Τσουκαλάς (WWF): Το 2050 θα υπάρχουν περισσότερα πλαστικά στις θάλασσες από τα ψάρια

Όσον αφορά στη χώρα μας επισημαίνει ότι, σύμφωνα με έρευνες «στην Ελλάδα κάθε ένας από εμάς παράγει κατά μέσο όρο 68 κιλά πλαστικά απορρίμματα ετησίως, από τα οποία μόλις το 10% οδηγείται στην ανακύκλωση».

Ο ίδιος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τους κινδύνους που εγκυμονούν οι δεκάδες χιλιάδες τόνοι πλαστικών απορριμμάτων στις θάλασσες ενώ ταυτόχρονα μας αναφέρει σε αριθμούς τα είδη θαλάσσης που πέφτουν θύματα κατάποσης πλαστικών.

Ο κ. Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι ο συντονιστής του προγράμματος «Υιοθέτησε μια παραλία» της WWF το οποίο ξεκίνησε τον Μάιο του 2021. Είναι πανελλαδικής εμβέλειας και οι συμμετέχοντες καλούνται να «υιοθετήσουν» παραλίες ή περιοχές του παράκτιου χώρου πραγματοποιώντας δράσεις για την καταμέτρηση και καταγραφή των απορριμμάτων σε αυτές, τουλάχιστον τρεις φορές κατά τη διάρκεια του έτους.

Όπως προκύπτει από την έρευνα, παγκοσμίως 344 είδη έχουν βρεθεί παγιδευμένα σε πλαστικά. Στη Μεσόγειο, τα βασικά θύματα είναι πουλιά (35%), ψάρια (27%), ασπόνδυλα (20%), θαλάσσια θηλαστικά (13%) και θαλάσσιες χελώνες.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη του Συντονιστή Τοπικών Δράσεων στη WWF, κ. Κωνσταντίνου Τσουκαλά, στο Act For Earth στο CNN Greece.

Τι είναι το πρόγραμμα «Υιοθέτησε μια παραλία», πότε ξεκίνησε, σε τι αφορά;

Το WWF Ελλάς υλοποιεί μια μεγάλη δράση επιστήμης των πολιτών (citizen science) που στοχεύει στην παρακολούθηση και καταγραφή της παράκτιας ρύπανσης στις παραθαλάσσιες περιοχές της χώρας, εμπλέκοντας ενεργά το ευρύ κοινό. Έτσι, καταφέρνει να συγκεντρώσει πολύτιμη γνώση για την καταπολέμηση της πλαστικής ρύπανσης.

Το «Υιοθέτησε μια παραλία» ξεκίνησε τον Μάιο του 2021 και είναι ένα πρόγραμμα πανελλαδικής εμβέλειας, στο οποίο οι συμμετέχοντες καλούνται να «υιοθετήσουν» παραλίες ή περιοχές του παράκτιου χώρου. Στόχος είναι η συλλογή ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων για την παράκτια και πλαστική ρύπανση, με απώτερο σκοπό την καταπολέμησή της. Είναι ένα πρόγραμμα citizen science, αφού η υλοποίησή του στηρίζεται στην πολύτιμη βοήθεια των πολιτών. Δεν αποτελεί ένα πρόγραμμα μεμονωμένων καθαρισμών παραλίας, αλλά ένα πρόγραμμα παρακολούθησης της παράκτιας ρύπανσης σύμφωνα με έγκριτα επιστημονικά πρωτόκολλα και παράλληλη καταγραφή δεδομένων.

Το πρόγραμμα «Υιοθέτησε μια παραλία» απέχει κατά πολύ από τους μεμονωμένους –αλλά πολύ σημαντικούς καθαρισμούς παραλιών. Οι ομάδες που συμμετέχουν, πραγματοποιούν τη δράση καταμέτρησης και καταγραφής απορριμμάτων τουλάχιστον τρεις φορές κατά τη διάρκεια όλου του έτους σε πολύ προκαθορισμένες χρονικές περιόδους. Τα δεδομένα που προκύπτουν είναι ανοιχτά και διαθέσιμα προς όλους τους ενδιαφερόμενους.

Το πρόγραμμα βασίζεται στη διαδικασία υλοποίησης καταγραφών του πρωτοκόλλου «Adopt a beach», του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP), ενώ το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) αποτελεί υποστηρικτή του προγράμματος σε επιστημονικό επίπεδο. Στρατηγικός συνεργάτης σε αυτή τη προσπάθεια είναι το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων, εξαπλώνοντας το πρόγραμμα στα προσκοπικά συστήματα ανά την Ελλάδα.

Στην «καρδιά» του προγράμματος βέβαια βρίσκονται οι άνθρωποι που συμμετέχουν εθελοντικά στις ομάδες του προγράμματος και εμπράκτως στηρίζουν την προσπάθεια για έναν ζωντανό πλανήτη.

