Πλαστικά μίας χρήσης: Μετατρέποντας την απειλή σε ευκαιρία

Του Παύλου Ζερβογιάννη*

Τα πλαστικά υλικά αποτελούν το 70-85% των θαλάσσιων απορριμμάτων παγκοσμίως και συχνά καταλήγουν στο πιάτο μας αλλά και στους πνεύμονές μας. Παράλληλα, ακόμη άγνωστες είναι οι επιπτώσεις στην υγεία μας από τα μικροπλαστικά που περιέχονται στον αέρα, στο νερό και στα τρόφιμα.

Το πλαστικό είναι ένα υλικό που έφερε επανάσταση στην Παγκόσμια Αγορά, όταν πρωτοχρησιμοποιήθηκε, γιατί έχει χαρακτηριστικά αντοχής και ευελιξίας χρήσεων που δύσκολα συνθέτονται. Δυστυχώς όμως η περιβαλλοντική επιβάρυνση που δημιουργεί είναι και αυτή εξαιρετικής «αντοχής», με επιπτώσεις που μετρώνται χρονικά σε εκατονταετίες.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει εδώ και χρόνια τον στόχο της μείωσης της χρήσης πλαστικού στις Χώρες Μέλη της, καθορίζοντας το Νομοθετικό Πλαίσιο, αλλά και ενισχύοντας δράσεις προς εξάλειψη της χρήσης του και αντικατάστασης του με εναλλακτικά υλικά.

Η προσπάθειά της είναι συστηματική και έχει αποφέρει καρπούς ήδη από το 2015 με την θέσπιση ρυθμίσεων για τη χρήση της πλαστικής σακούλας, καθώς το 72% των Ευρωπαίων έχει μειώσει τη χρήση της.

Το 2019 με την Οδηγία 2019/904, η ΕΕ έστρεψε την προσοχή της στην κατάργηση 10 πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης. Η χώρα μας ενσωμάτωσε την προαναφερθείσα Οδηγία με τον Νόμο 4736/2020 και ημερομηνία έναρξης εφαρμογής την 3η Ιουλίου 2021, ορίζοντας ότι καταργούνται τα ακόλουθα υλικά στην επικράτεια:

• πλαστικά μαχαιροπίρουνα (πιρούνια, κουτάλια, μαχαίρια, ξυλάκια φαγητού),
• πλαστικά πιάτα
• πλαστικά καλαμάκια,
• πλαστικούς αναδευτήρες ποτών,
• πλαστικές μπατονέτες,
• πλαστικά στηρίγματα μπαλονιών,
• περιέκτες τροφίμων κατασκευασμένοι από διογκωμένο πολυστυρένιο (όπως φελιζόλ),
• περιέκτες ποτών από διογκωμένο πολυστυρένιο (όπως φελιζόλ) καθώς και τα καπάκια και τα καλύμματά τους,
• κυπελάκια για ποτά από διογκωμένο πολυστυρένιο (όπως φελιζόλ) καθώς και τα καπάκια και καλύμματά τους.
• όλα τα προϊόντα που κατασκευάζονται από οξοδιασπώμενη πλαστική ύλη (όπως σακούλες και περιέκτες τροφίμων από οξοδιασπώμενη πλαστική ύλη).

Ο Νόμος ισχύει άμεσα για την απαγόρευση παραγωγής και πώλησης για όλους, με μόνη μεταβατική περίοδο στις επιχειρήσεις λιανικής μέχρι να εξαντλήσουν το στοκ που διαθέτουν, ενώ καθορίζει και πρόστιμα για τους παραγωγούς προϊόντων:

• 1% επί του κύκλου εργασιών του, το προηγούμενο έτος για διάθεση απαγορευμένων προϊόντων
• 1% επί του κύκλου εργασιών του, για προϊόντα που δεν ικανοποιούν προδιαγραφές

Παράλληλα, από 1η Ιανουαρίου 2022 οι επιχειρήσεις μαζικής εστίασης θα επιβαρύνονται για τα πλαστικά ποτήρια και τους περιέκτες τροφίμων μιας χρήσης με εισφορά προστασίας του περιβάλλοντος (4 λεπτά πλέον ΦΠΑ) ανά τεμάχιο προϊόντος, με ανταποδοτικό χαρακτήρα, ενώ θα υποχρεούνται να διαθέτουν επαναχρησιμοποιούμενα εναλλακτικά προϊόντα στον καταναλωτή στο σημείο πώλησης. Επίσης, όσοι φέρνουν δικό τους σκεύος θα δικαιούνται ειδικής έκπτωσης στο προϊόν.

