Καλλιστώ - Θεοδωρίδης: Πώς οι «έξυπνοι» διάδρομοι μπορεί να σώσουν τον πληθυσμό της καφέ αρκούδας

Το έργο «LIFE Bear-Smart Corridors» αποτελεί μία διεθνή συνεργασία μεταξύ Ολλανδίας, Ιταλίας και Ελλάδας, με σκοπό τη διατήρηση και διασφάλιση της λειτουργικότητας σημαντικών διαδρόμων κίνησης των αρκούδων, των λεγόμενων «διαδρόμων έξυπνης συνύπαρξης με την αρκούδα».

«Μέσα από αυτούς τους "διαδρόμους έξυπνης συνύπαρξης με την αρκούδα", οι τοπικές κοινωνίες θα μάθουν να συνυπάρχουν με την εμβληματικό είδος», λέει στο CNN Greece o Υπεύθυνος Επικοινωνίας στην Καλλιστώ, Γιώργος Θεοδωρίδης.

Η γεωγραφική κατανομή της αρκούδας καλύπτει ένα μεγάλο μέρος της οροσειράς της Πίνδου με τα παρακλάδια της καθώς και την οροσειρά της Ροδόπης. H αρκούδα δεν έχει κανέναν άλλο φυσικό εχθρό πέρα από τον άνθρωπο. Η θανάτωση αυτή συμβαίνει είτε ως «παράπλευρη απώλεια» κάποιων μεγάλων τεχνικών έργων, είτε ως δήθεν μέτρο για την αποτροπή ζημιών στην μελισσοκομία, την αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία, είτε ως μέσο απομάκρυνσής της από κατοικημένες περιοχές τις οποίες η αρκούδα πλησιάζει για να τραφεί, είτε ως τρόπαιο για τις περιπτώσεις της λαθροθηρίας.

Πώς μπορεί να προστατευτεί ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας και να αποφευχθούν τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει στον άνθρωπο; Την απάντηση δίνει ο Γιώργος Θεοδωρίδης στο Act For Earth στο CNN Greece.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη

Πώς η Περιβαλλοντική Οργάνωση Καλλιστώ συμβάλλει στην μελέτη και την προστασία του πληθυσμού της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα;

Η ΚΑΛΛΙΣΤΩ δημιουργήθηκε το 2004 από επιστήμονες με περισσότερα από 20 χρόνια εμπειρίας στον τομέα της περιβαλλοντικής έρευνας και διαχείρισης. Η ΚΑΛΛΙΣΤΩ εστιάζει κυρίως στην προώθηση της βιώσιμης συνύπαρξης ανθρώπου και άγριας ζωής, δίνοντας έμφαση σε 4 είδη σαρκοφάγων (αρκούδα, λύκο, τσακάλι, λύγκα) και στους βιότοπούς τους που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ορεινών και ημιορεινών οικοσυστημάτων της χώρας και όπου βρίσκονται τα σημαντικότερα αποθέματα φυσικών πόρων.

Μελετά και προστατεύει τους πληθυσμούς και τα ενδιαιτήματα των μεγάλων σαρκοφάγων της Ελλάδας και των Βαλκανίων, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει τη διατήρηση της άγριας ζωής στη χώρα μας, μέσα από το πρίσμα της συνολικής ανάγκης διατήρησης της οικολογικής ισορροπίας. To 2018 η οργάνωση βραβεύτηκε, σε δύο πανευρωπαϊκούς διαγωνισμούς, τα «Natura 2000 Awards» και στα «Best of the Best LIFE projects» για την συμμετοχή της στο έργο LIFE ARCTOS KASTORIA.

