Λάικα: Ο πρώτος ταξιδιώτης – και το πρώτο θύμα – του διαστήματος πριν από 67 χρόνια

Πριν η Λάικα βρεθεί από τους δρόμους της Μόσχας στην κάψουλα του Σπούτνικ 2, οι ΗΠΑ είχαν ήδη κερδίσει μία από τις πολλές μάχες του Ψυχρού Πολέμου με την ΕΣΣΔ, στέλνοντας τα πρώτα έμβια όντα στο διάστημα. Δεν είναι ευρέως γνωστό, καθώς επρόκειτο για φρουτόμυγες, που ταξίδεψαν πέρα από την ατμόσφαιρα μέσα σε έναν πύραυλο V2 το 1947 και γύρισαν στη Γη φαινομενικά αλώβητες (είναι άγνωστο αν στη συνέχεια έκαναν καριέρα στην κοινότητα των φρουτόμυγων ως ομιλητές ή εκπαιδευτές…).

Η πρωτιά των ΗΠΑ και η απάντηση της ΕΣΣΔ

Μετά την επιτυχία με τις φρουτόμυγες, οι ΗΠΑ άρχισαν να στέλνουν θηλαστικά στο διάστημα. Όπως αναφέρει το EuroNews, πρώτος ήταν ο πίθηκος Άλμπερτ το 1948, που πέθανε κατά την άνοδο λόγω αποτυχίας της αναπνευστικής του συσκευής, ενώ ο πύραυλος χάλασε όταν βρισκόταν ακόμα στη μεσόσφαιρα και έπεσε στη Γη.

Ο Άλμπερτ ΙΙ ήταν οριακά πιο επιτυχημένος την επόμενη χρονιά καθώς ο πύραυλός του ξεπέρασε τη γραμμή Κάρμαν (σε ύψος 100 χλμ) που ορίζει το όριο της ατμόσφαιρας και του διαστήματος, αλλά ο κακόμοιρος δεν πρόλαβε να το χαρεί γιατί κατά την επιστροφή του το αλεξίπτωτο δεν άνοιξε και η κάψουλα συνετρίβη. Οι ΗΠΑ συνέχισαν να στέλνουν πιθήκους στο διάστημα κατά τις δεκαετίες του 40 και του 50. Οι περισσότεροι είχαν παρόμοια θλιβερή μοίρα.

Ενώ οι Σοβιετικοί ήταν σαφώς πίσω από τις ΗΠΑ στην εντυπωσιακή ικανότητά τους να δολοφονούν θηλαστικά έξω από την ατμόσφαιρα, υπήρχε ακόμα ένα ρεκόρ που έπρεπε να κατακτηθεί – να επιστρέψει ένα θηλαστικό ζωντανό. Το πέτυχαν όταν έστειλαν τα σκυλιά Τσάιγκαν και Ντέζικ στο διάστημα και τα έφεραν πίσω σώα και αβλαβή.

Ενθαρρυμένοι από το επίτευγμά τους, οι Σοβιετικοί αποφάσισαν ότι ο επόμενος στόχος τους θα ήταν να στείλουν ένα θηλαστικό όχι απλώς στο διάστημα, αλλά σε τροχιά. Κι εδώ μπαίνει στην ιστορία η Λάικα.

Η επιλογή και η εκπαίδευση της Λάικα

Πριν γίνει πειραματόζωο της Σοβιετικής Διαστημικής Υπηρεσίας, η Λάικα (στα ρωσικά Лайка, «Αυτή που γαβγίζει» ήταν αδέσποτο στη Μόσχα – όπως και οι Τσάιγκαν και Ντέζικ πριν από εκείνη. Η επιλογή ενός αδέσποτου ήταν σκόπιμη, ώστε να έχει συνηθίσει στο κρύο και την πείνα και να μπορεί να αντεπεξέλθει ευκολότερα σε τυχόν δυσμενείς καταστάσεις κατά την πτήση. Ήταν ημίαιμη, πιθανώς τριών ετών. Το όνομά της στην αρχή ήταν Kudryavka («μικρή σγουρομάλλα») ενώ τη φώναζαν και Zhuchka («Ζουζούνι») και Limonchik («Λεμόνι»).

Κατά την εκπαίδευσή της, οι επιστήμονες την τοποθετούσαν σε όλο και πιο μικρά κλουβιά για να συνηθίσει στον περιορισμένο χώρο του Σπούτνικ 2 – κάτι που η σκυλίτσα βρήκε ενοχλητικό και σταμάτησε να ουρεί ή να αφοδεύει. Η εκπαίδευση περιλάμβανε επίσης χρόνο σε φυγοκεντρικές μηχανές και εγκλιματισμό στις μεθόδους σίτισης.

