Πολιτικό και δικαστικό stress test στις τράπεζες

Αυτό που καθιστά «τοξικό» το ζήτημα των ελληνικών τραπεζών είναι κυρίως το ότι οι Έλληνες φορολογούμενοι δανείστηκαν 45,4 δισ. ευρώ για να διασώσουν τις ελληνικές τράπεζες κατά τις τρεις ανακεφαλαιοποιήσεις της περιόδου 2011 -2015 εκ των οποίων στην καλύτερη περίπτωση θα πάρουν πίσω τα 5,7 δισ. ευρώ. Η τοξικότητα αυξάνεται από τη διαπίστωση διεθνών οργανισμών, οίκων , αναλυτών και επενδυτών, ότι παρά την τεράστια αυτή στήριξη οι ελληνικές τράπεζες παραμένουν κεφαλαιακά σαθρές και θα απαιτηθεί νέα κεφαλαιακή τους ενίσχυση στο μέλλον, για να καθαρίσουν τους «σκελετούς» των ισολογισμών τους.

Να σημειωθεί πως στο πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) έχουν δεσμευθεί για την ενίσχυση των τραπεζών συνολικά 25 δισ. ευρώ εκ των οποίων έχουν χρησιμοποιηθεί τα 5,6 δισ. ευρώ! Τα εναπομείναντα 19,4 δισ. ευρώ θα είναι διαθέσιμα έως και τις 20 Αυγούστου 2018, οπότε εκπνέει και το πρόγραμμα στήριξης του ESM. Το εάν η Ελλάδα θα πάρει και άλλα χρήματα για τη κεφαλαιακή στήριξη των τραπεζών της θα καταδειχτεί από το αποτέλεσμα των τεστ αντοχής που θα διενεργήσουν η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαΐου 2018.

Αν και στελέχη του Ευρωσυστήματος προεξοφλούν το ότι δεν θα απαιτηθεί νέα κεφαλαιακή ένεση ή ότι οι όποιες κεφαλαιακές ανάγκες θα είναι μικρές, η εκτίμηση αυτή μέλλει να καταδειχθεί (τη διετία 2019-2020 θα ενεργοποιηθούν μέτρα που θα μειώσουν το εισόδημα των δανειοληπτών). Εάν ωστόσο απαιτηθούν νέα χρήματα τότε η αποτυχία των θεσμών, των ελληνικών κυβερνήσεων, της Τράπεζας της Ελλάδος και του ΤΧΣ στο μέτωπο της ανάταξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα είναι καθολική. Το πώς φτάσαμε σε αυτή την αποτυχία είναι μια συζήτηση πολιτική και οικονομική. Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο εξέτασε το θέμα και οδηγήθηκε σε κάποια συμπεράσματα που έγιναν αποδεκτά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα οποία όμως δεν σχολιάσθηκαν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό αλλά και από την Τράπεζα της Ελλάδος. Ποια είναι αυτά τα συμπεράσματα;

Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο: Χάθηκαν 40 δισ. ευρώ στις τράπεζες - Στον «αυτόματο» η εποπτεία

«Τραπεζική καταβόθρα»

Αρχικά το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο αναγνωρίζει ευθύνες στις κυβερνήσεις Σαμαρά και Τσίπρα και διασταλτικά στους υπουργούς Οικονομικών Στουρνάρα και Τσακαλώτο για το γεγονός ότι δεν προστάτεψαν τα χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων. Όπως αναφέρει η έκθεση, οι όροι του δεύτερου και του τρίτου προγράμματος επέτρεπαν τη χρήση του ΤΧΣ μόνον ως ύστατη πηγή στήριξης των ανακεφαλαιοποιήσεων του 2014 και του 2015. Κατά την έκθεση «αυτό σήμαινε ότι το ΤΧΣ δεν μπορούσε να συμμετάσχει στις ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών σε περίπτωση ενδιαφέροντος από ιδιώτες επενδυτές. Επομένως, κατά τη διαδικασία ανακεφαλαιοποίησης, ασκήθηκαν σημαντικές πιέσεις στις τιμές των μετοχών, με αποτέλεσμα τη σημαντική ποσοστιαία απομείωση της συμμετοχής του ΤΧΣ, το οποίο ήταν ήδη πλειοψηφικός μέτοχος των τραπεζών μετά την ανακεφαλαιοποίηση του 2013».

