Η οικογένεια στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία: Πώς βλέπουμε σήμερα τον θεσμό;

Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα μεγάλης έρευνας που διενεργήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) για την Υδρόγειο Ασφαλιστική, με αφορμή την επέτειο 50 χρόνων παρουσίας της στην ελληνική ασφαλιστική αγορά. Φαίνεται ότι παρά το πώς έχει εξελιχθεί η ελληνική κοινωνία διά μέσου των δεκαετιών, το πώς έχουν επηρεαστεί οι ανθρώπινες σχέσεις και το πώς έχει αλλάξει ο κοινωνικός ιστός, η οικογένεια παραμένει σταθερή και καθολική αξία για τους σύγχρονους Έλληνες.

Η οικογένεια είναι «πολύ» και «πάρα πολύ» σημαντική δηλώνει το 96% των Ελλήνων

Στη συντριπτική τους πλειονότητα, οι Έλληνες αξιολογούν ως «πολύ» και «πάρα πολύ» σημαντική την οικογένεια, καθώς συνολικά, οι δύο απαντήσεις συγκεντρώνουν ποσοστό 96%, με 24% και 72% αντίστοιχα. Συντριπτικά ποσοστά απαντήσεων, στο 93,3% συνολικά, καταγράφουν οι θετικοί χαρακτηρισμοί της οικογένειας, ως «στοργικής αγκαλιάς» (59,2%) και «καταφυγίου στις δύσκολές στιγμές» (34,12%).

Ενδιαφέρον, όμως, έχουν οι απαντήσεις στο ερώτημα «ποιους θεωρούμε σήμερα οικογένεια», καθώς οι συμμετέχοντες απαντούν πρώτα τους γονείς τους (81,8% των απαντήσεων), μετά τον/την σύντροφο (76,9%) και στην τρίτη θέση τα παιδιά τους (73%). Σημαντική θέση κατέχουν επίσης και οι παππούδες – γιαγιάδες (55,6%) και οι λοιποί συγγενείς (41,9%), γεγονός που καταδεικνύει τον σημαντικό ρόλο της ευρύτερης οικογένειας. Γίνεται έτσι σαφές ότι οι Έλληνες εξακολουθούν να έχουν στον νου τους την έννοια της ευρύτερης οικογένειας σε μεγάλο ποσοστό ως εξαιρετικά σημαντική, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι τα κατοικίδια θεωρούνται σήμερα μέλη της οικογένειας, τουλάχιστον από το 1/3 των ατόμων που απάντησαν στην έρευνα: Το 35,6% θεωρεί «οικογένεια» το κατοικίδιό του, ενώ η θέση των φίλων ως «οικογένεια» καταγράφεται σε αντίστοιχο ποσοστό (33%).

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι άνδρες εμφανίζονται πολύ πιο κοντά στους γονείς τους από τις γυναίκες, την ώρα που οι γυναίκες θεωρούν τους φίλους και τα κατοικίδιά τους ως οικογένεια σε υψηλότερα ποσοστά από τους άνδρες.

Γιατί δεν κάνουν εύκολα οικογένεια οι Έλληνες

Παρόλο που, η οικογένεια αξιολογείται ως πολύ σημαντικός θεσμός από τους σύγχρονους Έλληνες, αυτό δεν αποτυπώνεται στα δημογραφικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας. Σε αυτό το πλαίσιο, το «ημερολόγιο σύστασης της οικογένειας» αναπροσδιορίζεται και έχει µετατεθεί έπειτα από την ηλικία των 30 ετών τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες, ενώ την ίδια στιγμή ο γάμος και ιδιαίτερα ο θρησκευτικός, εμφανίζει «σημάδια κόπωσης». Σήμερα, ανά χίλιους κατοίκους στην Ελλάδα, σημειώνονται αναλογικά 5 γάμοι προς 2 διαζύγια, ενώ συχνότερα χωρίζουν όσοι ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 35 - 44 χρόνων. Στην Ελλάδα, οι γυναίκες διστάζουν όλο και περισσότερο να αποκτήσουν πάνω από δύο παιδιά, ενώ τελευταία η τάση είναι να παραμένουν στο ένα παιδί. Ταυτόχρονα, οι οικονομικοί λόγοι, σε ποσοστό 48,7% και η εργασιακή ανασφάλεια με ποσοστό 12,1%, αξιολογούνται ως οι κυριότερες αιτίες για τις οποίες οι άνθρωποι δυσκολεύονται σήμερα να κάνουν οικογένεια.

