Σοφ. Ξυνής: «Πριν 100 χρόνια ιδρύθηκε το πρώτο ιδιωτικό πανεπιστήμιο στην Ελλάδα στον 20ό αιώνα»

Φέτος εορτάζουμε μια σπουδαία εκπαιδευτική εκατονταετηρίδα, τα 100 χρόνια από την ίδρυση της ιδιωτικής εταιρείας «Εκπαιδευτική Αναγέννησις» (1924), η οποία το 1927 ίδρυσε και από το 1930 λειτούργησε την ανωτέρα «Σχολή Πολιτικών Επιστημών». Μετά από ένα έτος, το 1931, εκείνη η Σχολή πανεπιστημιακών σπουδών μετονομάσθηκε σε «Πάντειος Σχολή Πολιτικών Επιστημών» και λειτουργούσε ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ).

Στο έβδομο έτος λειτουργίας της, το 1937, η «Πάντειος Σχολή Πολιτικών Επιστημών» ανακηρύχθηκε σε ανώτατη σχολή (ΑΕΙ). Τότε (1937) μετατράπηκε από ΝΠΙΔ σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) και μετονομάσθηκε σε «Πάντειος Ανώτατη Σχολή Πολιτικών Επιστημών και Δημοσίων Υπαλλήλων». Μετά από μισό αιώνα, το 1989, μετονομάσθηκε και μετεξελίχθηκε σε «Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών».

Δηλαδή αυτό το σπουδαίο δημόσιο Πανεπιστήμιο, κατά σύντμηση «Πάντειον Πανεπιστήμιο» όπως είναι σήμερα γνωστό, έχει τις ρίζες του και οφείλει την ύπαρξή του κατά 100% στην ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ.

Δύο πρωτοπόροι της ιδιωτικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης

Ειδικότερα, η ίδρυση του «Παντείου Πανεπιστημίου», του πρώτου μονοθεματικού ελληνικού Πανεπιστημίου εξειδικευμένου στις πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες, οφείλεται στην πρωτοβουλία δύο ιδιωτών, του οραματιστή Γεωργίου Σ. Φραγκούδη (1869-1939) και του ευεργέτη Αλεξάνδρου Ι. Πάντου (1887-1930).

Αμφότεροι ήσαν νομικοί και πολιτικοί επιστήμονες, με καταγωγή ο μεν Φραγκούδης από τη Λεμεσό της Κύπρου, ο δε Πάντος από τη Ζαγορά του Πηλίου. Είχαν σπουδάσει Νομικά στο Εθνικό Πανεπιστήμιο (μετέπειτα ΕΚΠΑ) στην Αθήνα και Πολιτικές Επιστήμες στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών των Παρισίων (Sciences Po). Κοινό τους όραμα ήταν η ίδρυση μιας Σχολής πανεπιστημιακού επιπέδου στην Ελλάδα στον τομέα των Πολιτικών Επιστημών, σύμφωνα με ξένα πρότυπα και συγκεκριμένα σύμφωνα με τα εφαρμοσμένα πρότυπα της παραπάνω πανεπιστημιακής Σχολής της Γαλλίας.

Στη σκιά της Μικρασιατικής Καταστροφής

Το όραμά τους ήταν όχι μόνο εκπαιδευτικό αλλά και εθνικό και μάλιστα με τεράστια σημασία για την «εθνική ανάπλαση», όπως ο Φραγκούδης διεκήρυττε (επί λέξει):

«Εάν είναι αληθές ότι διά της εκπαιδεύσεως και μόνον είναι δυνατόν να αναδημιουργηθή η Ελληνική πατρίς, η ίδρυσις της [Παντείου] Σχολής θα δώση το σύνθημα της εθνικής αναπλάσεως διά της δημιουργίας εστίας μελετών των εθνικών ζητημάτων και βήματος ανωτέρας μεταρρυθμιστικής διδασκαλίας».

