Χατζηνικολάου: Ένας «πράσινος» πλανήτης χρειάζεται συνδυασμό περιβαλλοντικής θεωρίας και πράξης

Ο ίδιος μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στις καινοτόμες δράσεις του πανεπιστημιακού Ιδρύματος, αναφορικά με την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και στα μέσα εκείνα που βοήθησαν τους φοιτητές να ακολουθήσουν έναν πιο «πράσινο» τρόπο ζωής, αναδεικνύοντας το ΠαΜακ ως το πρώτο «πράσινο» Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα.

Μιλώντας για την πολυπόθητη «συνταγή» επιτυχίας για έναν πλανήτη πιο φιλικό προς το περιβάλλον, υπογράμμισε πως η εν λόγω «συνταγή» είναι μια αρκετά περίπλοκη ιστορία.

«Αν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη ζούσαν (δηλαδή κατανάλωναν και ρύπαιναν) όσο ο μέσος Αμερικάνος ή Αυστραλός, θα χρειαζόμασταν 5 πλανήτες για να συντηρηθούμε. Αν ζούσαν σαν τον μέσο Έλληνα ή Ευρωπαίο, 3. Σαν τον μέσο Αφρικανό ή Νοτιοασιάτη, μισό.», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Χατζηνικολάου.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη του Υπεύθυνου του Γραφείου Περιβάλλοντος ΠαΜακ, Άρη Χατζηνικολάου, στο Act for Earth του CNN Greece:

Το ΠαΜακ τα τελευταία χρόνια πρωτοπορεί στον τομέα του περιβάλλοντος. Είναι το μόνο Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα με πιστοποιημένο Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό πρότυπο EMAS, από το 2005. Το 2016 τιμήθηκε από την Ευρωπαϊκή Κομισιόν για τα 10 χρόνια συνεχούς πιστοποίησης, ως μια από τις παλαιότερες καταχωρήσεις EMAS στην Ελλάδα. Μέσω ποιων καινοτόμων δράσεων καταφέρατε την υλοποίηση αυτών των διακρίσεων και φυσικά πώς μπορέσατε - σε πρώτη βάση - να μυήσετε τους φοιτητές σε έναν πιο «πράσινο» τρόπο ζωής;

