του Προέδρου του Συλλόγου «Αρχέλων» κ. Θωμά Αράπη που ίδρυσε το Σύλλογο.

Κατά τον ίδιο, οι καταγραφές του ΑΡΧΕΛΩΝ σε Ζάκυνθο, Πελοπόννησο και Κρήτη έδειξαν τη μεγάλη σημασία των περιοχών ωοτοκίας στην Ελλάδα για τη διατήρηση της Καρέττα στη Μεσόγειο.

Οι θαλάσσιες χελώνες κινδυνεύουν από αλιευτικά σκάφη, πλαστικά στις θάλασσες, την υπεραλίευση αλλά και την κλιματική αλλαγή.

«Οι περισσότερες χελώνες που χρειάζονται ιατρική περίθαλψη φέρουν τραύμα στο κεφάλι ή στο καβούκι τους από τους ανθρώπους. Ακολουθεί ένας αριθμός χελωνών που υποφέρουν από φυσικά αίτια, όπως πνευμονίες και σοκ από το ψύχος», λέει στο Act For Earth στο CNN Greece ο κ. Αράπης.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη του προέδρου του Συλλόγου ΑΡΧΕΛΩΝ, κ. Θωμά Αράπη στο Act For Earth στο CNN Greece.

Πότε ιδρύθηκε ο Σύλλογος για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας «ΑΡΧΕΛΩΝ»

Για μένα όλα άρχισαν όταν, την άνοιξη του 1981, οργανώθηκε μια διάλεξη για τις θαλάσσιες χελώνες από το εργαστήριο Οικολογίας του Βιολογικού του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου φοιτούσα. Ομιλητής ήταν ο Δημήτρης Μαργαριτούλης, που είχε ήδη κάνει την πρώτη επιστημονική ανακοίνωση για την ωοτοκία των θαλάσσιων χελωνών στη Ζάκυνθο, φίλος και συντοπίτης του καθηγητή μας Νίκου Μάργαρη. Το αμφιθέατρο είχε γεμίσει από φοιτητές και μέχρι τη λήξη της παρουσίασης το ενδιαφέρον όλων έγινε ενθουσιασμός. Πολλοί από το ακροατήριο δηλώσαμε συμμετοχή στο πρόγραμμα μελέτης και καταγραφής της ωοτοκίας που θα άρχιζε το καλοκαίρι, υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1983, συναντηθήκαμε 22 από τους πρώτους «χελωνάδες» και υπογράψαμε το Καταστατικό Ίδρυσης του Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας, που αργότερα μετονομάστηκε σε ΑΡΧΕΛΩΝ. Μέσα στα 40 αυτά χρόνια, τα ενεργά μέλη του Σωματείου κυμαίνονται από 30-50.

Γιατί ιδρύθηκε ο ΑΡΧΕΛΩΝ;

Μελετώντας τη βιολογία και την οικολογία των θαλάσσιων χελωνών και ερχόμενοι σε επαφή με τους πιο σπουδαίους επιστήμονες της διεθνούς κοινότητας, μάθαμε ότι τα χελωνάκια, όταν ενηλικιωθούν, σε ηλικία 20-30 χρόνων, επιστρέφουν στις ίδιες παραλίες που γεννήθηκαν για να κάνουν τις δικές τους φωλιές. Αυτό μας δημιούργησε ένα είδος ανησυχίας αλλά και υποχρέωσης: άραγε πως θα είναι η παραλία του Κόλπου Λαγανά Ζακύνθου ή η παραλία του Κυπαρισσιακού Κόλπου, όπου είχαν επίσης εντοπιστεί φωλιές θαλάσσιας χελώνας, μετά από 20-30 χρόνια; Θα μπορέσουν οι νεαρές χελώνες να αναπαραχθούν αν έχει καταστραφεί το φυσικό περιβάλλον της ακτής από μπαζώματα και οικοδόμηση και έχουν κατακλυστεί οι παραλίες από εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες;

Η σχέση της επιστήμης της οικολογίας με την προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος είναι διαχρονικά μία κινητήριος δύναμη για τον ΑΡΧΕΛΩΝ, που έχει σκοπό τη μελέτη και την προστασία των θαλάσσιων χελωνών και των βιοτόπων τους. Κατ’ αυτή την έννοια, επί 40 χρόνια ο ΑΡΧΕΛΩΝ είναι ένα σχολείο για την προστασία της φύσης.

