Νικόλαος Φαραντούρης: «Ενεργειακή μετάβαση με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον»

Το ενεργειακό μέλλον της χώρας επανέρχεται στο προσκήνιο με αφορμή τις τρέχουσες εξελίξεις στο εσωτερικό αλλά και το εξωτερικό. Εντός των τειχών, η συζήτηση εντείνεται για τα της απόλιγνιτοποίησης, ιδιωτικοποίησης και μετασχηματισμού ενεργειακών εταιρειών και την αναδιάρθρωση της αγοράς.

Στο εξωτερικό μέτωπο, η επικαιρότητα τους τελευταίους μήνες επικεντρώνεται γύρω από την δυνατότητα εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου της χώρας, τις επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας και ζητήματα εθνικής κυριαρχίας με τη γνωστή κλιμάκωση των τελευταίων εβδομάδων.

Θα είναι η ενέργεια το πεδίο σύγκρουσής κορυφαίων πολιτικών και οικονομικών επιλογών στο μέλλον; Έχει ρόλο να διαδραματίσει η Ελλάδα στις ενεργειακές εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο;

Για τα θέματα αυτά συνομιλήσαμε με τον Νικόλαο Φαραντούρη, Καθηγητή του Δικαίου της Ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Έδρα Jean Monnet και μέλος της Επιτροπής Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών με πολυετή παρουσία στην ενεργειακή αγορά και κυριότερη αυτή του επικεφαλής της Νομικής Επιτροπής της διεθνούς ένωσης ενεργειακών εταιρειών EUROGAS στις Βρυξέλλες.

Ποια θεωρείτε την μεγαλύτερη πρόκληση στην ενεργειακή πολιτική της Χώρας σήμερα;

Θεωρώ ότι η μεγάλη πρόκληση μπροστά μας είναι ο ομαλός μετασχηματισμός του ενεργειακού μας μείγματος. Με ποιόν δηλαδή τρόπο θα διαμορφωθεί το ενεργειακό μείγμα στη χώρα μας τα επόμενα χρόνια, ποιος θα είναι ο ρόλος των ανανεώσιμων ή εναλλακτικών πηγών ενέργειας ή του υδρογόνου στη μεταλιγνιτική εποχή και πως θα επιτευχθεί η ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού με βιώσιμη ανάπτυξη και καθαρή ενέργεια αλλά και ταυτόχρονη διατήρηση της απασχόλησης.

Ωστόσο για πολλά χρόνια στο ενεργειακό μείγμα της χώρας κυριαρχούν τα ορυκτά. Είναι βιώσιμη η έξοδος σε πιο πράσινες επιλογές;

Ο ενεργειακός μετασχηματισμός δεν οφείλεται μόνο στο αρνητικό διεθνές και ευρωπαϊκό θεσμικό περιβάλλον που διαμορφώνεται σε σχέση με ορυκτά καύσιμα (επιβάρυνση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, επιφυλακτικότητα στην χρηματοδότηση ενεργειακών πρότζεκτς που αφορούν ορυκτά, στήριξη ανανεώσιμων). Είναι επίσης απότοκο της τεχνολογίας (καθαρότερες μορφές ενέργειες, φθηνότερες απ’ ότι στο παρελθόν) και της διογκούμενης απαίτησης της κοινωνίας των πολιτών για βιωσιμότητα με σεβασμό του περιβάλλοντος αλλά και χωρίς επιζήμια αποτελέσματα στην απασχόληση. Μια δύσκολη εξίσωση, η οποία για να λυθεί χρειάζονται συμπράξεις, μοιραία όμως και συγκρούσεις. Συμπράξεις με τους ερευνητικούς φορείς, τις τοπικές κοινωνίας και το επιχειρηματικό δυναμικό της χώρας. Συγκρούσεις με νοοτροπίες «άστο για τον επόμενο».

Σε αδρές γραμμές μπορείτε να μας πείτε τί σηματοδοτούν αυτές οι εξελίξεις για την Ελλάδα και τι συμβαίνει σε άλλες χώρες;

Σύμφωνα με τις αποφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης που δημοσιεύθηκαν τον Νοέμβριο 2019 με το νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), στο τέλος του 2023 θα αποσυρθεί η ολότητα (εκτός μιας) των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ και θα κλείσουν τα ορυχεία λιγνίτη στις περιοχές Δυτικής Μακεδονίας και Πελοποννήσου. Στις μονάδες που θα κλείσουν περιλαμβάνονται και οι σχετικά πρόσφατες μονάδες Μελίτη 1 (330 ΜW) η οποία τέθηκε σε λειτουργία το 2002 και Άγιος Δημήτριος 5 (366 MW) η οποία τέθηκε σε λειτουργία το 1997, των οποίων η διακοπή με τεχνικο-οικονομικά κριτήρια θεωρείται πρόωρη. Μοναδική εξαίρεση είναι η νέα μονάδα Πτολεμαΐδα 5, ισχύος 660 ΜW, η οποία προβλέπεται να τεθεί σε εμπορική λειτουργία το 2021. Η μονάδα αυτή προβλέπεται να λειτουργήσει μέχρι το 2028 με λιγνίτη ή/και με μείγμα καυσίμων.

