Ενεργειακή κρίση: Πέντε ερωτήσεις και απαντήσεις για το πλαφόν στο φυσικό αέριο

Οι «27» συναντήθηκαν για δεύτερη φορά μέσα σε ένα μήνα, μετά από πολλές διαβουλεύσεις μεταξύ των διαφορετικών στρατοπέδων και παρότι κατέληξαν σε ορισμένα βήματα σχετικά με την διαχείριση της ενεργειακής κρίσης, ουσιαστικά οι «κοινές» αποφάσεις, αφήνουν μεγάλα περιθώρια αυτονομίας και προσαρμογής στο κάθε κράτος – μέλος της ΕΕ, ενώ επικεντρώνονται περισσότερο στο ζήτημα της κατανάλωσης και της κερδοφορίας από την παραγωγή και λιγότερο στο ζήτημα της τιμής αυτής καθαυτής.

Τι σημαίνει επιβολή πλαφόν

Πρακτικά, πλαφόν στο φυσικό αέριο σημαίνει πως θα τεθεί ένα ανώτατο όριο στην τιμή του φυσικού αερίου που εισάγεται στην Ευρώπη.

Τα δύο «στρατόπεδα» στην Ευρώπη υποστηρίζουν, από την μια, πως το πλαφόν θα πρέπει να αφορά μόνο στην τιμή του φυσικού αερίου που εισάγεται στην ΕΕ από την Ρωσία – σε αυτό το «μέτωπο» βρίσκεται η Κομισιόν, η Γερμανία, η Ολλανδία και η Δανία μεταξύ άλλων, και από την άλλη, πως το ανώτατο όριο θα πρέπει να είναι καθολικό για όλους τους συνεργάτες της ΕΕ που την προμηθεύουν με το πολύτιμο καύσιμο. Στο δεύτερο στρατόπεδο βρίσκεται η Ελλάδα και ακόμα 14 χώρες της ΕΕ.

Όμως η απάντηση σε αυτή την ερώτηση εξαρτάται από το ποιος την δίνει, καθώς η βαρύτητα βρίσκεται στις συνέπειες που θα είχε η κάθε μία από τις παραπάνω επιλογές.

Οι υποστηρικτές της πρώτης περίπτωσης, δηλαδή πλαφόν μόνο στην τιμή του ρωσικού φυσικού αερίου, κρίνουν πως ένα γενικευμένο πλαφόν θα ήταν περισσότερο επιζήμιο για την ασφάλεια τροφοδοσίας της Ευρώπης. Χαρακτηριστικά, η Επίτροπος Ενέργειας, Κάντρι Σίμσον δήλωσε ότι ένα γενικό πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου «θα έθετε σε κίνδυνο την ασφάλεια εφοδιασμού ενέργειας στην ΕΕ».

Με λίγα λόγια να «ξεμείνει» η ΕΕ από φυσικό αέριο.

Οι υποστηρικτές της δεύτερης περίπτωσης πιστεύουν πως είναι ο μόνος τρόπος αποτελεσματικής παρέμβασης για να περιοριστούν οι υψηλές τιμές.

Όπως υποστηρίζουν το ανώτατο όριο τιμών που έχει ζητηθεί είναι το μόνο μέτρο που θα βοηθήσει κάθε κράτος-μέλος να μετριάσει την πληθωριστική πίεση, να διαχειριστεί τις προσδοκίες και να παράσχει ένα πλαίσιο σε περίπτωση πιθανών διαταραχών του εφοδιασμού και να περιορίσει τα επιπλέον κέρδη στον κλάδο.

Η πρόταση των 15 - Τι προτείνει η Ελλάδα

Η επιστολή των 15 κρατών της Ευρώπης με παραλήπτη την επίτροπο Ενέργειας, Κάντρι Σίμσον, η οποία συντάχθηκε με πρωτοβουλία της Ελλάδας, της Ιταλίας, του Βελγίου και της Πολωνίας ζητούσε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρουσιάσει πρόταση για πλαφόν στη χονδρική τιμή του φυσικού αερίου.

«Το ανώτατο όριο θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις συναλλαγές χονδρικής φυσικού αερίου και να μην περιορίζεται στις εισαγωγές από συγκεκριμένες δικαιοδοσίες» αναφέρεται στην επιστολή.

«Μπορεί να σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίζει την ασφάλεια του εφοδιασμού και την ελεύθερη ροή φυσικού αερίου εντός της Ευρώπης, επιτυγχάνοντας παράλληλα τον κοινό μας στόχο για μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου. Αυτό το ανώτατο όριο αποτελεί προτεραιότητα και μπορεί να συμπληρωθεί με προτάσεις για την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής εποπτείας της αγοράς φυσικού αερίου και την ανάπτυξη εναλλακτικών σημείων αναφοράς για την τιμολόγηση του φυσικού αερίου στην Ευρώπη».

