Το παράδειγμα της Καλιφόρνιας: Πώς οι επιστήμονες κάνουν τα δάση πιο ανθεκτικά στις πυρκαγιές

Για το ανεκπαίδευτο μάτι, η θαμνώδης πλαγιά πάνω από τον Wentworth Springs Road στον Εθνικό Δρυμό του Ελντοράντο μοιάζει με μια κομμάτι της Σιέρα Νεβάδα.

Σε λιγότερο από έξι ώρες αυτή η έκταση 30.000 στρεμμάτων αποψιλώθηκε το 2014 όταν η καταστροφική πυρκαγιά κατέφαγε το φαράγγι.

Όμως η Ντάνα Γουόλς μπορεί να διακρίνει κάτι μοναδικό. Πριν λίγες Κυριακές η δασολόγος της Δασικής Υπηρεσίας USDA έσκυψε πάνω από μια λευκή σημαία που ήταν καρφωμένη στο έδαφος για να σηματοδοτήσει μία μόλις ορατή σπορά. Καθώς δείχνει τα κωνοφόρα μωρά, αρχίζει να εμφανίζεται αυτό που αποκαλεί συστάδα φύτευσης.

«Δεν είναι εύκολο να το διακρίνεις, αν δεν ξέρεις πού να κοιτάξεις», λέει. «Όταν όμως δεις ένα δέντρο, τότε μπορείς να εντοπίσεις πέντε ή έξι φυτεμένα εκεί κοντά. Μετά τίποτα. Μετά ακόμη 5-6».

Τα φυτά αυτά φυτεύτηκαν νωρίτερα φέτος υπό την εποπτεία της, σε μια προσπάθεια επαναφύτευσης μιας έκτασης περίπου 3,5 χιλιομέτρων. Η ίδια σχεδίασε την περιοχή για να μιμηθεί τα κενά της καθαρισμένης βλάστησης που δεκαετίες τακτικών, χαμηλού κινδύνου πυρκαγιών –ένα φυσικό χαρακτηριστικό του οικοσυστήματος της Σιέρα Νεβάδα- θα δημιουργούσε σε ένα πιο ώριμο δάσος.

Ζητούμενο η ανθεκτικότητα

Η σύγχρονη επιστήμη δείχνει ότι η δημιουργία ενός τέτοιου μωσαϊκού –με σπορές ανά τόπους- στα δάση της Καλιφόρνια θα μπορούσε να τα κάνει πιο ανθεκτικά απέναντι στις πυρκαγιές.

«Γνωρίζουμε ότι ένα από τα προβλήματα πίσω από τις πυρκαγιές της Καλιφόρνιας είναι η αυξημένη καύσιμη ύλη εξαιτίας των χρόνων καταστολής των πυρκαγιών», λέει ο Μάλκολμ Νορθ, ερευνητής οικολόγος στο Ερευνητικό Σταθμό Pacific Southwest της Δασικής Υπηρεσίας και καθηγητής δασικής οικολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, αναφερόμενος στην πυκνή υπερανάπτυξη που προκύπτει από την γρήγορη εξάλειψη της πυρκαγιάς. «Αλλά μάθαμε επίσης ότι το χωρικό μοτίβο των δέντρων παίζει επίσης σημαντικό ρόλο».

Η αναπαραγωγή αυτού του βιολογικού μοτίβου είναι μια σχετικά νέα προσέγγιση για τη φροντίδα αυτών των δασικών εκτάσεων και συγκρούεται με έναν μακροχρόνιο κανόνα φύτευσης δέντρων ξεχωριστά, ακόμη και σε διαστήματα, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η ανάπτυξη. Αυτό το μοντέλο – το οποίο μερικές φορές αναφέρεται ως δασική φυτεία - εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από πολλούς επαγγελματίες στη Δασική Υπηρεσία και σε ιδιωτικές εκτάσεις. Και ενώ η φύτευση δέντρων ανά ομάδες δεν είναι εντελώς ξένη ιδέα, ορισμένοι βλέπουν τη δημιουργία συστ ως αντιπαραγωγική.

Όντως αμφισβητεί μια βασική φυσιολογία και δυναμική, κατά την οποία τα δέντρα ανταγωνίζονται μεταξύ τους», βοηθός περιφερειακής δασοκομίας στη Δασική Υπηρεσία της Καλιφόρνια. «Αυτό πιθανότατα δεν είναι προς όφελος της καλλιέργειας δέντρων άμεσα και γρήγορα.