Ποιά είναι η δράση του

Από το 1984 άρχισαν τα συστηματικά μακροχρόνια προγράμματα καταγραφής της αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Καρέττα (Caretta caretta) σε Ζάκυνθο και νότιο Κυπαρισσιακό ακολουθώντας διεθνή πρότυπα και συνεχίζονται ακόμη, με αμείωτο ενδιαφέρον. Οι χρονοσειρές δεδομένων από τις δύο αυτές περιοχές αποτελούν πλέον βάση αναφοράς διεθνώς για το είδος αυτό και έχουν δώσει πολλά και αξιόπιστα επιστημονικά συμπεράσματα.

Η εκπαιδευτική δράση του Συλλόγου άρχισε το 1985 με το πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Αγωγής σε σχολεία της Ζακύνθου, που σύντομα επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το 1986 μέλη του Συλλόγου οργάνωσαν το πρώτο πιλοτικό πρόγραμμα ενημέρωσης τουριστών πάνω στην παραλία Λαγανά Ζακύνθου και από τότε οι δράσεις ευαισθητοποίησης του κοινού συμπεριλαμβάνονται σε σταθερή βάση σε όλα τα προγράμματα.

Οι καταγραφές του ΑΡΧΕΛΩΝ σε Ζάκυνθο, Πελοπόννησο και Κρήτη έδειξαν τη μεγάλη σημασία των περιοχών ωοτοκίας στην Ελλάδα για τη διατήρηση της Καρέττα στη Μεσόγειο. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘80 οι θαλάσσιες χελώνες χαρακτηρίστηκαν διεθνώς προστατευόμενα είδη και η κινητοποίηση για τις απειλές και του κινδύνους που αντιμετωπίζουν αυξήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το 1992 η Καρέττα χαρακτηρίστηκε σαν είδος προτεραιότητας για την προστασία της φύσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις επόμενες δεκαετίες οι βιότοποί της εντάχθηκαν στο δίκτυο NATURA 2000.

Με τη συνεχή ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης αλλά και ενημέρωση / παρεμβάσεις σε τοπικές και εθνικές αρχές από τον ΑΡΧΕΛΩΝ και άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις, ιδρύθηκε το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου το 1999 και αργότερα, το 2018 η Περιοχή Προστασίας της φύσης του Κυπαρισσιακού Κόλπου, με σκοπό να διασφαλιστεί η προστασία των βιοτόπων αναπαραγωγής του είδους.

Πώς φτάνουν στο Σύλλογο οι τραυματισμένες χελώνες, πόσες καταγράφονται το χρόνο; Από τι κινδυνεύουν;

Μία ευτυχής συγκυρία επέτρεψε την δημιουργία του Κέντρου Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών του ΑΡΧΕΛΩΝ στη Γλυφάδα το 1994. Ο χώρος στην 3^η Μαρίνα Γλυφάδας παραχωρήθηκε από το Δήμο Γλυφάδας και παλαιά βαγόνια του ΟΣΕ μεταφέρθηκαν για να εξυπηρετήσουν τις εγκαταστάσεις. Από τότε έχουν γίνει πολλές αναβαθμίσεις στις εγκαταστάσεις του Κέντρου Διάσωσης, που είναι το πρώτο και το μεγαλύτερο του είδους του στη Μεσόγειο και το μοναδικό στην Ελλάδα. Πρόσφατα μάλιστα αδειοδοτήθηκε σαν Κέντρο Περίθαλψης Άγριας Πανίδας βάσει πρόσφατης νομοθεσίας από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Μέχρι τώρα στις δεξαμενές του έχει δεχθεί περίπου 1.400 τραυματισμένες ή άρρωστες χελώνες, από τις οποίες γύρω στο 52% έχει αποθεραπευτεί και έχει επιστρέψει στη θάλασσα. Οι υπόλοιπες, δυστυχώς, έχουν πεθάνει.

Οι θαλάσσιες χελώνες είναι ένας δείκτης υγείας του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Η παρουσία πλαστικών στις θάλασσες, η μεταφορά μικροπλαστικών στα τροφικά δίκτυα, η υπεραλίευση, τα εγκαταλελειμμένα δίχτυα και αλιευτικά εργαλεία, και η κλιματική αλλαγή αποτελούν απειλές και για τις χελώνες.

Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι 9.700 χελώνες πιάνονται τυχαία σε αλιευτικά σκάφη-εργαλεία της Ελλάδας.

Το Κέντρο Διάσωσης έδωσε λύση σε ένα πραγματικό πρόβλημα καθώς εκατοντάδες πολίτες κάθε χρόνο συναντούν τραυματισμένες, άρρωστες ή και νεκρές θαλάσσιες χελώνες που εκβράζονται στις ακτές ή διασώζονται από δίχτυα.

Επικοινωνούν με τον ΑΡΧΕΛΩΝ και το τοπικό λιμεναρχείο και οι ζωντανές χελώνες μεταφέρονται με οποιοδήποτε μέσο είναι διαθέσιμο στο Κέντρο Διάσωσης.

• Παραλαμβάνουμε χελώνες που μεταφέρονται με πλοίο, αεροπλάνο, ιδιωτικά οχήματα, ταξί μέχρι και λεωφορεία
• Σημαντική βοήθεια στη διάσωση προσφέρουν πολίτες από όλη την παράκτια Ελλάδα και τοπικοί εθελοντές του Κέντρου Διάσωσης, κάτοικοι Αττικής
• Κάθε χρόνο περιθάλπουμε γύρω στις 70 χελώνες στο Κέντρο Διάσωσης

Τις περισσότερες φορές οι χελώνες μεταφέρονται δωρεάν από όλα τα μέσα μαζικής μεταφοράς, αλλά σε περίπτωση ταξί ή ιδιωτικών οχημάτων, τα έξοδα καλύπτονται από τους ίδιους τους πολίτες.

Το μεγαλύτερο ποσοστό εισαγωγών φέρει σκόπιμο τραύμα στο κεφάλι ή το καβούκι από ανθρώπους. Ακολουθεί ένας αριθμός χελωνών που υποφέρουν από φυσικά αίτια, όπως πνευμονίες και σοκ από το ψύχος. Τρίτο αίτιο εισαγωγής είναι ο τραυματισμός από κατάποση αγκιστριών και εγκλωβισμό σε δίχτυα. Υπάρχουν επίσης ζώα που τραυματίστηκαν από προσκρούσεις σε σκάφη. Τέλος, υπάρχουν περιπτώσεις άρρωστων ζώων, για τις οποίες δεν μπορέσαμε να προσδιορίσουμε κάποιο αίτιο.

Μέσα σε λίγους μήνες το Κέντρο Διάσωσης είναι σε θέση να απελευθερώσει υγιή τα ζώα που υποφέρουν από φυσικά αίτια, όμως δυστυχώς χρειάζεται μακρόχρονη περίθαλψη και θεραπεία στα ζώα που έχουν υποστεί σκόπιμους τραυματισμούς από ανθρώπους ή έχουν συγκρουστεί με σκάφη.

Σε ποιες περιοχές δραστηριοποιείστε; Ποια προβλήματα συναντούν τα μέλη σας; Πόσο ευαισθητοποιημένος είναι ο κόσμος με την προστασία της χελώνας;

Πέρα από τη Ζάκυνθο και τον Κυπαρισσιακό, οι έρευνες του ΑΡΧΕΛΩΝ έφεραν στο φως και άλλες παραλίες ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας, στη νότια Πελοπόννησο (Λακωνικός Κόλπο, Κορώνη, Ρωμανός) και στην Κρήτη (Ρέθυμνο, Χανιά, Κόλπος Μεσσαράς).

Σε όλες αυτές τις περιοχές πραγματοποιούνται κάθε χρόνο, από το Μάιο έως τον Οκτώβριο, προγράμματα καταγραφής και προστασίας της αναπαραγωγής της Καρέττα. Στα προγράμματα συμμετέχουν ερευνητές και εθελοντές από την Ελλάδα και το εξωτερικό που εκπαιδεύονται κατάλληλα. Αρκετοί από αυτούς είναι φοιτητές, που μπορούν να κάνουν και πρακτική άσκηση. Τα προγράμματα εθελοντισμού είναι ανοιχτά σε όλους τους ενήλικες με την προϋπόθεση ότι μπορούν να διαβιώνουν σε κατασκήνωση και σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Πάνω από 500 εθελοντές συμμετέχουν στα προγράμματα κάθε χρόνο.