Πιο συγκεκριμένα για την καφέ αρκούδα, η ΚΑΛΛΙΣΤΩ υλοποιεί από το 2004 προγράμματα που στοχεύουν σε:

• Εμπεριστατωμένη αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης του είδους σε συνάρτηση και με τις ανθρωπογενείς απειλές καθώς και την απαιτούμενη τεκμηρίωση των διαχειριστικών παρεμβάσεων και πρακτικών για την διατήρηση του.
• Παρεμβάση για τον περιβαλλοντικό έλεγχο των έργων υποδομών και επιστημονική έρευνα για την παρακολούθηση των επιπτώσεων τους
• Επιστημονική παρακολούθηση και παρεμβάσεις για την θωράκιση των αυτοκινητόδρομων με τη χρήση περιφράξεων κατάλληλων προδιαγραφών, λειτουργικών τεχνικών περασμάτων και τη υιοθέτηση άλλων αποτρεπτικών μέτρων
• Αντιμετώπιση φαινομένων προσέγγισης της αρκούδας σε κατοικημένες περιοχές

• Ελαχιστοποίηση παράνομων πρακτικών όπως η χρήση των δηλητηριασμένων δολωμάτων (φόλες)
• Εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης ζημιών από τα μεγάλα σαρκοφάγα στη γεωργική οικονομία, όπως οι ηλεκτροφόρες περιφράξεις, οι ειδικοί κάδοι απορριμμάτων (που δεν μπορούν να ανοίξουν τα άγρια ζώα) και τα σκυλιά φύλαξης κοπαδιών. Συστηματικές εκστρατείες ενημέρωσης ευαισθητοποίησης του κοινού
• Συνεχή εκστρατεία ενημέρωσης ευαισθητοποίησης του κοινού

Τι είναι το έργο «LIFE Bear-Smart Corridors» που ξεκίνησε πρόσφατα;

Το έργο «LIFE Bear-Smart Corridors» αποτελεί μία διεθνή συνεργασία μεταξύ Ολλανδίας, Ιταλίας και Ελλάδας, με στόχο την ενίσχυση των πληθυσμών της εμβληματικής καφέ αρκούδας στην Κεντρική Ιταλία και την Ελλάδα, μέσω της διατήρησης και διασφάλισης της λειτουργικότητας σημαντικών διαδρόμων κίνησης των αρκούδων, των λεγόμενων «διαδρόμων έξυπνης συνύπαρξης με την αρκούδα».

Μέσα από αυτούς τους «διαδρόμους έξυπνης συνύπαρξης με την αρκούδα», οι τοπικές κοινωνίες θα μάθουν να συνυπάρχουν με την εμβληματικό είδος. Στο πλαίσιο του έργου θα υιοθετηθεί το μοντέλο «Κοινότητας Έξυπνης Συνύπαρξης με την Αρκούδα» (Bear Smart Community), το οποίο ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ τοπικών κοινοτήτων, επιχειρήσεων και ατόμων, για να επιτευχθεί ελαχιστοποίηση της σύγκρουσης μεταξύ δραστηριοτήτων αρκούδων και ανθρώπων.

Πρόσφατες γενετικές έρευνες στην Ελλάδα έχουν υποδείξει δύο τέτοιους διαδρόμους, που συνδέουν τις αρκούδες από τα Τρίκαλα στο Αμύνταιο και από εκεί ακόμα βορειότερα. Βάσει αυτών, λοιπόν, ορίστηκαν και οι δύο περιοχές εφαρμογής του έργου, στον Δήμο Αμυνταίου και στους Δήμους Τρικκαίων και Μετεώρων, όπου θα αναπτυχθούν και οι «Κοινότητες Έξυπνης Συνύπαρξης με την Αρκούδα».

Στο έργο συμμετέχουν από ελληνικής πλευράς οι περιβαλλοντικές οργανώσεις «Καλλιστώ» και «Αρκτούρος», η Αναπτυξιακή Τρικάλων ΚΕΝΑΚΑΠ Α.Ε., ο Δήμος Αμυνταίου & το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Συντονιστής δικαιούχος του έργου είναι η περιβαλλοντική οργάνωση Rewilding Europe, ενώ από πλευράς Ιταλίας συμμετέχουν έξι εταίροι από την περιοχή της Κεντρικής Ιταλίας (δύο περιβαλλοντικές οργανώσεις, δύο Εθνικά και δύο Περιφερειακά Πάρκα).