Η Ελλάδα φυσικά είναι μεταξύ των χωρών που υπογράφουν τη συγκεκριμένη επιστολή, κυρίως επειδή δεν είναι ικανοποιημένη με την αρχική πρόθεση της Κομισιόν για πλαφόν που θα αφορά αποκλειστικά το ρωσικό φυσικό αέριο.

Η θέση της ελληνικής πλευράς είναι πως η επιθυμητή λύση θα πρέπει να περιλαμβάνει πλαφόν και σε τιμές που αφορούν και τις υπόλοιπες μεγάλες αγορές ενέργειας, όπως των ΗΠΑ και της Ασίας, καθώς το παρόν σύστημα είναι εύκολα χειραγωγήσιμο από τους πιο ισχυρούς παίκτες και ιδιαίτερα από την Gazprom, η οποία ως κυρίαρχος επηρεάζει την αγορά.

Παράλληλα από τις βασικές προτάσεις της Ελληνικής πλευράς ήταν η κατάργηση ή αναπροσαρμογή του δείκτη τιμών φυσικού αερίου στην αγορά της Ευρώπης TTF, στο ολλανδικό χρηματιστήριο.

Τι αποφάσισαν οι υπουργοί Ενέργειας

Οι 27 Ευρωπαίοι υπουργοί συμφώνησαν στην υποχρεωτική μείωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, στην εφαρμογή ανώτατου ορίου στα έσοδα όσων παράγουν ηλεκτρική ενέργεια με άλλες τεχνολογίες και στην επιβολή συνεισφοράς αλληλεγγύης από τους παραγωγούς ορυκτών καυσίμων.

Πιο αναλυτικά:

1. Μείωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας

• Μια μείωση κατά 10% του συνόλου της κατανάλωσης της ενέργειας, η οποία είναι εθελοντική και μία υποχρεωτική μείωση κατά 5% για την κατανάλωση ηλεκτρισμού στις ώρες αιχμής.
• Τα κράτη θα καθορίσουν – ξεχωριστά - το 10% των ωρών αιχμής από την 1η Δεκεμβρίου 2022 και την 31η Μαρτίου 2023, περίοδο κατά την οποία θα μειώσουν τη ζήτηση.
• Σημειώνεται πως η κάθε χώρα θα είναι ελεύθερη να επιλέξει τα απαραίτητα μέτρα για να μειώσει την κατανάλωση της και για τους δύο στόχους.

2. Ανώτατο όριο στα έσοδα

• Καθορισμός ανώτατου ορίου στα έσοδα όσων παράγουν ηλεκτρική ενέργεια με υπερπαραγωγικές τεχνολογίες στα 180 ευρώ/MWh. Αυτό αφορά στις εταιρείες που χρησιμοποιούν άλλες πηγές ενέργειας – εκτός των ορυκτών καυσίμων – και περιλαμβάνουν τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), την πυρηνική ενέργεια και τις λιγνιτικές μονάδες.
• Το επίπεδο του πλαφόν έχει σχεδιαστεί ώστε να διατηρήσει την κερδοφορία των παραγωγών και να αποφευχθεί μια πιθανή απομάκρυνση επενδύσεων από τις ΑΠΕ.
• Τα κράτη – μέλη θα λάβουν μέτρα της επιλογής τους.

3. Συνεισφορά αλληλεγγύης από τους παραγωγούς ορυκτών καυσίμων

• Υποχρεωτική συνεισφορά αλληλεγγύης - έκτακτης μορφής - στα κέρδη των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο αργό πετρέλαιο, στο φυσικό αέριο, στον άνθρακα και τα διυλιστήρια.
• Η συνεισφορά θα υπολογίζεται από τα φορολογητέα κέρδη, όπως καθορίζεται κάτω από τους κρατικούς νόμους της χώρας του οικονομικού έτους που ξεκίνησε το 2022 και/ή το 2023, στην περίπτωση που η αύξηση τους ξεπερνά το 20% του ετήσιου μέσου όρου φορολογητέων κερδών από το 2018.
• Σημειώνεται πως η έκτακτη συνεισφορά θα εφαρμοστεί επιπλέον των τυπικών φόρων και εισφορών που ισχύουν στην κάθε χώρα.

Bonus μέτρο για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις

Η συμφωνία των υπουργών Ενέργειας περιλαμβάνει και ένα επιπλέον μέτρο που αφορά στον προσωρινό καθορισμό μιας τιμής για την προμήθεια ηλεκτρισμού και μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, ώστε να τις βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τα υψηλά κόστη. Μάλιστα, σε εθνικό επίπεδο, η κάθε χώρα θα μπορεί να ορίσει μια τιμή κάτω του κόστους, ως μέτρο έκτακτου και προσωρινού χαρακτήρα.

