Εβδομήντα εννέα χρόνια από τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα

Η «επιχείρηση Ρούγκεν», όπως ονομάστηκε η αποστολή που έφεραν σε πέρας η γερμανική αεροπορική δύναμη Κόνδωρ, συνεπικουρούμενη από την ιταλική αεροπορία, κατέστρεψε ολοσχερώς μία πόλη, στην οποία δεν υπήρχε στρατιωτικός στόχος,σκορπώντας τον θάνατο, με τη βασκική κυβέρνηση να κάνει λόγο για τουλάχιστον 1.654 νεκρούς, ενώ πρόσφατες έρευνες μειώνουν τον αριθμό των θυμάτων σε 300.

Την άνοιξη του 1937 οι εθνικιστές του φράνκο είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος της Ισπανίας, θέλησαν όμως να αποκτήσουν κυριαρχία και στα βόρεια της χώρας, καταλαμβάνοντας το Μπιλμπάο, τη μεγαλύτερη πόλη των Βάσκων, που στον ισπανικό εμφύλιο συνεργαζόταν με τη δημοκρατική κυβέρνηση της Μαδρίτης.

Σε στρατηγικό σημείο στο δρόμο για το Μπιλμπάο, βρισκόταν η Γκουέρνικα, μία πόλη περίπου 7.000 κατοίκων στην οποία είχαν βρει καταφύγιο και χιλιάδες «δημοκρατικοί πρόσφυγες». Σημείο αναφοράς της Γκουέρνικα, μια βελανιδιά στο κέντρο της πόλης, κάτω από την οποία συνεδρίαζε η Βουλή των Βάσκων.

Η εντολή για τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα δόθηκε από τους Φρανκιστές στη «Λεγεώνα Κόνδωρ», μια ομάδα γερμανών εθελοντών υπό τις διαταγές του αντισμήναρχου Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν.

Στην επιχείρηση πήραν μέρος 20 γερμανικά μαχητικά, αλλά και τρία ιταλικά, τμήμα του ιταλικού εθελοντικού σώματος που είχε στείλει ο Μουσολίνι προς... υπεράσπιση του ομοϊδεάτη του Φράνκο. Ο βομβαρδισμός ξεκίνησε στις 4:30 το απόγευμα της 26ης Απριλίου και διήρκεσε 2,5 ώρες. Οι καταιγιστικοί βομβαρδισμοί, ισοπέδωσαν την ανοχύρωτη πόλη, που μετετράπη σε ερείπια από τις βόμβες των 250 και 50 κιλών και καταστράφηκε ολοσχερώς από τις πυρκαγιές που ακολούθησαν.

Εκδήλωση τιμής στη μνήμη των θυμάτων της Γκουέρνικα (φωτογραφία αρχείου). Πηγή: EPA/ ALFREDO ALDAI

Την ίδια περίοδο, ο μεγάλος ισπανός ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο ετοίμαζε έναν πίνακα, κατά παραγγελία της Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Μαδρίτης, που θα κοσμούσε το Ισπανικό Περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων. Μόλις ενημερώθηκε για τη μεγάλη σφαγή στη βασκική πόλη, ονόμασε τον πίνακα Γκουέρνικα, εκφράζοντας έτσι την απέχθειά του για τη φρίκη του πολέμου.

Η Γκουέρνικα του Πικάσο είναι μια ελαιογραφία, με διαστάσεις 3,49x7,77μ. στην οποία αποτυπώνονται μοναδικά η βιαιότητα και η απόγνωση του πολέμου. Ο πίνακας δείχνει διαμελισμένους ανθρώπους και ζώα, γυναίκες με νεκρά μωρά στην αγκαλιά να κλαίνε ανάμεσα σε κατεστραμμένα κτίρια, με το χρώμα να απουσιάζει καθώς ο Πικάσο θεώρησε ότι χρησιμοποιώντας μόνο μαύρο, άσπρο και γκρι θα κατάφερνε να δώσει μεγαλύτερη ένταση στον πίνακά του.

Όπως ήταν προγραμματισμένο, ο πίνακας εκτέθηκε στο Παρίσι, συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον του κόσμου, ενώ «πρωταγωνίστησε» στην προσπάθεια συγκέντρωσης χρημάτων για την προάσπιση της Δημοκρατίας στην Ισπανία, με το να εκτίθεται σε μεγάλες πρωτεύουσες του κόσμου, ενώ με την επικράτηση του Φράνκο το 1939 η Γκουέρνικα βρήκε προσωρινό καταφύγιο στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΟΜΑ).

Αντίγραφο του διάσημου πίνακα του Πικάσο, στην πόλη της Γκουέρνικα (φωτογραφία αρχείου). Πηγή: EPA/ ALFREDO ALDAI

Αν και ο Φράνκο είχε ζητήσει να εκτεθεί ο πίνακας στην Ισπανία, ο Πικάσο εξουσιοδότησε το ΜΟΜΑ να επιστρέψει τον πίνακα στην πατρίδα του, μόλις αποκατασταθεί η Δημοκρατία, κάτι που έγινε το 1975 όταν πέθανε ο Φράνκο, ενώ δύο χρόνια νωρίτερα είχε φύγει από τη ζωή και ο μεγάλος ισπανός ζωγράφος, ο οποίος δεν ευτύχισε να δει τον διασημότερο πίνακά του να επιστρέφει στα πάτρια εδάφη, το 1981.

Από το 1992 η Γκουέρνικα κοσμεί το Μουσείο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Βασίλισσα Σοφία της Μαδρίτης, όπου μεταφέρθηκε από το Πράδο, όπου είχε αρχικά εκτεθεί.