Εν τούτοις, σε ποσοστό 68,3%, οι Έλληνες δεν θεωρούν ξεπερασμένο τον θεσμό του γάμου, ο οποίος, σύμφωνα με τις απαντήσεις, ταυτίζεται κυρίως με τις έννοιες: Αγάπη, Παιδιά, Ευτυχία, Ασφάλεια. Την τελευταία θέση στις νοηµατοδοτήσεις καταλαµβάνουν η οικονομική εξασφάλιση και η κοινωνική καταξίωση. Όσον αφορά στους λόγους για τους οποίους τα ζευγάρια χωρίζουν, είτε πριν είτε μετά τη δημιουργία οικογένειας, οι συχνότερες απαντήσεις ήταν η έλλειψη επικοινωνίας, η απιστία, ο εγωισμός και η βία στην οικογένεια. Μάλιστα, οι ερωτηθέντες στη μεγάλη τους πλειονότητα και με ποσοστό 85% επί του δείγματος, απάντησαν ότι η ενδοοικογενειακή βία είναι «πάρα πολύ συχνή» και «πολύ συχνή» σήμερα στη χώρα μας.

Αναζητώντας, στο πλαίσιο της έρευνας, τους λόγους οι οποίοι «εμποδίζουν» τη δημιουργία οικογένειας, η πλειονότητα των συμμετεχόντων απάντησε ότι η βασική αιτία που δυσκολεύεται να κάνει παιδιά είναι οι οικονομικές δυσκολίες (49% των απαντήσεων) και ο στενά συσχετισμένος με αυτόν λόγος της εργασιακής ανασφάλειας (12,10%), με τις γυναίκες και τους νέους να δίνουν συχνότερα αυτές τις απαντήσεις. Στο ερώτημα «Ποια θεωρείτε ως μεγαλύτερη ‘απειλή’ για τη δημιουργία οικογένειας στην Ελλάδα σήμερα;», οι ερωτώμενοι απαντούν: Την οικονομική κρίση (43,05%), την επαγγελματική αβεβαιότητα (25,48%) και την αλλαγή των αξιών (23,55%).

Όσοι απάντησαν στην έρευνα θεωρούν ότι η οικογενειακή ζωή και η εργασία δεν συνδυάζονται εύκολα (54,95%), ενώ ενδιαφέρον επίσης είχαν οι απαντήσεις που αφορούν στο πώς το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον επηρεάζει την οικογένεια, με μία «αχτίδα αισιοδοξίας» να προέρχεται από την τηλεργασία: Σε ποσοστό 64%, οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι η τηλεργασία διευκολύνει από πολύ (41,8%) έως παρά πολύ (22,2%) τον συνδυασμό εργασιακής και οικογενειακής ζωής.

Όσον αφορά στα στοιχεία της έρευνας, πραγματοποιήθηκε μεταξύ Μάρτιου και Ιουνίου 2023, με πανελλαδική ποσοτική έρευνα από την MRB Hellas, σε σταθμισμένο δείγμα 1000 ατόμων μεταξύ 20 και 65 ετών. Παράλληλα, διενεργήθηκε ποιοτική έρευνα με 90 εστιασμένες συνεντεύξεις, σε διαφορετικές ηλικιακές κατηγορίες πληθυσμού, καθώς και ομάδες εστιασμένης συνέντευξης (focus groups) σε ειδικούς και εμπειρογνώμονες, εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους - ψυχιάτρους, κοινωνικούς λειτουργούς και εκπροσώπους φορέων οικογενειακών επιχειρήσεων.

Η οικογένεια έχει καθολική αδιαμφισβήτητη αξία, ταυτίζεται πρώτα με την αγάπη και μετά με τα παιδιά

Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο ενημερωτικής εκδήλωσης για την επέτειο των 50 χρόνων λειτουργίας της Υδρογείου Ασφαλιστικής, μιας Εταιρείας που αξιολογεί πολύ υψηλά τον θεσμό της οικογένειας, με προγράμματα που στηρίζουν ουσιαστικά τους ασφαλισμένους. Η επιστημονικά υπεύθυνη κυρία Ιωάννα Τσίγκανου, Διευθύντρια Ερευνών του ΕΚΚΕ, ανέφερε ότι η διαπιστούμενη φιλελευθεροποίηση των ηθών, ενώ συσχετίζεται με την εξέλιξη των νοοτροπιών, έχει αφήσει ανέπαφο στη συλλογική συνείδηση τον θεσμό της οικογένειας, ο οποίος εμφανίζεται εξαιρετικά σημαντικός για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.

