Έλενα Φλόκα: Να προσαρμοστούμε στη νέα κλιματική πραγματικότητα, σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο

Η καθηγήτρια Μετεωρολογίας στο τμήμα Φυσικής ΕΚΠΑ κ. Έλενα Φλόκα μίλησε στο Act for Earth του CNN Greece για τα έντονα καιρικά φαινόμενα που βιώνουμε το τελευταίο διάστημα. Ο περιορισμός της θέρμανσης του πλανήτη κοντά στους 1,5°C θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί και γι’ αυτό θα πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα και σε ατομικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο, εκτιμά η κ. Φλόκα και παράλληλα τονίζει πως είναι κατά κύριο λόγο η ανθρώπινη δραστηριότητα που ευθύνεται για τις καταστροφικές συνέπειες των καιρικών φαινομένων παρά τα ίδια τα φαινόμενα.

«Είναι σημαντικός ο ρόλος φυσικών παραγόντων στην κλιματική μεταβλητότητα, όπως είναι οι ατμοσφαιρικές τηλεσυνδέσεις, οι εκρήξεις ηφαιστείων και η ηλιακή δραστηριότητα που αποτελούν πηγή αβεβαιότητας στις μελλοντικές προβολές του κλίματος», επισημαίνει εν τούτοις, προσθέτοντας πως «δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το αν ένα συγκεκριμένο φαινόμενο οφείλεται αποκλειστικά στην κλιματική αλλαγή».

«Την ευθύνη της πρόγνωσης έχει αποκλειστικά η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, η οποία ενημερώνει το κοινό και τους αρμόδιους φορείς, για να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα. Το αναφέρω αυτό καθώς τελευταία έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο να παρουσιάζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διάφορες προγνώσεις που συνήθως είναι αναξιόπιστες και αποπροσανατολίζουν τον κόσμο», επισημαίνει η κ. Φλόκα.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη με την κ. Έλενα Φλόκα, καθηγήτρια Μετεωρολογίας στο τμήμα Φυσικής ΕΚΠΑ

- Κυρία Φλόκα, θα ήθελα ξεκινώντας τη συνέντευξη να μας εξηγήσετε τον λόγο για τον οποίο η επιστημονική κοινότητα μιλά άλλοτε για κλιματική αλλαγή και άλλοτε για κλιματική κρίση.

Ως κλιματική αλλαγή εννοούμε τη μεταβολή της μέσης κατάστασης του κλίματος ή/και της διακύμανσής του που διατηρείται για μεγάλες χρονικές περιόδους και οφείλεται σε ανθροπογενή αίτια (σε αντιδιαστολή με την κλιματική μεταβλητότητα που οφείλεται σε φυσικούς παράγοντες). Λαμβάνοντας υπόψη ότι η κλιματική αλλαγή συνεπάγεται κατά κύριο λόγο αρνητικές συνέπειες στο κλιματικό σύστημα και κατ’ επέκταση στη βιόσφαιρα θεωρείται ταυτόσημη με κλιματική κρίση. Η πρόσφατη έκθεση του IPCC (2021) επιβεβαιώνει ξεκάθαρα την τάση που κατέγραψαν οι προηγούμενες εκθέσεις ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από ανθρώπινες δραστηριότητες είναι υπεύθυνες για την αύξηση περίπου 1,1 ° C κατά τα τελευταία δέκα χρόνια θέρμανσης σε σχέση με την περίοδο 1850-1900. Επίσης, ευθύνονται για την αυξημένη συχνότητα ή/και ένταση κάποιων ακραίων φαινομένων, ιδιαίτερα όταν αυτά σχετίζονται με την θερμοκρασία. Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι είναι σημαντικός ο ρόλος φυσικών παραγόντων στην κλιματική μεταβλητότητα, όπως είναι οι ατμοσφαιρικές τηλεσυνδέσεις, οι εκρήξεις ηφαιστείων και η ηλιακή δραστηριότητα που αποτελουν πηγή αβεβαιότητας στις μελλοντικές προβολές του κλίματος.

- Πώς επηρεάζεται η μετεωρολογία από την κλιματική κρίση και τον τρόπο που εκδηλώνεται; Δυσκολεύουν οι προγνώσεις;

Μια τέτοια απάντηση είναι δύσκολο να δοθεί. Τα αριθμητικά μοντέλα λαμβάνουν υπόψη (ενώ η έρευνα συνεχίζεται) φυσικές διαδικασίες που επηρεάζουν ή επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή, όπως η επίδραση των αιωρουμένων σωματιδίων, το ισοζύγιο ακτινοβολίας, η μικροφυσική νεφών, η επίδραση της θάλασσας. Ωστόσο, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι ένα συγκεκριμένο έντονο καιρικό φαινόμενο προκλήθηκε λόγω της κλιματικής αλλαγής, καθώς παίζουν ρόλο φυσικοί παράγοντες, όπως οι ροές θερμότητες από τη θάλασσα ή η ορογραφία. Επίσης πρέπει να σημειωθεί και η περίπτωση που ενώ προβλέπεται σωστά μια ύφεση που δεν είναι ιδιαίτερα ισχυρή και αναμένεται να προκαλέσει συνηθισμένη βροχόπτωση, τελικά συμβαίνουν πλημμύρες, όχι λόγω της μεγάλης ποσότητας βροχής που έπεσε αλλά λόγω της παρέμβασης του ανθρώπου.