Η επικράτηση των funds έναντι του ΤΧΣ δεν ήταν απλή υπόθεση. Για να καταστεί δυνατόν αυτό τόσο η κυβέρνηση Σαμαρά όσο και η κυβέρνηση Τσίπρα νομοθέτησαν ειδικά (ακόμη και με εκπρόθεσμες τροπολογίες ή «κρυφές» διατάξεις) και με πλήρη γνώση ότι θα ζημιωνόταν ο Έλληνας φορολογούμενος σε βάρος των funds που μπήκαν ως μέτοχοι στις τράπεζες.

Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο ωστόσο αναδεικνύει και τις ευθύνες των φορέων που λαμβάνουν τις αποφάσεις και κυρίως του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), που ήταν αρχικά ο βασικός μέτοχος των τραπεζών. Προς επίρρωση αυτού, θα πρέπει να επισημανθεί πως οι τροποποιήσεις στο νόμου του ΤΧΣ ήταν εκείνες που επέτρεψαν αρχικά να γίνουν το 2014 αυξήσεις κεφαλαίων σε τιμή πολύ χαμηλότερη εκείνης που είχε διασώσει το Δημόσιο τις τράπεζες δύο χρόνια νωρίτερα, αλλά και οι οποίες καθόρισαν το 2015 ως ενδεδειγμένη για τις αυξήσεις κεφαλαίου των τραπεζών, τη διαδικασία του επιταχυνόμενου βιβλίου προσφορών, η οποία με απλά λόγια επέτρεψε στους επενδυτές να καθορίσουν εκείνοι την τιμή με την οποία έγιναν βασικοί μέτοχοι των πιστωτικών ιδρυμάτων.

Πηγή: Reuters

Για το ΤΧΣ το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν έχει καλό λόγο να πει. Του αποδίδει αδιαφανή λειτουργία, σκοπιμότητες και ασυνέχεια. «Η διαδικασία λήψης αποφάσεων του ΤΧΣ ήγειρε επίσης σοβαρές ανησυχίες ως προς τη διαφάνειά της. Παραδείγματος χάριν, το 2013, το ΤΧΣ ενέκρινε την πώληση πλειοψηφικής συμμετοχής σε θυγατρική τράπεζας, παρότι η συναλλαγή δεν βασίστηκε σε ανταγωνιστική διαδικασία υποβολής προσφορών με περισσότερους συμμετέχοντες», σημειώνεται στην έκθεση.

Η «ασυνέχεια» που αποδίδεται στο ΤΧΣ σχετίζεται με τις αλλαγές στην ανώτατη διοίκηση του (άλλαξαν 34 στελέχη την πρώτη εξαετία, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων προέδρων και τεσσάρων διευθυνόντων συμβούλων). Κατά το Ελεγκτικό Συνέδριο «οι μουσικές καρέκλες» του ΤΧΣ οδήγησαν σε μειωμένη επιρροή στις τράπεζες στις οποίες το Ταμείο ήταν μέτοχος και ως εκ τούτου ο βασικός σκοπός του, που ήταν η διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος, δεν επετεύχθη.