Η υλοποίηση εκείνου του εκπαιδευτικού και εθνικού στόχου είχε καταστεί αναγκαία και κατεπείγουσα στη σκιά της Μικρασιατικής Καταστροφής (1922). Ο Εθνικός Διχασμός, που συνέτεινε στη Καταστροφή του Οικουμενικού Ελληνισμού το 1922-1924, αλλά και το ανάστατο εμφυλιακό ελλαδικό τοπίο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή—με αλλεπάλληλα στρατιωτικά πραξικοπήματα τότε, ήτοι τα Κινήματα Πλαστήρα-Γονατά-Φωκά (11-09-1922), Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη (22-10-1923), Πάγκαλου (25-06-1925) και Κονδύλη (22-08-1926)—ανεδείκνυαν το τεράστιο έλλειμμα δημοκρατικής παιδείας, πολιτικού ήθους, και γεωστρατηγικής σκέψης, που μάστιζαν το πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό τής χώρας κατ' εκείνη την κοσμογονική περίοδο. Η Ελλάδα και η ανεπαρκώς εκπαιδευμένη πολιτικοστρατιωτική της ηγεσία περιδινούντο τότε στον τυφώνα των συγκλονιστικών γεγονότων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), της Οκτωβριανής Επανάστασης (1917), της κατάλυσης τριών αυτοκρατοριών, της Γερμανικής (1918), της Αυστροουγγρικής (1918) και της Οθωμανικής (1923), της ριζικής αναδιαμόρφωσης του χάρτη της Μέσης Ανατολής, κ.τ.λ.

Εκείνο το νοητικό έλλειμμα της «ιθυνούσης τάξεως», ο Φραγκούδης οραματίζετο να το καλύψει με την ίδρυση και λειτουργία ανωτέρας Σχολής Πολιτικών Επιστημών, «εις την οποίαν θα εδίδασκον άνδρες μεταξύ των αρίστων Ελλήνων και η οποία θα αποβεί ανωτέρα Ακαδημία ηθικής μορφώσεως και αναδημιουργίας», όπως ο ίδιος διεκήρυττε.

Η ιδιωτική εταιρεία «Εκπαιδευτική Αναγέννησις» (1924)

Προς πραγματοποίηση εκείνου του εκπαιδευτικού και εθνικού στόχου, ο Φραγκούδης ίδρυσε το 1924, δύο χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, την εταιρεία «Εκπαιδευτική Αναγέννησις», ως το νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ) που θα ίδρυε και λειτουργούσε αυτή τη νέα Σχολή πανεπιστημιακών σπουδών στον τομέα των Πολιτικών Επιστημών.

Σε εκείνη τη διχαστική-εμφυλιακή εποχή—τότε που οι μισοί Έλληνες κατηγορούσαν τους άλλους μισούς για το ποιός ευθύνετο για τη Μικρασιατική Καταστροφή—ήταν πρακτικά αδύνατον για το Ελληνικό Κράτος να ιδρύσει μια τέτοια Σχολή Πολιτικών Επιστημών, γιατί η ελλειπτικώς εκπαιδευμένη και εμφυλιακώς διχασμένη «ιθύνουσα τάξη» μεταξύ φιλελευθέρων και βασιλικών ήταν πρακτικά αδύνατον να συμφωνήσει και να ομονοήσει όσον αφορά στον προσαναντολισμό των ακαδημαϊκών σπουδών της Σχολής, στη συγκρότηση του καθηγητικού της προσωπικού και στη δομή τού φοιτητικού της σώματος.

Το μόνο που μπορούσε να κάνει τότε ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πρωθυπουργός της χώρας για την ίδρυση μια τέτοιας Σχολής πανεπιστημιακών σπουδών, ήταν να προσφέρει την αμέριστη ηθική και πολιτική συμπαράστασή του στον Φραγκούδη, ώστε η ιδιωτική του εταιρεία «Εκπαιδευτική Αναγέννησις» να κατορθώσει να πραγματοποιήσει αυτό που αδυνατούσε να υλοποιήσει το Ελληνικό Κράτος: Την ίδρυση της πρώτης μονοθεματικής Σχολής πανεπιστημιακών σπουδών στην Ελλάδα στον τομέα των Πολιτικών Επιστημών και της Γεωστρατηγικής Ανάλυσης.