Στις περιοχές αυτές αλλά και σε όλη τη χώρα υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που βλέπουν με συμπάθεια το θέμα της προστασίας των θαλάσσιων χελωνών και ενισχύουν τον ΑΡΧΕΛΩΝ, ηθικά και οικονομικά. Από την πλευρά μας συνεργαζόμαστε με τις Μονάδες Διαχείρισης του ΟΦΥΠΕΚΑ, τις τοπικές αρχές και τις επιχειρήσεις για την εφαρμογή απλών μέτρων προστασίας στις παραλίες ωοτοκίας. Προσπαθούμε συνεχώς να βελτιώνουμε τη σχέση μας με την κοινωνία καθώς και να ενημερώνουμε σωστά το κοινό. Κάθε χρόνο μιλάμε με σχεδόν 100.000 ανθρώπους για την προστασία της φύσης και του περιβάλλοντος.

Το Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων χελωνών στη Γλυφάδα είναι ένα μέρος που σφύζει από ζωή όλο το χρόνο. Η περίθαλψη των χελωνών, η καθημερινή τους περιποίηση και η συντήρηση των δεξαμενών γίνεται από ειδικευμένο προσωπικό και εθελοντές. Σε ξεχωριστό χώρο, υπάρχουν αρκετοί φίλοι του ΑΡΧΕΛΩΝ που προσφέρουν εθελοντικά ξεναγήσεις στους επισκέπτες και εκπαιδευτικές δραστηριότητες για σχολικές μονάδες. Το Κέντρο Διάσωσης υποδέχεται περίπου 10.000 επισκέπτες και 11.000 μαθητές κάθε χρόνο.

Ποιες άλλες δράσεις αναλαμβάνει ο Σύλλογος «ΑΡΧΕΛΩΝ», για την προστασία του περιβάλλοντος στις θάλασσες και ακτές;

Στις περιοχές δράσης μας διοργανώνονται κάθε χρόνο καθαρισμοί παραλίας με τους εθελοντές και τοπικούς φορείς, στην αρχή της περιόδου ωοτοκίας. Έργα αποκατάστασης αμμοθινών έχουν γίνει από τον ΑΡΧΕΛΩΝ σε παραλίες ωοτοκίας του Λακωνικού κόλπου και στην περιοχή του Κοτυχίου Ηλείας.

Την τελευταία πενταετία συμμετείχαμε σε έρευνα για την ανίχνευση πλαστικών στις θαλάσσιες χελώνες, όπου αποδείχθηκε ότι το πρόβλημα είναι αρκετά σοβαρό. Βρέθηκε ότι στο 70% των χελωνών που περνούν από τις θάλασσες μας υπάρχουν κομμάτια πλαστικού- ιδίως στα νεαρά άτομα.

Επίσης συμμετέχουμε σε ενημερωτικές συναντήσεις με ψαράδες, ξενοδόχους και άλλες επαγγελματικές ομάδες, δίνοντας οδηγίες για θέματα προστασίας των χελωνών και των βιοτόπων τους.

Αυτή την περίοδο κάποιοι από μας προετοιμάζουμε μία νέα εκπαιδευτική έκθεση για το Κέντρο Διάσωσης, που θα περιέχει τα πιο πρόσφατα στοιχεία για τις χελώνες, τους βιοτόπους τους σε θάλασσα και στεριά καθώς και πληροφορίες και παραδείγματα για τις πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σ’ αυτά.

Με ποιον τρόπο μπορούν να βοηθήσουν οι πολίτες στο έργο σας; Μιλήστε μας για τη δράση «Υιοθέτησε μια χελώνα».

Μικρές και μεγάλες δωρεές μας βοηθούν να διατηρήσουμε το αναγκαίο προσωπικό, τις υποδομές και τον εξοπλισμό τόσο στο Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών όσο και στις παραλίες ωοτοκίας. Το μεγαλύτερο ποσοστό των εσόδων μας αποτελείται από δωρεές φυσικών προσώπων και φιλικών προς το περιβάλλον εταιρειών στα πλαίσια της εταιρικής ευθύνης, καθώς και από πωλήσεις. Οι πωλήσεις αφορούν αγορές δώρων που μπορεί κανείς να διαλέξει από το e-shop στην ιστοσελίδα μας ή από τους Ενημερωτικούς Σταθμούς των προγραμμάτων και το Κέντρο Διάσωσης. Ο ΑΡΧΕΛΩΝ είναι μη κερδοσκοπικό Σωματείο και υπόκειται στις φορολογικές διατάξεις που ισχύουν στην Ελλάδα.