Πώς μπορεί κάποιος να υιοθετήσει μία παραλία; Πόσες έχουν υιοθετηθεί;

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Υιοθέτησε μια παραλία» και από τον Μάιο του 2021, έχουν υιοθετηθεί 118 παραλίες. Από την αρχή της δράσης συμμετέχουν ενεργά 106 εθελοντικές ομάδες από όλη την Ελλάδα. Οι ομάδες αποτελούνται από σχολεία, συστήματα του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, πολιτιστικούς συλλόγους, ομάδες εργαζομένων σε επιχειρήσεις και εθελοντικές ομάδες πολιτών που στήθηκαν και οργανώθηκαν αποκλειστικά για τον σκοπό του προγράμματος.

Η συμμετοχή είναι απλή. Βασική προϋπόθεση αποτελεί η αφοσίωση της ομάδας «υιοθεσίας» και η πραγματοποίηση τουλάχιστον τριών καταγραφών ετησίως. Οι εύχρηστες οδηγίες του προγράμματος βρίσκονται στην ιστοσελίδα https://adoptabeach.wwf.gr/toolkit και η δήλωση συμμετοχής γίνεται με ένα email στους υπευθύνους του προγράμματος στο adoptabeacg@wwf.gr.

Τι δείχνουν οι έρευνες για την πλαστική ρύπανση στις ελληνικές θάλασσες. Πόσοι τόνοι πλαστικών απορριμμάτων διαχέονται κάθε χρόνο στο περιβάλλον;

Εδώ και δεκαετίες τα πλαστικά έχουν κατακλύσει κάθε πτυχή της ζωής μας, αφού βρίσκουν εφαρμογή σε όλο το φάσμα της παραγωγής. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι στην Ελλάδα κάθε ένας από εμάς παράγει κατά μέσο όρο 68 κιλά πλαστικά απορρίμματα ετησίως, από τα οποία μόλις το 10% οδηγείται στην ανακύκλωση.

Σύμφωνα με προηγούμενη έρευνα του WWF Ελλάς, η εκτίμηση είναι πως κάθε χρόνο διαρρέουν στο περιβάλλον σχεδόν 40.000 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων. Από αυτά, 11.500 τόνοι καταλήγουν στη Μεσόγειο, εκ των οποίων το 28% προκύπτει από θαλάσσιες πηγές, όπως τα εγκαταλελειμμένα ή πεταμένα στους βυθούς αλιευτικά δίχτυα και άλλα προϊόντα αλιευτικού εξοπλισμού.

Είναι σαν να πετάμε ημερησίως πάνω από 1.000.000 άδεια πλαστικά μπουκάλια στη θάλασσα! Και σαν να μην έφτανε αυτό, τα πλαστικά που καταλήγουν στο περιβάλλον δεν εξαφανίζονται δια μαγείας. Παραμένουν εκεί για πάρα πολλά χρόνια και σιγά σιγά διαλύονται σε μικρότερα κομμάτια, αρκετά εκ των οποίων γίνονται θανατηφόρα τροφή για είδη πανίδας. Αν δεν δράσουμε άμεσα και συλλογικά, τότε το 2050 μάλλον θα υπάρχουν περισσότερα πλαστικά από ότι τα ίδια τα ψάρια στις θάλασσές μας.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της πλαστικής ρύπανσης για το θαλάσσιο οικοσύστημα/ περιβάλλον και τα είδη που ζουν σε αυτό;

Παγκοσμίως 344 είδη έχουν βρεθεί παγιδευμένα σε πλαστικά. Στη Μεσόγειο, τα βασικά θύματα είναι πουλιά (35%), ψάρια (27%), ασπόνδυλα (20%), θαλάσσια θηλαστικά (13%) και θαλάσσιες χελώνες.

Επιπλέον, στη Μεσόγειο, 134 είδη πέφτουν θύματα της κατάποσης πλαστικών. Σήμερα, σε ποσοστό 90% τα θαλασσοπούλια έχουν κάποιο μικρό κομμάτι πλαστικού στο στομάχι τους. Μέχρι το 2050 αυτό το ποσοστό μπορεί να έχει αγγίξει το 99% αν δεν ληφθεί δράση για τη μείωση των πλαστικών στη θάλασσα.

Πλαστικές ίνες και μικροπλαστικά έχουν βρεθεί μέσα σε μύδια και στρείδια, ενώ πακέτα με τσιπς και τσιγάρα έχουν βρεθεί στα στομάχια μεγάλων πελαγικών ψαριών. Μία από τις χειρότερες περιπτώσεις ήταν όταν 9 μέτρα πετονιάς, 4,5 μέτρα εύκαμπτου σωλήνα, 2 γλάστρες κι άλλες πλαστικές παγίδες βρέθηκαν στο στομάχι ενός εκβρασμένου φυσητήρα.