Μειωμένος έλεγχος

Αλλά το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο θεωρεί πως η μειωμένη επιρροή του ΤΧΣ στις τράπεζες δεν ήταν τυχαία. Φωτογραφίζει δε κυβερνητικές ευθύνες, αλλά και ευθύνες της πρώην και της νυν διοίκησης της Τράπεζας της Ελλάδος για το ότι δεν προβλέφθηκαν όροι για τη βελτίωση της αδύναμης διακυβέρνησης των τραπεζών. Στην βάση αυτή φέρνει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα το γεγονός πως τραπεζίτες που συστηματικά λάμβαναν δάνεια από τις τράπεζες τους με όρους ευνοϊκότερους από εκείνους της αγοράς δεν αντικαταστάθηκαν. Αντιθέτως, επί υπουργίας Γιάννη Στουρνάρα ακυρώθηκε στην πράξη η πρόβλεψη των σχεδίων αναδιάρθρωσης που είχαν υποβάλει οι τράπεζες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανταγωνισμού και η οποία ανέφερε πως οι απολαβές των ανώτατων τραπεζικών στελεχών θα έπρεπε να προσαρμοστούν. Δεν είναι τυχαίο πως ακόμη και σήμερα οι ετήσιες αμοιβές κάποιων μη εκτελεστικών στελεχών των ελληνικών τραπεζών ξεπερνούν ακόμη και τις ετήσιες απολαβές του Μάριο Ντράγκι!

«Σε αντίθεση με τη διεθνή πρακτική, οι ιδιοκτησιακές μεταβολές, που οδήγησαν το 2013 στη σχεδόν πλήρη εθνικοποίηση του εγχώριου τραπεζικού κλάδου, δεν συνοδεύθηκαν από αντίστοιχες αλλαγές στα περισσότερα διοικητικά συμβούλια των τραπεζών. Συγκεκριμένα, σε ορισμένες περιπτώσεις, η διοίκηση παρέμεινε στους ιστορικούς μετόχους και το ΤΧΣ δεν είχε δικαίωμα να την αξιολογήσει από άποψη πείρας, φήμης και ανεξαρτησίας», σημειώνεται χαρακτηριστικά στην έκθεση. Κατά κάποια κυβερνητικά στελέχη η αναφορά αυτή αποδίδει εμμέσως ευθύνες στον πρώην υπουργό Οικονομικών και νυν Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα. Κατά τα στελέχη αυτά ο υπουργός Οικονομικών είχε εκπροσώπους του Δημοσίου στα ΔΣ των τραπεζών για τους οποίους ο «νόμος Αλογοσκούφη» προέβλεπε αυξημένο ρόλο. Οι ίδιοι καταγγέλλοντες επικαλούνται έκθεση του Ελληνικού Ελεγκτικού Συνεδρίου που καταλογίζει υπό- χρησιμοποίηση των εν λόγων εκπροσώπων επί υπουργίας Στουρνάρα.

Αλλά αυτή η ερμηνεία είναι μονομερής, διότι το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο περιγράφει και τις ευθύνες της σημερινής κυβέρνησης στο θέμα αυτό. «Η αξιολόγηση της εταιρικής διακυβέρνησης των τραπεζών περιελήφθη μόλις στο τρίτο πρόγραμμα, με το ΤΧΣ να πρέπει να αξιολογήσει όλα τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων των τραπεζών. Ωστόσο, βάσει των σχετικών κριτηρίων, οι υποψήφιοι περιορίζονταν σε εκείνους που είχαν τραπεζική και χρηματοοικονομική πείρα· η απαίτηση αυτή δεν εναρμονιζόταν πλήρως με τις διεθνείς πρακτικές και τις απαιτήσεις της ΕΕ / του SSM, οι οποίες προάγουν, κατ’ αρχήν, τη διαφοροποιημένη σύνθεση και τη συλλογική γνώση των διοικητικών συμβουλίων», αναφέρει επικριτικά η έκθεση.