Εκτός από την οικονομική υποστήριξη, οι πολίτες συμμετέχουν στο έργο του ΑΡΧΕΛΩΝ και με πολλούς άλλους τρόπους. Κάτοικοι Αττικής όλων των ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων σπουδαστών, φοιτητών αλλά και συνταξιούχων, προσφέρουν χρόνο και ενέργεια στις ξεναγήσεις του κοινού και στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες στο Κέντρο Διάσωσης Θαλάσσιων Χελωνών στη Γλυφάδα. Άνθρωποι από όλη την Ελλάδα διαθέτουν 3 ή περισσότερες εβδομάδες για να συμμετάσχουν στα προγράμματα προστασίας της Ζακύνθου, Πελοποννήσου και Κρήτης κατά την περίοδο ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας.

Τέλος περίπου 1000 πολίτες κάθε χρόνο έρχονται σε επικοινωνία με τον ΑΡΧΕΛΩΝ για να αναφέρουν τραυματισμένη ή νεκρή χελώνα ή για να αναφέρουν φωλιά και χελωνάκια που βρέθηκαν εκτός των περιοχών ωοτοκίας που παρακολουθεί ο ΑΡΧΕΛΩΝ. Η συνεισφορά τους είναι ιδιαίτερα σημαντική στη διάσωση αλλά και στη συλλογή πληροφοριών για τις θαλάσσιες χελώνες.

«Υιοθέτησε μια θαλάσσια χελώνα» είναι ο τίτλος της πρώτης εκστρατείας εξεύρεσης πόρων του ΑΡΧΕΛΩΝ από το κοινό, που άρχισε να εφαρμόζεται στη Ζάκυνθο το 1988 και συνεχίζεται από τότε σε όλα τα προγράμματα και τις δράσεις του Συλλόγου.

Η συμβολική υιοθεσία μίας θαλάσσιας χελώνας μεταφράζεται σε δράση με τον ΑΡΧΕΛΩΝ, καθώς βρισκόμαστε εκεί στις παραλίες ωοτοκίας και καταγράφουμε πραγματικές φωλιές, μαρκάρουμε χελώνες, βοηθάμε τα χελωνάκια να φθάσουν στη θάλασσα, κάθε χρόνο από το 1983. Μπορεί κανείς να διαλέξει την παραλία που προτιμά και να «υιοθετήσει» μια φωλιά, μία χελώνα «μητέρα» ή ένα χελωνάκι. Ή, μπορεί να προτιμήσει την υιοθεσία μίας από τις τραυματισμένες και άρρωστες χελώνες στο Κέντρο Διάσωσης του ΑΡΧΕΛΩΝ, καλύπτοντας τα έξοδα διατροφής και θεραπείας της για ένα μήνα.

Δωρεές, υιοθεσίες και αγορές δώρων είναι διαθέσιμες από την ιστοσελίδα του ΑΡΧΕΛΩΝ www.archelon.gr, το Κέντρο Διάσωσης στην 3^η μαρίνα Γλυφάδας όλο το χρόνο, και στους 8 Ενημερωτικούς Σταθμούς των προγραμμάτων που βρίσκονται στην πόλη της Ζακύνθου, το Καλό Νερό στον Κυπαρισσιακό, την Κορώνη, στο Γύθειο Λακωνικού, στην πόλη του Ρεθύμνου, στην πόλη των Χανιών και στα Μάταλα, κάθε καλοκαίρι.

Ο Θωμάς Αράπης είναι ιδρυτικό μέλος και νυν Πρόεδρος του ΑΡΧΕΛΩΝ. Συμβάλλει στο έργο της Οργάνωσης από το 1983 και συμμετέχει χωρίς αμοιβή στο Διοικητικό Συμβούλιο, όπως και τα υπόλοιπα εκλεγμένα μέλη. Έχει σπουδάσει Βιολογία (ΑΠΘ) και Προστασία της φύσης ( UCL) και δραστηριοποιείται επαγγελματικά σε θέματα περιβάλλοντος και προστασίας της φύσης.