Σε εκείνο το πλαίσιο, κατά την εξαετία 1924-1930 ο Φραγκούδης επεδόθη ως ιδιώτης σε μια μεγάλη προσωπική του εκστρατεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό, στην Ομογένεια στις Η.Π.Α. κ.τ.λ., για συλλογή δωρεών προς ίδρυση της Σχολής. Εκ των πρώτων δωρητών ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Κορυφαίος δωρητής ήταν ο Αλέξανδρος Ι. Πάντος, ο οποίος διέθεσε όλη την περιουσία του—450.000 χρυσές δραχμές, αντιστοιχούσες σε σημερινά 20 εκατομμύρια ευρώ—προς αποκλειστική ρευστοποίησή της (καταπίστευμα) για την ίδρυση Σχολής Πολιτικών Επιστημών, με εκτελεστή της διαθήκης τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Πάντειος Σχολή Πολιτικών Επιστημών (1931)

Στις 2 Ιανουαρίου 1927 ετέθη ο θεμέλιος λίθος τού κεντρικού κτιρίου τής Σχολής από τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, τότε Πρωθυπουργό τής Ελλάδος. Μετά από τρία χρόνια ολοκληρώθηκε η ανέγερση του κτιρίου—του σημερινού κεντρικού κτιρίου του Παντείου Πανεπιστημίου—της «Σχολής Πολιτικών Επιστημών» τής ιδιωτικής εταιρείας «Εκπαιδευτική Αναγέννησις». Το πρώτο μάθημα άρχισε να διδάσκεται την 18^η Νοεμβρίου 1930 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τότε Πρωθυπουργό τής Ελλάδος.

Το επόμενο έτος (1931), η «Σχολή Πολιτικών Επιστημών» μετονομάσθηκε σε «Πάντειο Σχολή Πολιτικών Επιστημών», προς τιμή τού προώρως αποβιώσαντος Μεγάλου Δωρητή της Α. Πάντου—που απεδήμησε πρόωρα (Ιούνιο 1930) και ετάφη τιμής ένεκεν στον αύλειο χώρο του Παντείου Πανεπιστημίου, όπου είναι ανηρτημένη προτομή του. Το κτίριο της εταιρείας «Εκπαιδευτική Αναγέννησις» και το κληροδότημα του Πάντου ενετάχθησαν τότε ως περιουσιακά στοιχεία στην Πάντειο Σχολή, η οποία συνέχισε μέχρι το 1937 να λειτουργεί ως Ν.Π.Ι.Δ. υπό τη αυτοπρόσωπη διεύθυνση του Γ. Φραγκούδη,² με τον πρώτο κανονισμό της Σχολής να καταρτίζεται και να ψηφίζεται το 1933.

Το πρώτο ελληνικό ιδιωτικό πανεπιστήμιο στον 20^ό αιώνα

Το 1937, η «Πάντειος Σχολή Πολιτικών Επιστημών» ανακηρύσσεται ανώτατη σχολή (ΑΕΙ), εις πλήρη εν ζωή δικαίωση του ιδιώτη ιδρυτή της Γ. Φραγκούδη και μετατρέπεται σε Ίδρυμα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) με νέα επέκταση στην επωνυμία της, ήτοι «Πάντειος Σχολή Πολιτικών Επιστημών και Δημοσίων Υπαλλήλων». Ο Φραγκούδης απεβίωσε μετά από από δύο χρόνια, το 1939, έχοντας επιτύχει ένα «απίστευτο πράγμα», σύμφωνα με τα δικά του λόγια: να ιδρύσει «σε λίγα χρόνια την πρώτη στην Ελλάδα Ανώτερη Σχολή μορφώσεως, την Σχολήν των Πολιτικών Επιστημών».

Μετά από μισό αιώνα, το 1989, εκείνη η Σχολή μετονομάσθηκε σε «Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών».

Αλλά ας δώσουμε τον ιστορικό λόγο στον ίδιο τον ιδρυτή του Παντείου Πανεπιστημίου, στον ιδιώτη Γ. Φραγκούδη, που στην αυτοβιογραφία του έγραψε μεταξύ άλλων τα εξής:

«Όταν ο [πραξικοπηματίας] Πάγκαλος μας σάρωσε, νόμισα ότι έπρεπε να κατευθύνω την ενεργητικότητά μου προς μία βαθύτερη μεταβολή. Εκατάλαβα ότι με την Πολιτική και με το χαρακτήρα που είχα δεν μπορούσα να φθάσω όπου έπρεπε.