Από το 2005 που ιδρύθηκε το γραφείο Περιβάλλοντος ξεκίνησε, με ενεργό συμμετοχή των φοιτητών της Περιβαλλοντικής Ομάδας, η υλοποίηση μιας σειράς περιβαλλοντικών δράσεων εντός και εκτός του Πανεπιστημίου, σε ετήσια βάση. Κάποιες από τις σημαντικότερες είναι:
-Πρόγραμμα ανακύκλωσης: Το ΠαΜακ, πλέον, ανακυκλώνει 19 διαφορετικά υλικά, διατηρώντας ένα από τα πληρέστερα προγράμματα στην Ελλάδα. Ανακυκλώνουμε χαρτί, πλαστικό, λαμπτήρες, CD/DVD, ηλεκτρικές & ηλεκτρονικές συσκευές, μέταλλο, μπαταρίες, τόνερ, μελανωτές, ξυλοπαλέτες, οργανικά απορρίμματα, γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικά καπάκια, ρούχα/παπούτσια/τσάντες, φελιζόλ, ακτινογραφίες και τηγανέλαια. Αυτές τις μέρες ξεκινάμε και το 19^ο υλικό, που είναι ο καφές (χύμα και κάψουλες). Επίσης, καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου διανέμουμε επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες ανακύκλωσης (προσφορά της ΕΕΑΑ) στους χρήστες του Πανεπιστημίου και σε πολίτες που ενδιαφέρονται. Αξίζει να σημειωθεί πως έχουμε ήδη πάρει και δωρίσει σε νοσοκομεία 3 αναπηρικά αμαξίδια με την ανακύκλωση πλαστικών καπακιών, ενώ αυτό το διάστημα περιμένουμε και το 4^ο.
-Αναμόρφωση Πανεπιστημιακών και κοινωνικών χώρων: Έχουμε κυριολεκτικά μεταμορφώσει τρία αίθρια και ένα μπαλκόνι εντός του ΠαΜακ, ενώ έχουμε δημιουργήσει μπαχτσέ και οπωρώνα στην αυλή, με ελεύθερη πρόσβαση στους χρήστες του Πανεπιστημίου. Έχουμε, επίσης, κάνει και αναπλάσεις στις αυλές στον Φάρο του Κόσμου, στον Δενδροπόταμο και στο Σώμα Φίλων ΑΜΕΑ, στην Τούμπα.
-Από το 2010 μέχρι σήμερα έχουμε φυτέψει εκατοντάδες δέντρα, θάμνους και λουλούδια στην αυλή του ΠαΜακ. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το ποσοστό χώρων πράσινου στο ΠαΜακ που είναι 9,4% να είναι διπλάσιο σχεδόν σε σχέση με αυτό στον Δήμο Θες/νίκης, που είναι 5,13%. Ταυτόχρονα, έχουμε φυτέψει κυριολεκτικά χιλιάδες δέντρα στο περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με την Διεύθυνση Αναδασώσεων Κ. Μακεδονίας.
- Διοργανώνουμε σεμινάρια με ποικίλα περιβαλλοντικά θέματα αλλά και δράσεις ευαισθητοποίησης της Πανεπιστημιακής κοινότητας σε θέματα εξοικονόμησης ενέργειας και νερού, προβολές ταινιών, trash-art, καμπάνιες κατά της αφισορύπανσης, συμμετοχή σε περιβαλλοντικές εκδηλώσεις, φεστιβάλ και κινητοποιήσεις και πολλά ακόμα.
-Πραγματοποιούμε τακτικές επισκέψεις σε χώρους περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος όπως το Κέντρο Διαχείρισης Ανακυκλώσιμων Υλικών Σίνδου και Θέρμης, καθαρισμούς φυσικών περιοχών όπως το Δέλτα Αξιού, το Σέιχ Σου, κλπ. Οργανώνουμε, τέλος, διήμερες εκδρομές - πεζοπορίες στην φύση, αφού όπως λέμε: «Για να προστατέψεις τη φύση πρέπει πρώτα να τη γνωρίσεις».
Φυσικά, η ομάδα είναι ανοιχτή προς όλες και όλους και οι δράσεις της εθελοντικές.

Ποιοι θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι οι παράγοντες που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή και σε ποιο βαθμό οφείλονται συγκεκριμένες «κατηγορίες» ανθρώπων, με βάση την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση, για το περιβαλλοντικό κόστος στον πλανήτη;

Οι 4 σημαντικότερες κατηγορίες που παράγουν αέρια του θερμοκηπίου είναι: Η ενέργεια (δηλαδή η χρήση ορυκτών καυσίμων: πετρέλαιο, λιγνίτη και φυσικό αέριο), η βιομηχανία (δηλαδή η παραγωγή, η κατανάλωση και τα απορρίμματα που προκαλούν αυτές), η τροφή (κυρίως το κρέας) και οι μετακινήσεις. Για να καταλάβουμε πόσο γρήγορα εξαντλούμε τους φυσικούς πόρους της γης: Το 2021, στις 29 Ιουλίου εξαντλήθηκε η ικανότητά του πλανήτη να μας παρέχει τους φυσικούς πόρους που χρειαζόμαστε για όλο το έτος. Δυστυχώς αυτό συμβαίνει εδώ και δεκαετίες, ενώ τα τελευταία χρόνια η ημερομηνία αυτή έρχεται όλο και πιο νωρίς. Καταλαβαίνουμε φυσικά, ότι η κατάσταση αυτή μόνο βιώσιμη δεν είναι. Ό,τι και να κάνουμε εμείς όμως, ο πλανήτης εδώ θα είναι, δεν θα πάθει τίποτα. Οι άνθρωποι πάνω στο πλανήτη θα υποφέρουν. Ποιοι άνθρωποι όμως και σε τι βαθμό;

Σχετικά με το ποιοι ευθύνονται για την συντριπτική πλειοψηφία των παραγόμενων αερίων, εδώ υπάρχει ένα ενδιαφέρον στοιχείο: Αν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη ζούσαν (δηλαδή κατανάλωναν και ρύπαιναν) όσο ο μέσος Αμερικάνος ή Αυστραλός, θα χρειαζόμασταν 5 πλανήτες για να συντηρηθούμε. Αν ζούσαν σαν τον μέσο Έλληνα ή Ευρωπαίο, 3. Σαν τον μέσο Αφρικανό ή Νοτιοασιάτη, μισό. Αυτό που συμβαίνει λοιπόν είναι ότι ρυπαίνουν οι πλούσιες χώρες του βορρά (μεταξύ αυτών και εμείς), αλλά δέχονται τις συνέπειες οι φτωχές χώρες του νότου. Αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο θέμα κλιματικής δικαιοσύνης, ενώ παράλληλα αυξάνονται οι κλιματικοί πρόσφυγες που θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τις χώρες τους.

