Τα σενάρια για τη Γη μετά το 2050: Τι εκτιμούν οι επιστήμονες

Ένας από τους λόγους που εξηγούν τη δυσπιστία των πολιτών, αλλά και των πολιτικών, να συλλάβουν τη σπουδαιότητα της κλιματικής κρίσης, είναι το ότι πως η εξέλιξή της δεν μπορεί να προβλεφθεί με πάσα ακρίβεια. Το γεγονός ότι πρόκειται για μία «εξίσωση» με δεκάδες μεταβλητές, καθένας από τους οποίους προκύπτει από το αποτέλεσμα νέων «εξισώσεων» επιτείνει την αστάθεια.

Εν τούτοις, χιλιάδες επιστήμονες ανά τον κόσμο εργάζονται πάνω σε αυτό ακριβώς το περίπλοκο project και επιχειρούν να προβλέψουν με τη μεγαλύτερη ακρίβεια το μέλλον του πλανήτη, υπό τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Πειραματίζονται με τα δεδομένα και αξιολογούν τα διαρκώς μεταβαλλόμενα στοιχεία και δημιουργούν σενάρια που αποτυπώνουν τις πιθανές εξελίξεις. Στόχος τους είναι, αφενός, να καταδείξουν τη σημασία ανάληψης δράσης από την ανθρωπότητα για την αποτροπή μιας μη αναστρέψιμης καταστροφής. Αφετέρου, επιχειρούν να καταμετρήσουν την αποδοτικότητα των μέτρων που ήδη έχουν ληφθεί για τον δρόμο προς ένα πράσινο μέλλον.

Κομβικό ρόλο σχετικά με την κλιματική εξέλιξη του πλανήτη διαδραματίζει το κατά πόσο οι άνθρωποι θα περιορίσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που ευθύνονται εν πολλοίς για την κλιματική αλλαγή, την υπερθέρμανση του πλανήτη, το λιώσιμο των πάγων και την αύξηση της στάθμης των ωκεανών.

Τα σενάρια του ΟΗΕ για το Κλίμα

Στην πιο πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (IPCC) που δημοσιεύθηκε το 2021, περιγράφονται πολύ αναλυτικά τα πέντε πιθανά σενάρια για το μέλλον του πλανήτη με βάση ισάριθμες υποθέσεις. Από την καλύτερη έως τη χειρότερη εξέλιξη, δηλαδή από την περίπτωση που τα μέτρα για την περιβαλλοντική ουδετερότητα αποδώσουν στο 100% έως την περίπτωση στην οποία αποτυγχάνουν εντελώς, ο ΟΗΕ δείχνει στην ανθρωπότητα πως μπορεί να μοιάζει το μέλλον της.

Παράλληλα όμως οι υπολογισμοί των επιστημονικών ομάδων του ΟΗΕ καταγράφουν τις κοινωνικοοικονομικές συνέπειες που θα έχει το α’ ή το β’ σενάριο, σε τομείς όπως ο πληθυσμός του πλανήτη, η πυκνότητα των πόλεων, η εκπαίδευση, η χρήση της γης και ο πλούτος. Είναι ενδεικτικό ότι η αύξηση του πληθυσμού οδηγεί σε υψηλότερη ζήτηση για ορυκτά καύσιμα και νερό, γεγονός που πιθανώς επιβραδύνει τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια. Αντίστοιχα, η εκπαίδευση μπορεί να επηρεάσει το ρυθμό των τεχνολογικών εξελίξεων, ενώ η υπερεκμετάλλευση της γης λόγω της γεωργίας οδηγεί σε αύξηση των εκπομπών αερίων – ειδικά όταν ταυτίζεται με την αποψίλωση δασών.

Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει και από τα πέντε σενάρια του ΟΗΕ θεωρείται δεδομένο ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη θα συνεχιστεί για τουλάχιστον μερικές δεκαετίες. Αυτό σημαίνει πως ταυτόχρονα θα συνεχίσει να αυξάνεται η στάθμη της θάλασσας, ενώ οι πάγοι της Αρκτικής θα συνεχίσουν να λιώνουν με ταχείς ρυθμούς – είναι πολύ πιθανό μάλιστα να μην έχει σχεδόν καθόλου θαλάσσιους πάγους στα επόμενα 30 χρόνια.

Σενάριο 1: Το πρώτο και πιο αισιόδοξο σενάριο της έκθεσης του ΟΗΕ ονομάζεται «SSP1-1.9» και περιγράφει το μέλλον, εφόσον πράγματι έως το 2050 οι παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) μειωθούν στο καθαρό μηδέν. Αυτό σημαίνει ότι οι κοινωνίες θα στραφούν σε πιο βιώσιμες πρακτικές, με τη συνολική ευημερία να γίνεται ο σκοπός όλων, έναντι της οικονομικής ανάπτυξης, όπως ισχύει μέχρι σήμερα. Σε αυτό το ιδανικό σενάριο, πρόκειται να δούμε τις επενδύσεις στην παιδεία και την υγεία να αυξάνονται, τις ανισότητες να μειώνονται και την ανθρωπότητα να προοδεύει ως σύνολο.