Κατά τον χρόνον αυτόν [1925], τρεις φορές επρόκειτο ν’ αναλάβω το Υπουργείο Παιδείας για να εφαρμόσω ένα Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Αναγεννήσεως, αλλ’ αγρυπνούσαν οι φρουροί τού Κόμματος μήπως και συμβή ένα τέτοιο κακό στην Ελλάδα και γίνω εγώ Υπουργός.

Είχα κατά το διάστημα αυτό ιδρύσει μία μεγάλη εταιρείαν την “Εκπαιδευτική Αναγέννησι” και αφού μελετήσαμε τα διάφορα εκπαιδευτικά ζητήματα κατέληξα στην ιδέα ότι έπρεπε να ιδρύσωμε μια Σχολή Πολιτικών Επιστημών για τη μόρφωση της “ιθυνούσης τάξεως”.

Πολλοί μου είπαν τότε, για να αναγεννηθή η Ελλάς έπρεπε να ιδρυθούν πρώτα Δημοτικά Σχολεία. Απάντησα πως για να γίνουν δέκα χιλιάδες Δημοτικά Σχολεία, έπρεπε να γίνωμε Κυβέρνησις· αλλά ποιός θα κάμη την Κυβέρνησι; Σε όλα τα μέρη του κόσμου τής Δημοτικής Εκπαιδεύσεως προηγήθηκε η Ανώτερη Εκπαίδευσις. Έτσι έγινε τον Μεσαίωνα στην Αγγλία και στη Γαλλία. Έγιναν πρώτα τα Πανεπιστήμια, έπειτα τα Κολλέγια και κατόπιν τα Δημοτικά Σχολεία. Γιατί τα Πανεπιστήμια τα κάμνουν ολίγοι κι εκεί μέσα μπορεί να μορφωθή ευκολώτερα μια γενεά νέων ανδρών για την Αναγέννησι όλου του τόπου.

Υπήρξα πειστικός και κατώρθωσα ένα απίστευτο πράγμα· να ιδρύσω σε λίγα χρόνια την πρώτη στην Ελλάδα Ανώτερη Σχολή μορφώσεως, την Σχολήν των Πολιτικών Επιστημών».

Εκείνη η «Σχολή Πολιτικών Επιστημών» του Φραγκούδη, νυν Πάντειον Πανεπιστήμιο, αποτέλεσε την πρώτη ιδιωτική Σχολή πανεπιστημιακών σπουδών, εν τοις πράγμασι το πρώτο ιδιωτικό πανεπιστήμιο² που ιδρύθηκε στην Ελλάδα στον 20^ό αιώνα.⁴

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Ο Σοφοκλής Ξυνής είναι Φυσικός πτυχιούχος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Πολιτικός Μηχανικός διπλωματούχος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Διετέλεσε επί 35ετία καθηγητής Μηχανικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (1976-2005) και είναι ο ιδρυτής και Πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Ομίλου ΞΥΝΗ (έτος ιδρύσεως 1957).

2 Τη διεύθυνση της «Σχολής Πολιτικών Επιστημών» (1930), μετέπειτα «Παντείου Σχολής Πολιτικών Επιστημών» (1931), την είχε αναλάβει και την ασκούσε προσωπικά ο Γ. Φραγκούδης, ως ιδιοκτήτης της εταιρείας «Εκπαιδευτική Αναγέννησις», που είχε ιδρύσει τη Σχολή και είχε χρηματοδοτήσει την ανέγερση του κτιρίου της (του σημερινού κεντρικού κτιρίου του Παντείου Πανεπιστημίου). Εντούτοις ο Φραγκούδης συνέδεσε τη Σχολή του εξ αρχής με το Δημόσιο, σε επίπεδο συμβολικό (όχι οικονομικό ή ιδιοκτησιακό), τοποθετώντας τον Υπουργό Παιδείας στην τιμητική θέση της Προεδρίας της Διοικούσας Επιτροπής της Σχολής.