Σε κάθε περίπτωση οι ευθύνες του ΤΧΣ είναι μεγάλες. Εκείνο είχε το βάρος της λήψης των αποφάσεων ως βασικός μέτοχος των τραπεζών και ως φορέας που έχει συνομολογήσει ειδικές συμφωνίες με τις τράπεζες. Αλλά ο φορέας αυτός στον οποίο εκπροσωπείται το Δημόσιο (και η Τράπεζα της Ελλάδος προτείνει μέλη και παρατηρητές) άσκησε και ασκεί ελλιπέστατα τον έλεγχο του μετόχου, παρά το ότι έχει εκπροσώπους στα ΔΣ των τραπεζών. «Σχεδόν έξι χρόνια μετά τη θέσπιση του πρώτου προγράμματος, επιτόπιος έλεγχος που διενεργήθηκε από την ΤτΕ και τον SSM τον Μάρτιο του 2016 ανέδειξε στη μεγαλύτερη εξ αυτών τράπεζα σοβαρές εσωτερικές αδυναμίες όσον αφορά τη διακυβέρνηση, τη διαχείριση των κινδύνων και τις πρακτικές δανεισμού», σημειώνεται σχετικά στην έκθεση.

Άλλωστε υποθέσεις που είδαν πρόσφατα το φως της Δημοσιότητας με πρωτοβουλία των εισαγγελικών αρχών και της αρχής για το ξέπλυμα χρήματος και όχι με πρωτοβουλία της Τράπεζας της Ελλάδος έδειξαν πως μέλη των ΔΣ των τραπεζών με παρουσία δεκαετιών σε αυτά είχαν υποπέσει σε έκνομες ενέργειες που τα έχουν φέρει αντιμέτωπα με κατηγορίες που ξεκινούν από απιστία και εκτείνονται έως το οργανωμένο έγκλημα.

Τι απαντά το ΤΧΣ στο CNN Greece

Το CNN Greece απευθύνθηκε στη Διοίκηση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για το ζήτημα αυτό. Συγκεκριμένα, ζήτησε να πληροφορηθεί το εάν ως μέτοχος στις τράπεζες Πειραιώς, Alpha Bank, Eurobank και Εθνική Τράπεζα το Ταμείο προβληματίζεται από τις πρόσφατες αποκαλύψεις των εισαγγελικών αρχών για τα πεπραγμένα τραπεζικών στελεχών κατά περιόδους μάλιστα που το ΤΧΣ ήταν βασικός μέτοχος στα εν λόγω ιδρύματα και ειδικά για το πώς εξηγείται το γεγονός ότι οι κατά καιρούς εκπρόσωποι του ΤΧΣ στα διοικητικά συμβούλια των τραπεζών δεν εντόπισαν και δεν επεσήμαναν τα κακώς κείμενα με τα οποία ασχολείται η Δικαιοσύνη.

Ακόμη, ζητήθηκε από το ΤΧΣ να ξεκαθαρίσει το εάν κατά την αξιολόγηση του πλαισίου εταιρικής διακυβέρνησης των πιστωτικών ιδρυμάτων που διενήργησε το Ταμείο στη βάση του Ν. 3864/2010 το 2016 ελήφθησαν υπόψη οι απαιτήσεις ικανότητας και καταλληλότητας που απορρέουν από την Κοινοτική οδηγία CRD IV ή όχι. Προς υπενθύμιση, η οδηγία για την CRD IV ορίζει πως όποιος έχει ποινικό μητρώο, ιστορικό διοικητικών και φορολογικών παρατυπιών και εμπλέκεται σε εκκρεμούσες δικαστικές διαδικασίες δεν είναι κατάλληλος για να κατέχει θέση σε ΔΣ πιστωτικού ιδρύματος.

Η απάντηση του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας στο CNN Greece ήταν η ακόλουθη:

«Οι εκπρόσωποι του ΤΧΣ στα διοικητικά συμβούλια των τεσσάρων συστηματικών τραπεζών λειτουργούν πάντοτε εντός του πλαισίου του καταστατικού νόμου του Ταμείου και σύμφωνα με τις αποφάσεις των οργάνων διοίκησης του.

»Τα κριτήρια αξιολόγησης που προβλέπονται στο νόμο του Ταμείου αφορούν αποκλειστικά τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων των συστημικών τραπεζών, εφαρμόστηκαν δε λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές και το ευρωπαϊκό νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο και πάντοτε στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του Ταμείου.