Πώς ξεκίνησε αυτή η πρακτική; Ποιες είναι οι επιτυχίες της μέχρι στιγμής; Γιατί επιδιώκετε να υιοθετηθεί στην Ελλάδα;

H πρακτική αυτή ξεκίνησε στην Βρετανική Κολομβία, την πλέον δυτική επαρχία του Καναδά, όπου ζει ένας μεγάλος αριθμός μαύρων αρκούδων (ενώ στην Ελλάδα ζει το είδος της καφέ αρκούδας) περίπου 140.000-160.000 άτομα. Σε αυτές τις τεράστιες περιοχές της Βόρειας Αμερικής, πολλές κοινότητες ένιωσαν την ανάγκη να προστατεύσουν τις αρκούδες με μια προσέγγιση που στοχεύει στη συνύπαρξη και τη μείωση των συγκρούσεων ανθρώπου-αρκούδας.

Έτσι οι καλές πρακτικές που γεννήθηκαν από τα κάτω έγιναν σύντομα αποδεκτές από τις διοικήσεις φορέων, τόσο τοπικών όσο και περιφερειακών, όπως και οι κυρώσεις για όσους δεν τηρούν τις πρακτικές αυτές. Καθώς οι εφαρμογή αυτών των πρακτικών αξιολογήθηκε ως απόλυτα επιτυχημένη καθώς μείωσε σημαντικά τις ανθρωπογενείς θανατώσεις αρκούδων, οι Έλληνες εταίροι του έργου LIFE SAFE CROSSING θα προσπαθήσουν να εφαρμοστεί και στην χώρα μας. Πιο συγκεκριμένα στον πυρήνα του έργου έχουμε τους εξής άξονες:

Μαθαίνοντας στην πράξη

Αναπαραγωγή και προσαρμογή της έννοιας «Κοινότητα Έξυπνης Συνύπαρξης με την Αρκούδα» (Bear Smart Community), η οποία έχει ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία στον Καναδά με την ανάπτυξη παραδειγμάτων στην Ιταλία και την Ελλάδα.

Υποστήριξη της συνύπαρξης

Βελτίωση της συνύπαρξης με τις αρκούδες μέσω της λήψης προληπτικών μέτρων και της ευαισθητοποίησης στις «Κοινότητες Έξυπνης Συνύπαρξης με την Αρκούδα», υποστηρίζοντας την κοινωνική αποδοχή των αρκούδων.

Βελτίωση των ενδιαιτημάτων

Εξάλειψη των απειλών και βελτίωση των συνθηκών για τις αρκούδες στους διαδρόμους συνύπαρξης, με έμφαση στη διατήρηση της φυσικής τροφής σε περιοχές μακριά από πόλεις και χωριά, ώστε να μειωθεί η συχνότητα προσέγγισης των αρκούδων σε οικισμούς.

Υποστήριξη επιχειρήσεων

Ανάπτυξη επιχειρηματικής στρατηγικής για τις περιοχές του έργου, η οποία θα αναγνωρίζει τις ευκαιρίες συνεργασίας με την επιχειρηματική κοινότητα για την επίτευξη αποτελεσμάτων διατήρησης, την παραγωγή εσόδων και τα οφέλη για τις τοπικές κοινότητες (πχ «προϊόντα φιλικά προς την αρκούδα»).

Παρακολούθηση και βελτίωση

Ανάπτυξη ειδικών Μονάδων Παρέμβασης για την Αρκούδα με τοπικούς συνεργάτες και εθελοντές, για την εφαρμογή των αρχών των «Κοινοτήτων Έξυπνης Συνύπαρξης με την Αρκούδα», παρακολουθώντας και ταυτόχρονα βελτιώνοντας την συνύπαρξη ανθρώπου-αρκούδας.