Πώς ορίζεται σήμερα η τιμή του φυσικού αερίου

Η τιμή του φυσικού αερίου, όπως και όλων των εμπορευμάτων στα χρηματιστήρια, είναι μεταβλητή και επηρεάζεται πτωτικά και ανοδικά από κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία, η απόφαση της Ρωσίας να περιορίσει την τροφοδοσία προς την Ευρώπη, οι αντιδράσεις και τα αντίμετρα της ΕΕ, η ζήτηση και η προσφορά σε γενικότερο πλαίσιο.

Σε αυτό το πλαίσιο, οποιαδήποτε απόφαση για πλαφόν στην τιμή του, είτε γενικευμένο, είτε μόνο στο ρωσικό είναι δεδομένο πως θα επηρεάσει την αγορά.

Αυτή την στιγμή, ο βασικός δείκτης που χρησιμοποιείται για την τιμή του φυσικού αερίου στην αγορά της Ευρώπης είναι ο «TTF», με το ακρωνύμιο να αντιστοιχεί στις λέξεις «Title Transfer Facility»

Πρόκειται για το σημείο αναφοράς στη χονδρική τιμή αγοράς φυσικού αερίου, δηλαδή της τιμής αγοράς του υγροποιημένου φυσικού αερίου LNG, καθώς και της τιμής του φυσικού αερίου που μεταφέρεται μέσω αγωγών, το οποίο διαπραγματεύεται στα πλαίσια του ICE – Endex Exchange στο ολλανδικό χρηματιστήριο ενέργειας που βρίσκεται στο Άμστερνταμ.

Το TTF λειτουργεί όπως όλοι οι κύριοι χρηματιστηριακοί δείκτες, καθώς συναλλάσσεται με πραγματικούς προμηθευτές, χρήστες φυσικού αερίου και επενδυτές και διαπραγμάτευσης παρέχει τη δυνατότητα σε ορισμένους εμπόρους στην Ολλανδία να διαπραγματεύονται συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, φυσικές συναλλαγές και άλλες συναλλαγές.

Αν και είναι το βασικό σημείο αναφοράς, δεν είναι ο μοναδικός δείκτης με τον οποίο συναλλάσσεται το φυσικό αέριο.

Ο National Balancing Point (NBP) είναι ο αντίστοιχος βασικός δείκτης για το φυσικό αέριο στην αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ τα futures (συμβόλαια) του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ διαπραγματεύονται στο New York Mercantile Exchange (NYMEX).

Σημειώνεται πως το φυσικό αέριο στο TTF διαπραγματεύεται σε ευρώ ανά μεγαβάτ-ώρα (€/MWh).

Ποια είναι τα επόμενα βήματα

Ο υπουργός Ενέργειας της Τσεχίας και προεδρεύων του Συμβουλίου, Γιόζεφ Σικέλα, ανέφερε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου ότι συμφωνήθηκε να συσταθεί μια ομάδα εμπειρογνωμόνων για να αξιολογηθούν οι πιθανές επιλογές, καθώς υπάρχουν δύο κοινοί στόχοι: Ο πρώτος είναι να μειωθεί η τιμή του φυσικού αερίου, χωρίς να δοθεί κίνητρο για την αύξηση της κατανάλωσης και ο δεύτερος είναι να μην επιτρέψουμε τις υψηλές τιμές του φυσικού αερίου να επηρεάζουν τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας.

Ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κώστας Σκρέκας, δήλωσε την Παρασκευή ότι οι υπουργοί Ενέργειας της Ελλάδας, της Γαλλίας, του Βελγίου, της Ιταλίας, της Πολωνίας της Ισπανίας, συμφώνησαν να πραγματοποιήσουν εντός της επόμενης εβδομάδας τηλεδιάσκεψη, με στόχο να βρουν κοινό βηματισμό και να κατατεθεί μία κοινή πρόταση στην Επιτροπή για ένα γενικό πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου.

Στην τηλεδιάσκεψη θα μετέχουν και η Γερμανία με την Ολλανδία, οι οποίες αντιτίθενται στο καθολικό πλαφόν.

Παράλληλα, την Παρασκευή, οι υπουργοί εξέτασαν τα συμπεράσματα της μελέτης των στελεχών της DG Energy για την έναν νέο δείκτη τιμών στις αγορές και κατέληξαν πως πρέπει να ξεκινήσουν εργασίες, ώστε να αναπτύξει έναν εναλλακτικό δείκτη τιμολόγησης του φυσικού αερίου που θα αντανακλά καλύτερα την σημερινή κατάσταση και δεν θα οδηγεί απαραίτητα στα ύψη τις τιμές.

Η Κομισιόν επίσης είναι ανοιχτή στη δημιουργία ενός προσωρινού μέτρου που θα μειώνει την τιμή του αερίου που χρησιμοποιείται στην ηλεκτροπαραγωγή. Κάτι τέτοιο, ωστόσο θα σήμαινε ουσιαστικά να καλύπτουν τα κράτη μέλη το παραπάνω κόστος, και δεν είναι μια λύση που τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν θετικά.