Υπάρχουν διάφορα τεστ οικολογικού αποτυπώματος (ecological footprint test) που μπορείτε να κάνετε και να δείτε πόσους πλανήτες θα χρειαζόμασταν αν όλοι ζούσαν σαν εσάς. Είμαι σίγουρος πως θα προσγειωθείτε απότομα.

Κύριος στόχος του Γραφείου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΕΜΑS), είναι η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Ιδρύματος στον αστικό κορμό της Θεσσαλονίκης, στον οποίο φιλοξενείται, καθώς και η εφαρμογή των απαιτήσεων της πιστοποίησης EMAS. Ποιος είναι ο λόγος που κρίνετε πως είναι σημαντικό να υπάρχουν τέτοια γραφεία;

Σήμερα η παγκόσμια θερμοκρασία είναι αυξημένη κατά 1,2 βαθμούς σε σχέση με την προ-βιομηχανική εποχή. Αν ξεπεράσουμε τον 1,5 βαθμό φαίνεται πως οδηγούμαστε προς ένα μη αναστρέψιμο σενάριο, που πολλοί χαρακτηρίζουν ως την αρχή της κλιματικής κατάρρευσης. Για να μην ξεπεράσουμε τον 1,5 βαθμό, σύμφωνα με το IPCC και την συμφωνία του Παρισιού που υπέγραψαν όλα τα κράτη, πρέπει για τα επόμενα 10 χρόνια να έχουμε ετήσια μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου κατά 7,5%. Για να έχουμε κάποιες πιθανότητες να πετύχουμε αυτόν τον στόχο πρέπει να δράσουμε ταυτόχρονα σε όλα τα επίπεδα. Τα Πανεπιστήμια πρέπει, όχι μόνο να ακολουθήσουν, αλλά να ηγηθούν αυτής της προσπάθειας και μάλιστα με το παράδειγμά τους. Για αυτό λοιπόν είναι εξαιρετικά χρήσιμη η ίδρυση αλλά και οι δράσεις τέτοιων γραφείων.

Ποιες είναι οι κύριες διαφορές ανάμεσα στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες; Υπάρχει κάποια «συνταγή» επιτυχίας, την οποία εάν ακολουθούσε κάθε χώρα θα οδηγούμασταν σταδιακά σε έναν πιο «πράσινο» πλανήτη;

Υπάρχουν χώρες πολύ πιο περιβαλλοντικά προηγμένες από εμάς (κυρίως οι βορειοευρωπαικές), αλλά και χώρες που ακόμα δεν έχουν λύσει πολύ βασικά προβλήματα (κυρίως στον παγκόσμιο νότο). Για λόγους οικονομίας, ας κάνουμε τη σύγκριση με τις πρώτες. Δύο βασικές διαφορές μπορώ, λοιπόν, να σκεφτώ:
Πρώτη, οι υποδομές (ΑΠΕ, βιοκλιματικά κτίρια, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, χώροι πρασίνου, ποδήλατα, κλπ). Αυτές εξαρτώνται σε κάποιο βαθμό από τον προϋπολογισμό που έχει στη διάθεσή του το κάθε κράτος, τα γεωγραφικά του χαρακτηριστικά, αλλά και τον δεύτερο παράγοντα που θα συζητήσουμε παρακάτω. Προφανώς, για να πλησιάσουμε στην «επιτυχία» πρέπει να επενδύσουμε και εμείς προς αυτή την κατεύθυνση.