Από κλιματικής άποψης, ακραία καιρικά φαινόμενα θα εμφανίζονται ακόμα πιο συχνά από ό,τι σήμερα, ενώ η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη θα φτάσει τον 1,5°C. Αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτό το πρώτο και πιο αισιόδοξο σενάριο είναι το μόνο που υποθέτει πως πράγματι θα επιτευχθούν οι στόχοι της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα και η υπερθέρμανση του πλανήτη θα διατηρηθεί σε περίπου 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Μάλιστα εκτιμάται ότι μετά τη σταθεροποίηση στην αύξηση κατά 1,5°C, η θερμοκρασία θα μειωθεί και η αύξηση θα σταθεροποιηθεί εκ νέου γύρω στους 1,4°C μέχρι το τέλος του αιώνα, δηλαδή το 2100.

Σενάριο 2: Το δεύτερο σενάριο του ΟΗΕ προβλέπει να μην επιτευχθεί ο στόχος για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στο μηδέν έως το 2050, αλλά κάποια χρόνια αργότερα. Το σενάριο ονομάζεται «SSP1-2.6» και είναι η δεύτερη καλύτερη περίπτωση για την ανθρωπότητα. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, θα έχουμε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,8°C μέχρι το τέλος του αιώνα, με συνέπειες τόσο ως προς τη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων όσο και ως προς τις αλλαγές στο κλίμα πόλεων – σε κάθε περίπτωση σημαντικές, αλλά όχι «κοσμογονικές». Αυτό που είναι σημαντικό να κρατήσουμε είναι πως και σε αυτό το σενάριο, οι κοινωνικοοικονομικές μετατοπίσεις προς τη βιωσιμότητα θα είναι ίδιες με του πρώτου σεναρίου, που σημαίνει στροφή στη συνολική ευημερία, αντί της οικονομικής ανάπτυξης.

Σενάριο 3: Το τρίτο σενάριο της έκθεσης του ΟΗΕ, με την ονομασία «SSP2-4.5», χαρακτηρίζεται «μέτριο/ενδιάμεσο» και προβλέπει πως οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και συγκεκριμένα του διοξειδίου του άνθρακα, θα συνεχίσουν να κυμαίνονται γύρω από τα σημερινά επίπεδα, τουλάχιστον έως το 2050. Από το έτος εκείνο και μετά θα αρχίσουν να μειώνονται, αλλά δεν θα φτάνουν στο μηδέν έως το 2100. Το γεγονός θα σημάνει αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,7°C έως το τέλος του αιώνα, με σημαντικές συνέπειες για τη ζωή στον πλανήτη, ενώ παράλληλα η πρόοδος προς τη βιωσιμότητα θα είναι αργή, ενώ η ανάπτυξη και το εισόδημα θα συνεχίσουν να αυξάνονται άνισα.

Σενάριο 4: Το τέταρτο σενάριο για την αύξησης της θερμοκρασίας της Γης είναι δραματικό: Στην περίπτωση που οι εκπομπές αερίων και οι θερμοκρασίες του πλανήτη συνεχίσουν να αυξάνονται σταθερά, τότε οι εκπομπές CO₂ θα διπλασιαστούν σχεδόν σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα έως το 2100. Μέχρι τότε, οι μέσες θερμοκρασίες θα έχουν αυξηθεί κατά 3,6°C, ενώ βάσει του σεναρίου «SSP3-7.0», όπως ονομάζεται, οι χώρες του πλανήτη θα γίνουν πιο ανταγωνιστικές μεταξύ τους: Προτεραιότητα θα είναι η εθνική ασφάλεια αλλά και η διασφάλιση προμηθειών τροφίμων, ενώ κάθε κράτος θα ενδιαφέρεται για τη δική του εξασφάλιση.

Σενάριο 5: Ένα ζοφερό μέλλον για τον πλανήτη περιγράφεται στο πέμπτο σενάριο του ΟΗΕ, με την ονομασία «SSP5-8.5». Βάσει αυτής της υπόθεσης, τα τρέχοντα επίπεδα εκπομπών CO₂, όχι μόνο δεν θα έχουν μειωθεί, αλλά θα έχουν διπλασιαστεί έως το 2050. Κινητήριος άξονας προς την κατεύθυνση αυτή δεν είναι παρά η ταχεία ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας, την ώρα που το κόστος αυτής θα είναι δυσβάσταχτο για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα: Η ανάπτυξη αυτή θα τροφοδοτείται από την εκμετάλλευση ορυκτών καυσίμων και ταυτόχρονα από έναν τρόπο ζωής που απαιτεί υπέρογκη κατανάλωση ενέργειας. Έτσι, μέχρι το 2100, η ​​μέση παγκόσμια θερμοκρασία θα είναι κατά 4,4°C υψηλότερη, με ολέθριες συνέπειες για το κλίμα.