- Ποια είναι η εκτίμησή σας για τα καιρικά φαινόμενα στο άμεσο μέλλον; Πρέπει να προετοιμαστούμε και να προσαρμοστούμε σε μια νέα «κανονικότητα» σε αυτόν τον τομέα;

Η έκθεση του IPCC (2021) δείχνει ότι ο παρατηρούμενος μέσος ρυθμός θέρμανσης επιταχύνθηκε κατά την περίοδο 2006-2018 σε σύγκριση με την περίοδο 1971-2006. Παρέχει επίσης νέες εκτιμήσεις για τις πιθανότητες να ξεπεραστεί το επίπεδο της υπερθέρμανσης του πλανήτη κατά 1,5 ° C τις επόμενες δεκαετίες και διαπιστώνει ότι εάν δεν υπάρξουν άμεσες, γρήγορες και μεγάλης κλίμακας μειώσεις των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, ο περιορισμός της θέρμανσης κοντά στους 1,5 ° C θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Λαμβάνοντας υπόψη και πρόσφατες εργασίες, η συχνότητα και/ή ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων αναμένεται να αυξηθεί σε τοπικό επίπεδο. Οπότε είναι σίγουρο ότι πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα και σε ατομικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο.

- Η περίοδος που διάγουμε, θεωρείτε πως είναι πρωτοφανής στα χρονικά από την άποψη των καιρικών φαινομένων;

Είμαι αρκετά επιφυλακτική ως προς το χαρακτηρισμό «πρωτοφανή». Οπως σας ανέφερα και παραπάνω, δεν μπορουμε να είμαστε σίγουροι για το αν ένα συγκεκριμένο φαινόμενο οφείλεται αποκλειστικά στην κλιματική αλλαγή. Φαινόμενα όπως ισχυρές υφέσεις ή Medicanes ή καύσωνες πάντα συνέβαιναν στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο. Νομίζω όμως ότι δεν τυχαιναν τόσο μεγάλης δημοσιότητας, λόγω των περιορισμένων μέσων ενημέρωσης σε παλαιότερες δεκαετίες, αλλά και λόγω απουσίας των σύγχρονων τρόπων παρατήρησης και κυρίως των δορυφόρων. Επιπλέον, οι κλιματολογικές μελέτες δεν δείχνουν κάποια στατιστικά σημαντική ανοδική τάση της συχνότητας των ισχυρών υφέσεων ή των medicanes - παρά ίσως μια ενίσχυση της έντασής τους- για να μπορούμε να μιλήσουμε για πρωτοφανή καιρικά φαινόμενα.

- Οι καύσωνες του καλοκαιριού και οι δασικές πυρκαγιές, οι πλημμύρες και τα έντονα καιρικά φαινόμενα τύπου «Ιανός» ή «Μήδειας» απαιτούν ειδική διαχείριση από την πολιτεία; Σε ποιο επίπεδο κρίνετε πως χρειάζονται δράσεις;

Θεωρώ ότι η πολιτεία πάντα πρέπει να ειναι έτοιμη στην αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων, καθώς οι έρευνες δείχνουν ότι η συχνότητά τους ή/και η έντασή τους θα αυξηθεί στο μέλλον. Υπάρχουν λύσεις που θα επιτρέψουν να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις τέτοιων φαινομένων αποτελεσματικότερα, αρκεί ο σχεδιασμός να είναι ολοκληρωμένος, έγκαιρος και με συνέχεια στον χρόνο. Η προετοιμασία πρέπει να εστιάσει κυρίως στην κατασκευή αντιπλημμυρικών έργων, καθώς τα πλημμυρικά φαινόμενα έχουν ενταθεί, όχι τόσο λόγω των ακραίων φαινομένων, αλλά λόγω της ανθρώπινης επέμβασης (όπως μπαζωμένα ρέματα, κτίσματα χωρις άδεια, καμμένα δάση). Επίσης απαιτούνται έργα ανάσχεσης της διάβρωσης σε ορεινές και τουριστικές περιοχές, υποδομές εξοικονόμησης υδάτινων πόρων, σχέδια αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών

Η έγκαιρη και έγκυρη πρόγνωση των φαινομένων αυτών παίζει επίσης σημαντικό ρόλο για την προετοιμασία της πολιτείας και την ενημέρωση του κοινού. Θα πρέπει όμως να τονίσω ότι την ευθύνη της πρόγνωσης την έχει αποκλειστικά η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, η οποία ενημερωνει τους αρμόδιους φορείς για να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα και το κοινό. Το αναφέρω αυτό καθώς τελευταία έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο να παρουσιάζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διάφορες προγνώσεις που συνήθως είναι αναξιόπιστες και αποπροσανατολίζουν τον κόσμο.

- Εκτιμάτε πως η περιοχή της Μεσογείου είναι περισσότερο ευάλωτη στις συνέπειες της κλιματικής κρίσης; Με απλά λόγια, η χώρα μας κινδυνεύει άμεσα ή έμμεσα;

Ολες οι εκθέσεις και οι εργασίες που εχουν γίνει και αφορουν το μελλοντικό κλίμα θεωρούν τη Μεσόγειο ως μια πολύ ευάλωτη περιοχή (συγκεκριμένα ονομάζεται κλιματικό hot spot) λόγω της θέσης της ανάμεσα στην Ευρώπη και τις υποτροπικές περιοχές της Αφρικής και λόγω του έντονου ανάγλυφου. Εχει διαπιστωθεί ότι στη Μεσόγειο έχει αυξηθεί η συχνότητα των καυσώνων ενώ έχει μειωθεί σημαντικά η βροχόπτωση κυρίως το χειμώνα. Παρόμοια τάση παρατηρείται στο μελλον. Με αυτό το σκεπτικό η χωρα μας κινδυνεύει άμεσα κυρίως από θερμά και άνυδρα καλοκαίρια, ωστόσο με χωρικές διαφοροποιήσεις. Η συνεχιζόμενη ξηρασία αυξάνει τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών το καλοκαίρι. Για τη συχνότητα φαινομένων έντονης βροχόπτωσης η προβολή στο μελλον έχει μαλλον αρνητική τάση.