Ytterby...το χωριό που αγαπούν οι χημικοί!
Τι κοινό παρουσιάζουν τα ακόλουθα χημικά στοιχεία: Ύττριοο, Υττέρβιο, Τέρβιο, Έρβιο, Γαδολίνιο, Θούλιο, Σκάνδιο, Όλμιο, Δυσπρόσιο και Λουτέτσιο; Μα φυσικά και τα δέκα αυτά στοιχεία απομονώθηκαν από ένα μόνο ορυκτό που εξάχθηκε από ένα ορυχείο στο μικρό χωριό Ytterby που βρίσκεται στο σουηδικό νησί Resarö, ιστορία που παρουσιάζει η ιστοσελίδα Amusing Planet.
Όλα τους αποτελούν σπάνια στοιχεία της Γης, που σημαίνει ότι είναι πολύ δύσκολο να διαχωριστούν. Γι’ αυτό πήρε πολλά χρόνια έρευνας από χημικούς και επιστήμονες να τα ανακαλύψουν όλα. Τουλάχιστον τέσσερα από αυτά τα στοιχεία, τα Ύττριοο (Y), Έρβιο(Er), Τέρβιο(Tb), και Υττέρβιο(Yb), πήραν το όνομά τους από το συγκεκριμένο χωριό.
Το ορυχείο του Ytterby όταν ακόμα λειτουργούσε περί το 1910. Πηγή: Tekniska museet/Flickr
Η επιστημονική ιστορία του Ytterby ξεκινά το 1787, όταν ένας υπολοχαγός του στρατού και μερικής απασχόλησης χημικός, ο Carl Axel Arrhenius, ανακάλυψε ένα παράξενο, ασυνήθιστα βαρύ μαύρο ορυκτό σε ένα παλιό λατομείο κοντά στο σουηδικό χωριά Ytterby. Ο Arrhenius ονόμασε το νέο ορυκτό Υττέρβιο, και έστειλε δείγματα για ανάλυση σε διάφορους χημικούς με την ελπίδα ότι θα αποδόσει το στοιχείο βολφράμιο που είχε ανακαλυφθεί πρόσφατα.
Ο Johan Gadolin, Φινλανδός χημικός από το Πανεπιστήμιο του Åbo, ήταν ο πρώτος που ταυτοποίησε το πρώτο σπάνιο στοιχείο της Γης από το δείγμα του Arrhenius το 1789. Το ονόμασε Ύττριο(Y).Τα επόμενα εκατό χρόνια, ακόμα εννέα στοιχεία αποσπάστηκαν από αυτό το ορυκτό.
Ο περιοδικός πίνακας με τα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν στο Ytterbite με κίτρινο.
Το 1843 ο Carl Gustav Mosander ανακάλυψε ότι το Υττέρβιο ήταν στην πραγματικότητα ένα μείγμα τριών μεταλλικών οξειδίων. Από αυτό, δύο νέα στοιχεία εξάχθηκαν, τα Τέρβιο(Tb) και Έρβιο(Er), και τα δύο ονομάστηκαν έτσι από το χωριό Ytterby όπου και βρέθηκαν.
Ένα τέταρτο οξείδιο μετάλλου ανακαλύφθηκε το 1878 από τον Jean Charles Galissard de Marignac, από το οποίο το στοιχείο Υττέρβιο(Yb) αποσπάστηκε. Καθώς οι τεχνολογίες διύλισης βελτιώνονταν, περισσότερα νέα στοιχεία ανακαλύφθηκαν στα τέσσερά αυτά οξείδια, φτάνοντας το συνολικό νούμερο στοιχείων που αποσπάστηκαν από αυτό το ορυκτό και μόνο στα δέκα.
Ένα από αυτά τα στοιχεία, το Γαδολίνιο(Gd), πήρε το όνομά του από τον Johan Gadolin. Το ίδιο το ορυκτό μετονομάστηκε από Υττέρβιο σε Γαδολίνιο προς τιμήν του Gadolin.
Το ορυχείο, έχει κλείσει εδώ και πολύ καιρό και τώρα καλύπτεται από δέντρα και αγριόχορτα.Ωστόσο, μία μικρή πλάκα υπάρχει σε ένα βράχο κοντά στο ορυχείο προς τιμήν των ανακαλύψεων που έγιναν εκεί. Μάλιστα, μερικοί από τους τοπικούς δρόμους του χωριού επίσης ονομάστηκαν από τα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν στο χωριό.
Η πλάκα έξω από το ορυχείο του Ytterbite. Πηγή: Uwezi/Wikimedia
Οι δρόμοι με τα ονόματα των στοιχείων που ανακαλύφθηκαν στο ορυχείο του Ytterbite. Πηγή: Uwezi/Wikimedia
Το Ύττριοο(Y), το πρώτο σπάνιο στοιχείο της Γης που ανακαλύφθηκε από τον Johan Gadolin, έχει σημαντική εφαρμογή στα LEDs καθώς επίσης και στην παραγωγή ηλεκτροδίων, ηλεκτρολυτών, ηλεκτρονικών φίλτρων, λέιζερ, υπεραγωγούς και πολλών άλλων ειδών ιατρικές συσκευές.