Τέλος, το 2023 θα λειτουργήσει σύστημα εγγυοδοσίας για τις πλαστικές φιάλες. Ο πολίτης θα επιβαρύνεται με ένα τέλος κατά την αγορά του προϊόντος, που θα του επιστρέφεται με την άδεια φιάλη. Το οικονομικό αυτό κίνητρο θα βοηθήσει στην γρήγορη επίτευξη του στόχου της ανακύκλωσης των φιαλών, αφού τα κράτη μέλη της ΕΕ υποχρεούνται να συλλέγουν το 90% των πλαστικών δοχείων για ποτά από το 2025, π.χ. μέσω συστημάτων εγγύησης και επιστροφής.

Τα προαναφερθέντα μέτρα θα συμβάλουν στη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία, και στην επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης, καθώς και των κλιματικών δεσμεύσεων και των στόχων βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ. Οι στόχοι του συγκεκριμένου νομοθετικού πλαισίου για την ΕΕ είναι:

• να αποφευχθούν εκπομπές 3,4 εκατομμυρίων τόνων ισοδυνάμου CO2
• να αποφευχθούν περιβαλλοντικές ζημίες κόστους 22 δισ. ευρώ έως το 2030
• να δοθεί η δυνατότητα στους καταναλωτές να εξοικονομήσουν, σύμφωνα με εκτιμήσεις, 6,5 δισ. ευρώ.

Όπως συμβαίνει πάντα στις περιπτώσεις διαμόρφωσης νέων απαιτήσεων, τόσο στο νομοθετικό, όσο και στο λειτουργικό κομμάτι, η «απειλή» της νομοθετικής συμμόρφωσης και της αλλαγής των συνήθειών μας στην χρήση πλαστικών μιας χρήσης, μπορεί να μετατραπεί σε «ευκαιρία» για τις σύγχρονες επιχειρήσεις ώστε να πρωτοστατήσουν σε νέες αγορές για καινοτόμα, εναλλακτικά είδη πολλαπλής χρήσης, νέα υλικά και καλύτερα σχεδιασμένα προϊόντα.

Ο ρόλος των Φορέων Πιστοποίησης, σε αυτόν τον Τομέα, θα είναι κρίσιμος, όχι μόνο υπό την έννοια του Ελέγχου Συμμόρφωσης των Εταιριών, στα πλαίσια των Διαχειριστικών Συστημάτων, αλλά κυρίως ως αγγελιοφόρος του νέου πλαισίου λειτουργίας που διαμορφώνεται, για όσους παράγουν, εμπορεύονται και χρησιμοποιούν πλαστικά μιας χρήσης.

Οι Φορείς Πιστοποίησης καλούνται να συμβάλουν στην ενημέρωση, στον έλεγχο και στην εφαρμογή των νέων κριτηρίων για τα πλαστικά, δίδοντας την προστιθέμενη αξία σε κάθε σύγχρονη εταιρία και εξετάζοντας τις ευκαιρίες βελτίωσης και εξέλιξης της επιχειρηματικότητας σε έναν νέο τομέα.

Μπορούν λοιπόν να συμβάλλουν, με αυτόν τον τρόπο, στο να ξεπεράσουμε την παρωχημένη λογική που βλέπει κάθε νέο «απαγορευτικό» μέτρο χρήσης βλαβερών για το περιβάλλον προϊόντων, ως πρόβλημα στην καθημερινότητα, την συνήθεια και την βολή μας, και να ενεργοποιήσουν επιχειρήσεις με όραμα και περιβαλλοντικές ευαισθησίες στην χάραξη μιας καινούργιας περιβαλλοντικής και επιχειρηματικής πορείας για ένα καλύτερο και πιο βιώσιμο μέλλον με παράλληλα οικονομικά οφέλη για τους πρωτοπόρους.

*Ο Παύλος Ζερβογιάννης είναι Χημικός Μηχανικός, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Περιβαλλοντικής Μηχανικής και MBA και Eπικεφαλής Εισηγητής της TÜV HELLAS (TÜV NORD)