Ανταλλαγή γνώσεων

Ανταλλαγή καλών πρακτικών που έχουν εφαρμοστεί, συμπεριλαμβανομένης της έννοιας «Κοινοτήτα Έξυπνης Συνύπαρξης με την Αρκούδα», με άλλους ενδιαφερόμενους κοινωνικούς εταίρους και ενθάρρυνση της μεταφοράς των καλών πρακτικών σε τουλάχιστον τρεις νέες περιοχές.

Πού συναντάται η καφέ αρκούδα στην Ελλάδα; Ποιος είναι ο σημερινός πληθυσμός της; Από τι κινδυνεύει;

Η γεωγραφική κατανομή της αρκούδας καλύπτει ένα μεγάλο μέρος της οροσειράς της Πίνδου με τα παρακλάδια της καθώς και την οροσειρά της Ροδόπης σε μια συνολική έκταση μόνιμης παρουσίας περίπου 13.500 τετ. χλμ. (δηλ. περίπου το 10% της επικράτειας) ενώ η συνολική έκταση της κατανομή μαζί με τις περιοχές σποραδικής παρουσίας και επαναποίκησης καλύπτει 21.000 τετ.χλμ.

Το ελάχιστο μέγεθος του πληθυσμού υπολογίστηκε σε περίπου σε 700 άτομα (ελάχιστο) έχοντας ως τελευταία επίσημη πηγή την επιστημονική δημοσίευση του έργου LIFE ARCPROM.

Ποια είναι τα προβλήματα της συνύπαρξης ανθρώπου και αρκούδας; Πώς μπορεί ο άνθρωπος να συμβάλλει στην «έξυπνη» συνύπαρξή του με την αρκούδα;

H αρκούδα δεν έχει κανέναν άλλο φυσικό εχθρό πέρα από τον άνθρωπο. Στην μεταξύ τους αλληλεπίδραση ο άνθρωπος είναι αυτός που δυστυχώς πολλές φορές επιλέγει την θανάτωσή της. Η θανάτωση αυτή συμβαίνει είτε ως «παράπλευρη απώλεια» κάποιων μεγάλων τεχνικών έργων (νέοι δρόμοι, νέες σιδηροδρομικές γραμμές, Αιολικοί Σταθμοί Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας κα), είτε ως δήθεν μέτρο για την αποτροπή ζημιών στην μελισσοκομία, την αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία, είτε ως μέσο απομάκρυνσής της από κατοικημένες περιοχές τις οποίες η αρκούδα πλησιάζει για να τραφεί (πχ από κάδους απορριμμάτων), είτε ως τρόπαιο για τις περιπτώσεις της λαθροθηρίας.

Για όλες τις παραπάνω περιπτώσεις υπάρχουν λύσεις:

Πρώτον, αν πριν από κάθε τεχνικό έργο υπάρχει Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων η οποία λαμβάνει υπόψιν την παρουσία της καφέ αρκούδας στην περιοχή τότε προτείνονται και λύσεις, πχ η χωροθέτησή του σε διαφορετικό σημείο.

Δεύτερον, η θανάτωση της καφέ αρκούδας (είτε για εκδίκηση μετά από κάποια επίθεση, είτε ως τρόπος αποφυγής ζημιών) δεναποτελεί λύση. Το πιθανότερο είναι πως στην θέση του ζώου που θα θανατωθεί, άλλα ζώα θα συνεχίσουν να προκαλούν ζημιές. Σε αντίθεση με την θανάτωση, τα μέτρα πρόληψης (ηλεκτροφόρες περιφράξεις, οι ειδικοί κάδοι απορριμμάτων που δεν μπορούν να ανοίξουν τα άγρια ζώα, τα σκυλιά φύλαξης κοπαδιών, κα) είναι πραγματικά αποτελεσματικά, καθώς μπορούν να αναστρέψουν την συμπεριφορά των άγριων ζώων και σε βάθος χρόνου να υπάρχουν πολύ λιγότερες ζημιές.

Τρίτον, η λαθροθηρία είναι μία παράνομη πράξη η οποία τιμωρείται από τον νόμο. Ο νόμος πρέπει να εφαρμόζεται.