»Το Ταμείο, στο πλαίσιο υλοποίησης του σκοπού του, συνεργάζεται εποικοδομητικά και αποτελεσματικά με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και κυρίως με το αρμόδιο Υπουργείο Οικονομικών».

Τι λέει το ΥΠΟΙΚ

Το CNN Greece απευθύνθηκε ακολούθως στο υπουργείο Οικονομικών για να σχολιάσει την απάντηση του ΤΧΣ. Η Γενική Γραμματέας του υπουργείου Έλενα Παπαδοπούλου δεν ήταν άμεσα διαθέσιμη για σχολιασμό, αλλά στελέχη του υπουργείου ξεκαθάρισαν πως η διακυβέρνηση των τραπεζών εμπίπτει από το νόμο στις αρμοδιότητες του ΤΧΣ και βεβαίως της Τράπεζας της Ελλάδος και του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (SSM).

Ο SSM και κυρίως η Τράπεζα της Ελλάδος δεν έχουν δείξει διάθεση αλλαγών στη διακυβέρνηση των ελληνικών τραπεζών και την καταλληλότητα των ανώτατων στελεχών τους, αυτό που στην εποπτεία αναφέρεται ως «fit and proper supervision». Να σημειωθεί πως στη Γερμανία εάν τραπεζίτης βρεθεί αντιμέτωπος με εισαγγελική δίωξη απομακρύνεται άμεσα από τον SSM. Στην Ελλάδα όμως δεν συμβαίνει αυτό. Αντιθέτως. Ακόμη και σε περιπτώσεις που η Τράπεζα της Ελλάδος έχει επικουρήσει τις εισαγγελικές αρχές να διαλευκάνουν υποθέσεις στις οποίες μέλη Διοικητικών Συμβουλίων και διευθυντικά στελέχη των τραπεζών είχαν καταστρατηγήσει το νόμο (παραβιάζοντας τα capital control, χορηγώντας μη εξασφαλισμένα δάνεια, χαρίζοντας χρέη σε ημέτερους, λαμβάνοντας προσωπικά δάνεια με «αέρα», φοροδιαφεύγοντας και ξεπλένοντας χρήμα) οι διαδικασίες επιβολής των κυρώσεων στους τραπεζίτες είτε κινούνται αργά – κυρίως αφού δημοσιοποιηθούν- είτε δεν κινούνται καθόλου, με τους τραπεζίτες να προστατεύονται έως ότου βγει η καταδικαστική απόφαση της Δικαιοσύνης.

Κοινοτικός αξιωματούχους ο οποίος κλήθηκε από το CNN Greece να σχολιάσει τα κακώς κείμενα είπε πως πολλές υποθέσεις έχουν περιέλθει σε γνώση των θεσμών (αποσπασματικά και μη), αλλά προτιμήθηκε να μην προκληθεί θόρυβος για λόγους που έχουν να κάνουν με την αιτιολόγηση του ίδιου του προγράμματος. «Θα μπορούσαμε να απευθυνθούμε στα Κοινοβούλια των κρατών μελών της ευρωζώνης, λέγοντας δώστε μας χρήματα για να διασώσουμε τράπεζες που βρέθηκαν σε δυσμενή θέση λόγων των διοικήσεων τους; Σας λέω ξεκάθαρα πως κανείς δεν θα το δεχόταν», απάντησε σχετικά.

Ο ίδιος πάντως εκτίμησε πως από τη στιγμή που έχει αντικατασταθεί ήδη το 50% των μη εκτελεστικών μελών των τραπεζών οι Γενικές Συνελεύσεις των τραπεζών και οι αρμόδιες Επιτροπές τους θα πρέπει να δρομολογήσουν κινήσεις και για την αντικατάσταση εκτελεστικών μελών που δεν έχουν πλέον το «fit and proper», ήτοι δεν θεωρούνται κατάλληλα για να παραμείνουν στις θέσεις τους.