Πρόκειται για κάτι περισσότερο από μια φιλοσοφική συζήτηση: Μέχρι τις 6 Ιουνίου, οι πυρκαγιές στην Καλιφόρνια είχαν ήδη κάψει σχεδόν διπλάσια έκταση από τον Ιανουάριο από ό, τι είχαν την ίδια περίοδο το 2020. Με το κράτος να προετοιμάζεται για μια άλλη σκληρή σεζόν ισοδύναμη με το ρεκόρ των 4,2 εκατ. στρεμμάτων που κάηκαν το 2020, ο κυβερνήτης Γκάβιν Νιούσον πρότεινε έναν άνευ προηγουμένου προϋπολογισμό μετριασμού των πυρκαγιών ύψους 2 δισεκ. δολαρίων. Πολλά από αυτά προορίζονται για την αραίωση των δασών και τη δημιουργία κενών στη βλάστηση όπου μπορούν να ελεγχθούν οι φλόγες, καθώς και για την ενίσχυση των πόρων για τα πληρώματα πυρόσβεσης.

Προβλέπονται επίσης τουλάχιστον 100 εκατομμύρια δολάρια για έργα δασικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της αναδάσωσης. Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους, μια επιτροπή στο πλαίσιο της ειδικής ομάδας για τη διαχείριση των δασών θα καταρτίσει ένα σχέδιο που στοχεύει τις καμένες περιοχές και περιγράφει τις βέλτιστες πρακτικές για την αποκατάσταση των δασών σε μια πιο υγιή κατάσταση. Καθώς η κλιματική αλλαγή ανοίγει τον διακόπτη για πιο έντονες πυρκαγιές, ο Κρεγκ Τόμας, ένας πολύπειρος περιβαλλοντικός ακτιβιστής που ηγείται της Ομάδας Αποκατάστασης από Πυρκαγιές, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που τάσσεται υπέρ των προκαθορισμένων πυρκαγιών, ανησυχεί ότι οι κρατικοί ηγέτες δεν θα εμπιστευτούν τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα έναντι παλαιότερων, γρηγορότερων μεθόδων.

«Θα διαθέσουμε αυτή τη χρηματοδότηση σε πρακτικές που βασικά επαναλαμβάνουν τις αποτυχίες του παρελθόντος ή θα φέρουμε τις καλύτερες διαθέσιμες επιστήμες και επιστήμονες και να κάνουμε αυτό που προτείνουν;», αναρωτιέται. «Όταν πρόκειται για πυρκαγιά, βρισκόμαστε στη λάθος πλευρά της φύσης».

Η εμπειρία του παρελθόντος

Για χιλιετίες, συχνές, χαμηλής σοβαρότητας πυρκαγιές έκαιγαν σε ολόκληρες τις Σιέρες, ξεκαθαρίζοντας τους θάμνους με χαμηλό υψόμετρο και δημιουργώντας ένα συνονθύλευμα από κυρίως παλαιότερα δέντρα σε συστάδες και ομάδες.

Αυτό φαίνεται να έχει δημιουργήσει έναν ενάρετο κύκλο, όπου τα δάση που γεννιούνται μετά από φωτιά μπορούν να αντέξουν στη φωτιά. Σε μια δημοσίευση του 2020 στο Ecology Letters, ερευνητές (συμπεριλαμβανομένου του North of the Pacific Southwest Research Station) μελέτησαν δορυφορικά δεδομένα από περισσότερες από 1.000 πυρκαγιές που έκαψαν τα δάση της Καλιφόρνια μεταξύ 1984 και 2018 και διαπίστωσαν ότι τα πιο τμηματικά, πιο ποικίλα σχέδια βλάστησης συνδέθηκαν με μεγαλύτερη επιβίωση.

Μέσω μιας βιβλιογραφικής ανασκόπησης του 2019 στη δασική οικολογία και διαχείριση από τον Νορθ, τη Γουόλς και περισσότερους από 20 άλλους επιστήμονες και επαγγελματίες διερευνήθηκε γιατί λειτουργεί αυτό το μοτίβο: Διασπά το θόλο των δέντρων, καθώς και θάμνους, χόρτα και άλλα πιθανά καύσιμα πυρκαγιάς στο έδαφος, έτσι ώστε όταν μια πυρκαγιά κυλάει, τα τμήματα του δάσους καίγονται, αλλά άλλα μέρη παραμένουν άθικτα.

«Αλλάζει τον τρόπο συμπεριφοράς της φωτιάς στο τοπίο, έτσι ώστε αυτό το μοτίβο μεταβλητότητας να επιβάλλεται», λέει ο Νορθ.

Οι συστάδες μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα δέντρα να εκμεταλλευτούν τους υπόγειους υδάτινους πόρους, έτσι ώστε να αντέχουν καλύτερα στην ξηρασία, προσθέτει.

Όμως, το παλιό μοντέλο που μοιάζει με πλέγμα και εισήχθη στις ΗΠΑ μέσω παλαιών γερμανικών μεθόδων φύτευσης καλλιεργειών σε δασικές εκτάσεις - κυριάρχησε στις Σιέρες από το 1940. Ένας αιώνας καταστολής των δασικών πυρκαγιών, παρά τα οικολογικά τους οφέλη, οδήγησε τα δάση να μεγαλώνουν και να πυκνοποιούνται, οδηγώντας σε έναν φαύλο κύκλο που επιταχύνθηκε πρόσφατα από την κλιματική αλλαγή.