3 Το πανεπιστημιακού επιπέδου έργο τού Κύπριου δημοσιογράφου και εκδότη Γ. Φραγκούδη και η επιτυχημένη πορεία της εταιρείας του «Εκπαιδευτική Αναγέννησις» (1924), ιδρύτριας της «Σχολής Πολιτικών Επιστημών» (1930) νυν Παντείου Πανεπιστημίου (1989), έγραψαν μια χρυσή σελίδα στην μακραίωνη ιστορία της Ιδιωτικής Εκπαίδευσης σε επίπεδο σπουδών πανεπιστημιακού επιπέδου στη Νεότερη Ελλάδα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Φραγκούδης ίδρυσε την «Εκπαιδευτική Αναγέννησι» ακριβώς έναν αιώνα μετά την ίδρυση της «Ιονίου Ακαδημίας» στην Κέρκυρα από τον Ελληνιστή Frederick North (1824). Η «Ιόνιος Ακαδημία» (1824), νυν Ιόνιο Πανεπιστήμιο (1984), είναι το χρονικά πρώτο πανεπιστήμιο στην Ελλάδα και τη Ν.Α. Ευρώπη. Ιδρύθηκε και λειτούργησε ως αποτέλεσμα των ιδιωτικών ενεργειών και της προσωπικής χρηματοδότησης του ιδιώτη Ελληνιστή Frederick North, ο οποίος ανέλαβε και τη διοίκησή της αυτοπροσώπως, ασκώντας εργοδοτικό δικαίωμα, όπως αναλύεται σε προηγούμενο άρθρο του ιδίου συντάκτη (Σοφοκλή Ξυνή) στο CNN Greece με τίτλο «Πριν 200 χρόνια ιδρύθηκε η Ιόνιος Ακαδημία, το πρώτο μη κρατικό ελληνικό πανεπιστήμιο».

Δηλαδή ιστορικά, ο Φραγκούδης «παρέλαβε» από τον North τη «σκυτάλη» της ιδιωτικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης για ίδρυση ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ / ΜΗ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ στην Ελλάδα, σε έναν διαχρονικό αγώνα, τον οποίο άρχισε πριν 200 χρόνια ο North εν μέσω του Αγώνα της Παλιγγενεσίας (1821-1830) και μετέπειτα συνέχισαν στην Ελλάδα και άλλοι πρωτοπόροι της ιδιωτικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στον 20ό αιώνα (περί των οποίων γράφω σε επόμενο άρθρο μου).

4 Το παρόν ιστορικό άρθρο είναι προσαρμοσμένο απόσπασμα του νέου βιβλίου του Σοφοκλή Ξυνή με τίτλο «ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ: Ο 50ετής αγώνας (1974-2024) του Εκπαιδευτικού Ομίλου ΞΥΝΗ», σσ. 304-308. Kαθηγητές και εν γένει εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων μπορούν να προμηθευτούν το βιβλίο δωρεάν, τιμής ένεκεν, από τη γραμματεία του Mediterranean College (ΤΗΛ. παρακάτω).

Επετειακή εκδήλωση του Mediterranean College

Προς τιμή των ιδιωτών που ίδρυσαν ελληνικά ιδιωτικά / μη κρατικά πανεπιστήμια στη Νεότερη Ελλάδα (1821-2024), το Mediterranean College διοργανώνει επετειακή εκδήλωση, με διαλέξεις πανεπιστημιακών καθηγητών και δημόσια συζήτηση, στην Αίθουσα Συνεδριάσεων της ΠΑΛΑΙΑΣ ΒΟΥΛΗΣ την Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 2024, 6-9 μ.μ., με θέμα: «ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 1824-2024: 200 χρόνια από την ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας (1824) (νυν Ιονίου Πανεπιστημίου) από τον ΙΔΙΩΤΗ Frederick North και 100 χρόνια από την ίδρυση της εταιρείας Εκπαιδευτική Αναγέννησις (1924), ιδρύτριας και ιδιοκτήτριας της Παντείου Σχολής Πολιτικών Επιστημών (1931) (νυν Παντείου Πανεπιστημίου), από τον ΙΔΙΩΤΗ Γεώργιο Φραγκούδη».

Στην εκδήλωση θα γίνει η παρουσίαση του νέου βιβλίου-τομή του καθηγητή Σοφοκλή Ξυνή με τίτλο «ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ: Ο 50ετής Αγώνας του Εκπαιδευτικού Ομίλου ΞΥΝΗ».

ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ: Προσκλήσεις διατίθενται τιμής ένεκεν από τη Γραμματεία του Mediterranean College (ΤΗΛ. Αθήνα & Γλυφάδα: 210 8899600, Θεσσαλονίκη: 2310 287779).