Στη Γερμανία προβλέπεται να παύσουν να λειτουργούν οι λιγνιτικοί Ατμοηλεκτρικοί Σταθμοί (ΑΗΣ) το 2038, στη Τσεχία το 2040 και στην Πολωνία το 2050.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, διαβλέπουμε ότι υπάρξουν διάφορες συνέπειες της απόσυρσης των λιγνιτικών ΑΗΣ. Για παράδειγμα, η απόσυρση θα επιφέρει αλλαγές και στην τηλεθέρμανση των γειτονικών Δήμων δεδομένου ότι αυτή παρέχεται σήμερα δωρεάν από τη λειτουργία των μονάδων.

Είστε μέλος της Επιτροπής Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών, η οποία πρόσφατα δημοσίευσε τις προτάσεις της. Μπορείτε να μας συνοψίσετε τους κεντρικούς άξονες προτάσεών σας;

Πράγματι η Επιτροπή Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών υπό τον ακαδημαϊκό Λουκά Χριστοφόρου και ειδικούς της ενέργειας δημοσίευε τις προτάσεις τις προς την Πολιτεία στην προσπάθειά της να συμβάλει σε έναν εποικοδομητικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο διάλογο σχετικά με τις εφικτές και ενδεικνυόμενες δράσεις και τις πιθανές επιπτώσεις τους στην μετρά-λιγνίτη εποχή. Ουσιαστικά η Επιτροπή της Ακαδημίας έθεσε υπόψη των πολιτικών και επιχειρηματικών παραγόντων της χώρας (και της αρμόδιας κυβερνητικής επιτροπής πού έχει επιληφθεί του θέματος) ορισμένες προτάσεις που θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν στην διατήρηση της απασχόλησης και οι οποίες εντάσσονται στις εξής δύο κατηγορίες:

1. Ανάπτυξη νέων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στους χώρους των ορυχείων λιγνίτη.
2. Αξιοποίηση των λιγνιτικών κοιτασμάτων για άλλες «εξω-ηλεκτρικές» χρήσεις, δηλαδή εκτός της καύσης για παραγωγή ηλεκτρισμού.

Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται: (α) Φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα στα εξαντλημένα ορυχεία, (β) αποθήκευση ενέργειας με μορφή αντλησιοταμίευσης και (γ) αξιοποίηση υπολειμματικής βιομάζας.

Στην δεύτερη κατηγορία εντάσσονται: (α) Αεριοποίηση του λιγνίτη για παραγωγή πολυμερών και συνθετικών καυσίμων, (β) εξαγωγή Σπανίων Γαιών από τον λιγνίτη, (γ) χρήση λιγνίτη για φίλτρα καθαρισμού και παραγωγή ενεργού άνθρακα, (δ) παραγωγή προϊόντων με βάση τα ανθρακονήματα από λιγνίτη, (ε) παραγωγή οργανοχουμικών λιπασμάτων και εδαφοβελτιωτικών από λιγνίτη, και (στ) ανάπτυξη ενεργειακών καυσίμων.

Η αξιολόγηση των στοιχείων και προτάσεων της Επιτροπής γίνεται με βάση κριτήρια προσανατολισμένα στις ανάγκες της «αγοράς» δηλαδή την προσέλκυση επενδύσεων για υλοποίηση των αναγκαίων έργων.

Στα διεθνή τώρα, βλέπετε κάποιο ρόλο για την Ελλάδα στην Ανατολική Μεσόγειο;

Η χώρα μας είναι σταυροδρόμι ενεργειακών οδεύσεων, φιλοξενεί ήδη σημαντικές ενεργειακές υποδομές και φιλοδοξεί να επεκταθεί και σε άλλες. Είναι προικισμένη με θάλασσα, ήλιο και άνεμο. Πιστεύω ότι η Ελλάδα έχει σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει γύρω από δύο άξονες: Ως χώρα θεσμικής σταθερότητας και ως μοντέλο ενεργειακής μετάβασης. Θεσμική σταθερότητα και ασφάλεια για ευρείες άμεσες ξένες επενδύσεις. Ενεργειακή μετάβαση με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον και στο τεχνολογικό τσουνάμι που καταφθάνει. Κι αισθάνομαι ότι δεν το έχουμε πλήρως συνειδητοποιήσει.

Γιατί το λέτε αυτό;

Διότι η ενεργειακή ατζέντα φαίνεται να περιστρέφεται γύρω από διακυβεύματα του παρελθόντος (του τύπου, «αγάπη μου βρήκαμε πετρέλαιο») και όχι επιλογές του μέλλοντος (τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, ενεργειακή μετάβαση).

Η συζήτηση δηλαδή περί υδρογονανθράκων, Τουρκίας και Ανατολικής Μεσογείου δεν θεωρείτε ότι είναι επίκαιρη;

Θα ήταν τραγικό λάθος η συζήτηση περί της έρευνας και εκμετάλλευσης των όποιων υδρογονανθράκων τυχόν εντοπιστούν και μπορούν και συμφέρει να εξορυχθούν μετά από πολλά χρόνια, να αποτελέσει σήμερα την αφορμή για παραχωρήσεις εθνικής κυριαρχίας.