Είκοσι χρόνια χωρίς τον Ακίρα Κουροσάβα

Ο Χέιγκο, τέσσερα χρόνια μεγαλύτερος από τον Ακίρα, λάτρης του σινεμά και αφηγητής σε βωβές ταινίες, τον μύησε με ουσιώδη τρόπο στον κόσμο της κινηματογράφησης. Το 1923, μετά τον μεγάλο σεισμό του Κάντο που ισοπέδωσε το Τόκιο, ο Χέιγκο πήρε τον 13χρονο Ακίρα μαζί του για να γίνει μάρτυρας του ολέθρου. Ο μικρός Ακίρα απέστρεφε το βλέμμα στη θέα του θανάτου, όμως ο αδερφός του τον προέτρεπε να αντιμετωπίζει τον φόβο, κοιτάζοντάς τον κατάματα. Οι αναλυτές της τέχνης του κατοπινού Κουροσάβα επιμένουν πως το περιστατικό αυτό διαμόρφωσε το καλλιτεχνικό όραμα τού μεγάλου Ιάπωνα σκηνοθέτη που στην τέχνη του σπανίως εθελοτυφλούσε μπροστά στις άγριες αλήθειες της ζωής. «Ο ρόλος του καλλιτέχνη δεν είναι να στρέφει το βλέμμα», έλεγε, άλλωστε, ο ίδιος…

Το Τόκιο μετά το μεγάλο σεισμό του 1923. Οι εικόνες ολέθρου και θανάτου που είδαν τα παιδικά μάτια του και η προτροπή του αδερφού του Χέιγκο να μην αποστρέφει το βλέμμα από την αλήθεια, όσο σκληρή κι αν είναι, ατσάλωσαν τον μικρό Ακίρα και διαμόρφωσαν την μετέπειτα κινηματογραφική τεχνοτροπία και αισθητική του - Topical Press Agency/Getty Images

«Προτιμώ να σκέφτομαι τον αδερφό μου σαν το αρνητικό ενός φιλμ που οδήγησε στη δική μου εξέλιξη στη θετική εικόνα», ανέφερε στην αυτοβιογραφία του Something Like an Autobiography αργότερο ο ίδιος ο Κουροσάβα.

Όμως, οι κινηματογραφικές επιρροές ήταν παντού κι από νωρίς στο σπίτι των Κουροσάβα. Ο πατέρας Ισάμου, ανοιχτός στις δυτικές παραδόσεις, θεωρούσε ιδιαίτερης εκπαιδευτικής αξίας το θέατρο και τον κινηματογράφο, ενθαρρύνοντας τα παιδιά του να παρακολουθούν ταινίες. Ο Ακίρα, το όγδοο και τελευταίο παιδί μιας εύπορης ιαπωνικής οικογένειας, είδε τα πρώτα του έργα σε ηλικία μόλις έξι χρόνων.

Ο Κουροσάβα στο Εθνικό Θέατρο Κινηματογράφου στο Λονδίνο, περιμένοντας την προβολή της ταινίας του «ο Θρόνος του Αίματος» - Photo by Keystone/Getty Images

Η «γέννηση» ενός καλλιτέχνη

Μοιραία, τον κέρδισε η τέχνη. Αρχικά η ζωγραφική, τελικά η μεγάλη οθόνη.

«Για εμένα ο κινηματογράφος συνδυάζει τα πάντα. Είναι ο λόγος που έκανα το σινεμά έργο ζωής. Στις ταινίες, η ζωγραφική και η λογοτεχνία, το θέατρο και η μουσική γίνονται ένα», είχε πει στην αυτοβιογραφία του.

Το 1943 κάνει την πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα με το φιλμ «Σουγκάτα Σανσίρο» - μια ταινία για την ιστορία του τζούντο.