«Όταν κάποτε είχαμε συχνά πυρκαγιές χαμηλής σοβαρότητας, τώρα έχουμε περισσότερες πυρκαγιές με τάση να είναι πολύ σοβαρότερες», λέει ο Ράιαν Τόμπκινς, σύμβουλος δασικών και φυσικών πόρων του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας και πρώην δασολόγος ο οποίος έχει επίσης εφαρμόσει τη μέθοδο της φύτευσης ανά συστάδες.

Μία νέα προσέγγιση

Η διαχείριση των πολύτιμων φυσικών πόρων της Καλιφόρνιας έχει προκαλέσει έντονη συζήτηση στο παρελθόν. Τη δεκαετία του 1990, οι περιβαλλοντολόγοι, οι εταιρείες υλοτομίας και η δασική υπηρεσία διεξήγαγαν παρατεταμένες νομικές μάχες και ακόμη και κάποιες φυσικές αντιπαραθέσεις για προστατευόμενα είδη όπως η κουκουβάγια. Τώρα, η οικολογική έρευνα του Νορθ και το έργο της Γουόλς αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό και αντίσταση από ορισμένους βετεράνους δασολόγους.

Πρώτον, αποτελεί μια μεγάλη απόκλιση σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο έχουν κάνει τη δουλειά τους. Σελίδες επί σελίδων έχουν γραφτεί και δημοσιευτεί σε ακαδημαϊκά περιοδικά, τεχνικές εκθέσεις και οδηγοί για τη βιομηχανία ξυλείας σχετικά με το πώς πρέπει να φυτευτούν τα δέντρα: ως επί το πλείστον, ομοιόμορφα και χωριστά. Ενώ η φύτευση συστάδων μπορεί να είναι κατάλληλη σε ορισμένες περιβάλλοντα, δεκαετίες πρακτικής επιβεβαίωσαν έναν βασικό κανόνα, λέει ο Ρόχας: ο δασοκόμος της δασικής υπηρεσίας.

«Η απόδειξη είναι η εμπειρία μας: Εάν φυτέψετε δέντρα πολύ κοντά το ένα στο άλλο, δεν μεγαλώνουν το ίδιο καλά», λέει.

Άλλοι λένε ότι το μοτίβο με τα κενά μειώνει τις δυνατότητες δέσμευσης άνθρακα. Ο Μπιλ Στιούαρντ, ειδικός στον τομέα της δασοκομίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο πρόγραμμα συνεταιριστικής επέκτασης του Μπέρκλεϊ, πιστεύει ότι το κράτος πρέπει να στοχεύσει στη μεγιστοποίηση του αριθμού των δέντρων, επιτρέποντας στα δέντρα να μεγαλώνουν και να αποθηκεύουν περισσότερο άνθρακα και στη συνέχεια να τα αραιώνουν μόλις ωριμάσουν, εάν προτιμούνται άλλα μοτίβα. Δεν καταλαβαίνει γιατί οι συστάδες θα αποτελούσαν πλεονέκτημα, χαρακτηρίζοντάς ζήτημα εμφάνισης ήσσονος σημασίας.

«Πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από τη σωστή αισθητική», τονίζει. «Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι ο νούμερο ένα στόχος, επομένως είναι σημαντικό να φυτέψουμε δάση που δεσμεύουν άνθρακα κάθε χρόνο και μας επιτρέπουν να αντικαθιστούμε περισσότερο τσιμέντο και χάλυβα».

Ωστόσο, το πρόβλημα με την ιδέα ότι περισσότερα δέντρα σημαίνει περισσότερη δέσμευση άνθρακα, λέει ο Νορθ, είναι ότι η κλιματική αλλαγή και οι πυρκαγιές μπορεί να μην επιτρέψουν σε τόσα πολλά να μεγαλώσουν και να επιβιώσουν στο μέλλον. Με περιορισμένους πόρους, η ομαδοποίηση δενδρυλλίων σε μέρη όπου το νερό είναι μόνο πιθανό να είναι διαθέσιμο μακροπρόθεσμα, με μεγάλα κενά μεταξύ τους, μπορεί να είναι η πιο έξυπνη ιδέα για το κλίμα που μπορεί κανείς να δοκιμάσει.

«Όταν δίνω ομιλίες για το θέμα, προσπαθώ να ρωτήσω, είναι κακό να το δοκιμάσω σε μερικά σημεία και να δούμε πώς λειτουργεί;» λέει. «Και με εκπλήσσει ότι μπορώ να πείσω πολύ λίγους ανθρώπους να το δοκιμάσουν. Αλλά πώς μαθαίνεις ποτέ;».