Δεύτερη και σημαντικότερη, η πολιτική βούληση των κατοίκων και των κυβερνόντων του, καθώς και η κουλτούρα συνεργασίας και ανάληψης περιβαλλοντικών δράσεων μεταξύ των πολιτών του. Ένα μικρό παράδειγμα που βίωσα και αφορά τα Πανεπιστήμια: Ήδη πριν από 15 χρόνια πολλά Πανεπιστήμια στο εξωτερικό είχαν στα κυλικεία τους τοπικά προϊόντα, τρόφιμα που προέρχονται από βιώσιμες καλλιέργειες, vegetarian επιλογές στα εστιατόρια, κούπες και παγούρια αντί για πλαστικά μιας χρήσης, βρύσες νερού παντού, κλπ. Οι χρήστες του Πανεπιστημίου το απαιτούσαν και το στήριζαν.

Η «συνταγή» επιτυχίας είναι μια αρκετά περίπλοκη ιστορία. Αν όμως πρέπει να το πούμε απλά, θα έλεγα ότι πρέπει να γίνουν αλλαγές σε όλα τα κράτη ταυτόχρονα και μάλιστα σε 3 μέτωπα: πρώτον: στην τεχνολογία, δηλαδή κυρίως στην προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, δεύτερον: στην προσωπική μας συμπεριφορά, δηλαδή στην υιοθέτηση πρακτικών Μείωσης, Επαναχρησιμοποίησης και Ανακύκλωσης από τους πολίτες και τρίτον: στην πολιτική και στην νομοθεσία, δηλαδή στην ύπαρξη ενός δημοκρατικού πλαισίου όπου οι κυβερνήσεις θα εφαρμόσουν σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», ενώ ταυτόχρονα θα ενισχύουν, και με το παράδειγμά τους, φιλοπεριβαλλοντικές πρακτικές ατόμων, εταιριών και φορέων. Αν γίνουν αυτά, θα έχουμε κάνει μια πολύ καλή αρχή.

Από την εμπειρία σας στον χώρο του Πανεπιστημίου, θα λέγατε πως έχει αλλάξει η νοοτροπία των φοιτητών την τελευταία δεκαετία, προς έναν πιο φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο ζωής;

Οι φοιτητές/τριες, πλέον, έχουν αρκετά ερεθίσματα σε σχέση με την περιβαλλοντική προστασία, από το σχολείο ή την ευρύτερη κοινωνία. Έτσι, τα τελευταία χρόνια είναι ευκολότερο να κινητοποιηθούν και να ενταχθούν σε συλλογικές δράσεις για το περιβάλλον. Πριν μια δεκαετία, όμως, δεν ήταν έτσι: χρειαζόταν πολύ προσπάθεια για μικρό αποτέλεσμα. Μιλούσαμε για απλά πράγματα όπως η ανακύκλωση και μας κοιτούσαν με απορία. Ευτυχώς αυτό βελτιώνεται: τα τελευταία χρόνια κάνουμε εκδηλώσεις όπου μιλάμε για την Αποανάπτυξη, για τα 3 R (Reduce, Reuse, Recycle), για πετυχημένα παραδείγματα συνεργατικών εγχειρημάτων και ένα σωρό άλλα ουσιαστικά θέματα που τραβάνε το ενδιαφέρον των φοιτητών. Σήμερα η πληροφορία είναι διαθέσιμη σε όλες και όλους, εύκολα και γρήγορα. Πλέον, πιστεύω πως και ο τελευταίος έχει καταλάβει ότι η κλιματική κρίση δεν είναι μια θεωρητική υπόθεση που αφορά άλλους, αλλά ένας υπαρκτός κίνδυνος για τη ζωή πολλών (αν όχι όλων) των κατοίκων του πλανήτη σήμερα.

Άρα δικαιολογία δεν υπάρχει ως προς αυτό. Το αποτέλεσμα θα κριθεί από το ουσιαστικό ενδιαφέρον και τη δράση των φοιτητών και των πολιτών στο να οικοδομήσουν έναν κόσμο με λιγότερες ανισότητες, όπου ο άνθρωπος θα ζει σε ισορροπία με την φύση και θα δρα και θα σκέφτεται συλλογικά, όχι ατομικά. Κλειδί για τη συμμετοχή των φοιτητών/τριών πιστεύω πως είναι ο συνδυασμός περιβαλλοντικής θεωρίας και πράξης. Δεν έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα το ένα χωρίς το άλλο.