Σύντομα, μετά από μία σειρά εμπορικών ταινιών, η μία παραγωγή διαδέχεται την άλλη και ο αποκαλούμενος «αυτοκράτορας του ιαπωνικού κινηματογράφου» καταφέρνει σε μία καριέρα 57 χρόνων και άνω των 30 ταινιών, να διακριθεί διεθνώς ως ένας από τους δημιουργούς που όρισαν την έβδομη τέχνη.

Ο Κουροσάβα με τον μεγάλο του πρωταγωνιστή, Τοσίρο Μιφούνε στα γυρίσματα του Γιοζίμπο, το 1961 - EPA PHOTO FILES AFP/TOHO AD/kit/ca/rab/kr

Ο δημιουργός του Ρασομόν, ταινία που του χάρισε το Χρυσό Λέοντα, το 1951, θα μπορούσε να πει κανείς πως υπήρξε ο εμπνευστής ενός κινηματογραφικού «Νιχόνγκα», ενός ιδιαίτερου στυλ κινηματογράφησης, δηλαδή, όπου «πάντρευε» αριστοτεχνικά στοιχεία της δυτικής κουλτούρας που είχε μελετήσει σε βάθος και του ιαπωνικού πολιτισμού.

Κάπως έτσι επηρέασε βαθιά κι ίδιος τον δυτικό κινηματογράφο. Το «Για μια χούφτα δολάρια», με τη σκηνοθετική σφραγίδα του μάστερ των σπαγγέτι γουέστερν, Σέρτζιο Λεόνε, βασίστηκε στο Γιοζίμπο του Κουροσάβα. Το «Και οι επτά ήταν υπέροχοι» του Τζον Στέρτζες αποτελεί ριμέικ των Επτά Σαμουράι του 1954. Ενώ ο Τζορτζ Λούκας έχει αναγνωρίσει αμέτρητες φορές πως εμπνεύστηκε το Star Wars από το «Κρυμμένο Φρούριο» του ’58 του Κουροσάβα (το χαρακτηριστικό κράνος του Νταρθ Βέιντερ, άλλωστε, είναι εμπνευσμένο από τις πανοπλίες των σαμουράι, όπως επίσης έχει παραδεχτεί ο Αμερικανός σκηνοθέτης).

Μία σκηνή από το Ρασομόν με τους Τοσίρο Μιφούνε που ενσάρκωνε τον περιβόητο ληστή και Νταϊσούκε Κάτο. «Ο Μιφούνε είχε το είδος του ταλέντου που δεν έχω συναντήσει ποτέ ξανά στον ιαπωνικό κινηματογράφο. Ήταν πάν’απ’όλα η συγκλονιστική ταχύτητα με την οποία εκφραζόταν…» έχει πει, μεταξύ άλλων, ο Κουροσάβα για τον Μιφούνε, πρωταγωνιστή σε 16 από τις ταινίες του - Hulton Archive/Getty Images)

«Υποθέτω πως όλες μου οι ταινίες έχουν κοινό θέμα. Όταν το αναλογίζομαι, όμως, το μόνο θέμα που μπορώ να σκεφτώ είναι, στην πραγματικότητα, μία ερώτηση: Γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούν να είναι πιο ευτυχισμένοι μαζί;», έλεγε ο ίδιος. «Επτά σαμουράι», «Ο θρόνος του αίματος», «Καγκεμούσα», «Κοκκινογένης» «Ραν», «Όνειρα», «Γιοζίμπο», «Λυσσασμένος σκύλος», «Το κρυμμένο φρούριο», ελάχιστα από τα αριστουργήματα με τα οποία φιλοδώρησε τον παγκόσμιο κινηματογράφο.

Πέθανε σε ηλικία 88 χρόνων, όχι όπως ήθελε, όρθιος, με τη «σκηνοθετική» μπαγκέτα σε ένα κινηματογραφικό πλατό αλλά κατάκοιτος από εγκεφαλικό, στις 6 Σεπτεμβρίου του 1998.