Η ίδια στάθηκε ιδιαιτέρως στις απαντήσεις που δόθηκαν όσον αφορά στη νοηματοδότηση της οικογένειας, όπου κυριαρχεί η αγάπη και δευτερευόντως η τεκνοποίηση, η συντροφικότητα και η ευτυχία. Σύμφωνα με την κυρία Τσίγκανου, αυτό σημαίνει ότι στη σύγχρονη εποχή των αβεβαιοτήτων, κυριαρχούν έντονα τα συναισθηματικά αντίβαρα, παρά το αναπαραγωγικό καθήκον. Επιπλέον, ανέφερε ότι στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, η οικογένεια συνιστά μια καθολική αδιαμφισβήτητη αξία, η οποία κυριαρχεί με διαφορά στο τοπίο της ιεραρχίας των αξιών.

Συνεχίζοντας την ανάλυσή της, η ίδια τόνισε ότι η αστάθεια και η κόπωση που παρατηρείται γύρω από τον θεσμό του γάμου σήμερα, δεν φαίνεται να έχει επηρεάσει την επιθυμία των ανθρώπων να «παντρευτούν και να κάνουν οικογένεια», καθώς τα αρνητικά συναισθήματα αφορούν κυρίως σε οικονομικές και επαγγελματικές παραμέτρους, παρά τον ίδιο τον θεσμό της οικογένειας και του γάμου.

Η υψηλή αξιολόγηση του θεσμού δεν αποτυπώνεται δημογραφικά

Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας από τη σκοπιά του δημογραφικού, υπό την ιδιότητά του ως Διευθυντή Περιεχομένου της διαΝΕΟσις κατά το χρόνο της παρουσίασης της έρευνας, ο κύριος Θοδωρής Γεωργακόπουλος, τόνισε πως η οικογένεια φαίνεται ότι ήταν η πηγή της ανθεκτικότητας της ελληνικής κοινωνίας μέσα στις κρίσεις των τελευταίων ετών, ενώ παράλληλα επισήμανε την αντίφαση: «Οι Έλληνες αξιολογούν ως εξαιρετικά σημαντικό τον θεσμό της οικογένειας, όμως αυτό δεν αποτυπώνεται αντίστοιχα και στον δείκτη γονιμότητας που στη χώρα μας είναι κάτω από 1,4 – που σημαίνει ότι σε κάθε γυναίκα στην Ελλάδα «αντιστοιχούν» 1,4 παιδιά. Την ίδια στιγμή, ενδεικτικά, στη Σουηδία ο αντίστοιχος δείκτης είναι πάνω από 1,8 και τα μισά παιδιά γεννιούνται εκτός γάμου». Ο κύριος Γεωργακόπουλος εξήγησε ότι στη χώρα μας δεν τίθεται θέμα «πολιτισμικού» δημογραφικού δεδομένου ότι τα ζευγάρια θέλουν κατά κανόνα να παντρευτούν και να κάνουν παιδιά, αλλά τελικά δεν κάνουν όσα ενδεχομένως να ήθελαν. Ο ίδιος θεωρεί ως παραδείγματα αντιμετώπισης του δημογραφικού χώρες όπως η Γαλλία και η Σουηδία, όπου καταγράφονται οι υψηλότεροι δείκτες γονιμότητας στον ανεπτυγμένο κόσμο και εφαρμόζονται πολιτικές στήριξης της επαγγελματικής σταδιοδρομίας των γονέων και κυρίως των γυναικών και υποστήριξη της ισότητας στον χώρο της εργασίας.

Η Υδρόγειος Ασφαλιστική στηρίζει τον θεσμό της οικογένειας

Η Υδρόγειος Ασφαλιστική, για λογαριασμό της οποίας διενεργήθηκε η έρευνα από το ΕΚΚΕ, συμπληρώνει φέτος 50 χρόνια στην ελληνική ασφαλιστική αγορά. Στη δική της οικογένεια ανήκουν 214 εργαζόμενοι, αλλά και ένα δίκτυο 2.000 ασφαλιστικών διαμεσολαβητών, ενώ διαθέτει υποκαταστήματα και γραφεία στις μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας.

Με την παρουσίαση της μεγάλης κοινωνικής έρευνας για την οικογένεια στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, η Υδρόγειος Ασφαλιστική σηματοδότησε την επέτειο συμπλήρωσης 50 χρόνων από την ίδρυσή της και η παρουσίαση των αποτελεσμάτων έγινε στο πλαίσιο ενημερωτικής εκδήλωσης για την επέτειο αυτή.