Καταδικασμένη από την αρχή

O Σπούτνικ 2 είχε σχεδιαστεί και κατασκευαστεί στα γρήγορα, σε μόλις ένα μήνα, καθώς ο Νικίτα Χρουστσόφ είχε δώσει ρητή εντολή να προλάβει να εκτοξευτεί ο δορυφόρος στην 40ή επέτειο της Ρωσικής Επανάστασης, στις 3 Νοεμβρίου 1957. Ως αποτέλεσμα, αντίθετα με τους μεταγενέστερους σοβιετικούς δορυφόρους, δεν είχε προλάβει να σχεδιαστεί και για ασφαλή επανείσοδο στην ατμόσφαιρα και έτσι η Λάικα ήταν καταδικασμένη απ' τη στιγμή που άρχισε το ταξίδι της.

Το σχέδιο ήταν να μείνει ζωντανή επί 10 μέρες σε τροχιά, τρεφόμενη με ένα τζελ που περιείχε θρεπτικά συστατικά, και ύστερα να της γίνει ευθανασία, με δηλητήριο που είχε τοποθετηθεί στο τζελ που θα κατανάλωνε τη δέκατη ημέρα. Οι αισθητήρες που ήταν τοποθετημένοι πάνω της έδειξαν ότι επιβίωσε από την εκτόξευση, οι παλμοί της όμως έφτασαν τους τριπλάσιους από το κανονικό λόγω του φόβου και επανήλθαν μετά από πολλή ώρα.

Λίγο μετά την επιτυχή τοποθέτηση σε τροχιά γύρω από τη Γη παρουσιάστηκε μία βλάβη στο σύστημα θερμομόνωσης και εξαερισμού, με αποτέλεσμα η θερμοκρασία στον χώρο που βρισκόταν η Λάικα να ξεπεράσει τους 40 βαθμούς Κελσίου. Καθώς ο οργανισμός των σκύλων δεν μπορεί να αντέξει τέτοια υπερθέρμανση, λόγω έλλειψης ιδρωτοποιών αδένων, η Λάικα πέθανε από έναν συνδυασμό θερμοπληξίας, καταπόνησης και ακραίου στρες, σε 5 έως 7 ώρες μετά την εκτόξευση, αφού είχε συμπληρώσει 4 τροχιές γύρω από τη Γη. O Σπούτνικ 2 εξαερώθηκε κατά την επανείσοδό του στην ατμόσφαιρα στις 14 Απριλίου 1958, μετά από 2.570 τροχιές γύρω από τη Γη.

Η κληρονομιά της Λάικα

Εκτός από τον πρώτο ζωντανό οργανισμό σε τροχιά, η Λάικα έγινε και το πρώτο θύμα σε τροχιά. Η πτήση της όμως απέδειξε ότι οι ζωντανοί οργανισμοί μπορούσαν να επιβιώσουν από μια εκτόξευση και από τις συνθήκες που επικρατούν σε τροχιά και έδωσε τα πρώτα στοιχεία για το πως συμπεριφέρονται τα έμβια όντα στο διάστημα. Παρόλα αυτά, ο τότε εκπαιδευτής της, Όλεγκ Γκαζένκο, το 1998 δήλωσε: «Όσο ο καιρός περνάει, μετανιώνω όλο και πιο πολύ γι' αυτό που έκανα. Αυτά που μάθαμε από αυτή την αποστολή δεν ήταν τόσα ώστε να δικαιολογούν το θάνατο του σκυλιού».

Η Λάικα στη συνέχεια υπήρξε το πρόσωπο μιας μάρκας σοβιετικών τσιγάρων, εμφανίστηκε στα γραμματόσημα πολλών χωρών, ενέπνευσε τον χαρακτήρα της Marvel Cosmo the Spacedog και έγινε τραγούδι από τους Arcade Fire (το «Neighborhood #2 (Laïka)» από το άλμπουμ «Funeral»).

Το πιο σημαντικό είναι ότι προκάλεσε επίσης μια διεθνή συζήτηση σχετικά με τις δοκιμές σε ζώα. Η μέχρι τότε αδιαφορία για τη ζωή των ζώων πάνω στον «πυρετό» του διαστημικού αγώνα εγκαταλείφθηκε ως επί το πλείστον, και τα ζώα επέστρεφαν ασφαλή στη Γη, μέχρι να έρθει η ώρα των ανθρώπων.