Οι μη αναστρέψιμες αλλαγές στον πλανήτη εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής

Στην ίδια έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, παρουσιάζονται οι μη αναστρέψιμες αλλαγές που ήδη παρατηρούνται στον πλανήτη, εξαιτίας της υπερθέρμανσης. Από τα τέλη του 19^ου αιώνα, η μέση θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά 1,1°C, η ευρωπαϊκή ήπειρος υπερθερμαίνεται ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο και ειδικά στη Γαλλία, η μέση θερμοκρασία έχει ήδη αυξηθεί κατά 1,8°C.

Παράλληλα, η αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μεταξύ 1990 και 2018 στον κόσμο είναι στο 67%, ενώ η μέση άνοδος της στάθμης της θάλασσας μεταξύ 1993 και 2019 φτάνει τα 9cm.

Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και αναφορικά με τις συγκεντρώσεις μεθανίου και οξειδίου του αζώτου στην ατμόσφαιρα, που σήμερα βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους εδώ και 800.000 χρόνια. Ακόμα και αν παραμένει στην ατμόσφαιρα μόνο για δώδεκα χρόνια, το μεθάνιο έχει δυναμικό θέρμανσης 90 φορές μεγαλύτερο από αυτό του CO₂.

Οι μεγαλύτεροι ρυπαντές της ατμόσφαιρας

Η επιστημονική κοινότητα υποδεικνύει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ως το «κλειδί» για τον περιορισμό αύξησης της θερμοκρασίας. Το βάρος έχει πέσει στους μεγαλύτερους ρυπαντές της ατμόσφαιρας διαχρονικά, ώστε να δράσουν άμεσα και να μηδενίσουν τις εκπομπές αυτές έως τα μέσα του αιώνα – με τον χρόνο να μετρά αντίστροα υπό ασφυχτικούς ρυθμούς.

Οι ιστορικές εκπομπές CO₂ (σε δισεκ. τόνους)

• Ευρώπη 525,89
• Ασία 507,52
• Βόρεια Αμερική 470,22
• Αφρική 46,25
• Νότια Αμερική 41,64

Σήμερα, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ έχουν ως στόχο να φθάσουν στην ουδετερότητα αναφορικά με τις εκπομπές αερίων έως το 2050. Η Κίνα έχει θέσει τους ίδιους στόχους, αλλά για μία δεκαετία αργότερα - το 2060 – και με τους ρυθμούς που παράγει αυτή τη στιγμή, αναμένεται σύντομα να ανέβει θέσεις σε αυτή την αρνητική κατάταξη.

Ευκαιρία να δημιουργήσουμε το «καλό» σενάριο

Μετά από εκατό πενήντα χρόνια διαρκούς οικονομικής ανάπτυξης, ο κόσμος μας έχει αλλάξει ολοκληρωτικά. Δυστυχώς, τα αποτελέσματα της ανάπτυξης αυτής στον πλανήτη, το περιβάλλον και το κλίμα θέτουν σε κίνδυνο ακόμα και το ίδιο το μέλλον μας. Κλιματική αλλαγή, υπερθέρμανση, άνοδος της στάθμης της θάλασσας και λιώσιμο των πάγων, ρύπανση, αλλά και η βιοποικιλότητα της Γης σε μεγάλο κίνδυνο με κάποια είδη να εξαφανίζονται διά παντός και κάποια άλλα να απειλούνται επίσης με μαζική εξαφάνιση.

Στην αυγή του 21^ου αιώνα, η ανθρωπότητα αντιμετώπισε την πανδημία Covid-19, μια πρωτοφανής κατάσταση για τον βιομηχανοποιημένο κόσμο. Η παύση των διεργασιών έδειξε σε όλους ότι ο πλανήτης μπορεί και πρέπει να έχει μια ευκαιρία σε ένα πράσινο, βιώσιμο μέλλον. Παράλληλα όμως, φαίνεται πως έδωσε την ευκαιρία στον άνθρωπο – όπου κι αν βρίσκεται – να αναλογιστεί τη σημασία της φύσης και την ανάγκη αλλαγής. Έτσι, βγαίνοντας από την πανδημία, έχουμε μπροστά μας μια «χρυσή» ευκαιρία να αρπάξουμε. Μια ευκαιρία να δημιουργήσουμε όλοι μαζί, το «καλό» σενάριο για το μέλλον της Γης, για το βιώσιμο μέλλον των παιδιών μας.