Όλα τα είδη χελωνών που ζουν στη Μεσόγειο έχουν καταπιεί πλαστικά. Μία δεκαετής έρευνα σε χελώνες καρέτα κατέδειξε ότι το 35% των δειγμάτων που έχουν αναλυθεί έχουν καταπιεί σκουπίδια, τα περισσότερα από τα οποία είναι πλαστικά. Σε κάποια δείγματα έχουν βρεθεί μέχρι και 150 πλαστικά κομματάκια.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, όλοι οι άνθρωποι είμαστε εκτεθειμένοι στην πλαστική ρύπανση. Εκτιμάται πως κατά μέσο όρο κάθε ένας από εμάς, καταπίνει ακούσια 5 γραμμάρια μικροπλαστικών την εβδομάδα.

Ποια είναι τα είδη των αντικειμένων που συναντάμε συχνότερα στις ελληνικές θάλασσες; Πότε μία παραλία θεωρείται καθαρή;

Τα συχνότερα ευρήματα (πάνω από το 85% των συνολικών απορριμμάτων) αποτελούνται από πλαστικό.

Τα αποτσίγαρα έχουν την τιμητική τους, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση στα συχνότερα ευρήματα. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2022, είχαν καταμετρηθεί συνολικά 28.140 αποτσίγαρα στις παραλίες που περιλαμβάνονται μέχρι στιγμής στο πρόγραμμα, τα οποία ισοδυναμούν με 1.407 πακέτα τσιγάρων.

Τα αποτσίγραρα αποτελούν σχεδόν το 1/3 των συνολικών απορριμμάτων που προέκυψαν κατά τη διάρκεια των δράσεων παρακολούθησης παράκτιας ρύπανσης. Ακολουθούν τα μικρά κομμάτια πλαστικών, τα πλαστικά καπάκια από μπουκάλια νερού καιαναψυκτικών και τα καλαμάκια- αναδευτήρες.

Δυστυχώς η πανδημία του κορωνοϊού έχει φέρει μαζί της και ένα νέο κύμα πλαστικής ρύπανσης, καθώς πλέον στις παραλίες κάνουν την εμφάνισή τους πολλές μάσκες μιας χρήσης, γάντια, συσκευασίες αντισηπτικών κοκ.

Με στόχο την αντιμετώπιση του προβλήματος της πλαστικής ρύπανσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε μια ανώτατη οριακή τιμή για τον αριθμό των παράκτιων απορριμμάτων ως κριτήριο για τον προσδιορισμό της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης των θαλασσών στο πλαίσιο της Οδηγίας Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική.

Η οριακή τιμή για τον αριθμό των παράκτιων απορριμμάτων που συμφωνήθηκε από τους ειδικούς των κρατών μελών της ΕΕ τον Σεπτέμβριο 2020 ορίζει ότι μία παραλία θα πρέπει να έχει λιγότερο από 20 απορρίμματα (τεμάχια) ανά 100 μέτρα παραλίας προκειμένου να ορίζεται ως καθαρή.

Δεδομένου του μεγέθους του προβλήματος της πλαστικής ρύπανσης, το ανώτατο όριο των 20 απορριμμάτων ανά 100 μέτρα ακτογραμμής αποτελεί σημαντική δέσμευση προκειμένου να διατηρηθούν οι ευρωπαϊκές παραλίες καθαρές.

Οι καταγραφές των εθελοντών στο πλαίσιο του προγράμματος «Υιοθέτησε μια παραλία» δείχνουν πως έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε προκειμένου να έχουμε πραγματικά καθαρές παραλίες, απαλλαγμένες από την πλαστική ρύπανση.

Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για να περιοριστεί η αλόγιστη απόρριψη πλαστικών στο χερσαίο και θαλάσσιο περιβάλλον;

Ο περιορισμός της πλαστικής ρύπανσης πρέπει να καταστεί προτεραιότητα στις πολιτικές της χώρας. Είναι απαραίτητο να ακολουθηθεί η ιεραρχία διαχείρισης των πλαστικών απορριμμάτων, ενώ παράλληλη πρόληψη της παραγωγής πλαστικών απορριμμάτων πρέπει να αποτελέσει τη μέγιστη προτεραιότητα. Ο οικολογικός σχεδιασμός προϊόντων συσκευασίας με τη θέσπιση των κατάλληλων κινήτρων και αντικινήτρων, η ουσιαστική εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και η ανάπτυξη θεσμικών πρωτοβουλιών για τον περιορισμό της κατανάλωσης πλαστικών και τη στροφή σε λύσεις επαναχρησιμοποίησης είναι ενέργειες που πρέπει να λάβουν χώρα άμεσα.

Μαζί με αυτές θα πρέπει να υλοποιηθούν ορθολογικά προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, προκειμένου με τη σειρά τους να μειώσουν το πλαστικό που χρησιμοποιούν στην καθημερινότητά τους.

Με τη σειρά μας, ως ενεργοί πολίτες, μπορούμε μέσα από την καθημερινότητά μας να συμβάλουμε στη βελτίωση της κατάστασης, στρεφόμενοι σε βιώσιμες εναλλακτικές πολλαπλών χρήσεων αντί του πλαστικού μιας χρήσης (παγούρι, ποτήρι, επαναχρησιμοποιούμενη τσάντα, κα).