Χριστός Λυτρωτής: Τα μυστικά της κατασκευής και της συντήρησης του εμβληματικού αγάλματος του Ρίο

Σκαρφαλωμένο στο Κορκοβάντο – μια γρανιτένια προεξοχή ύψους 700 μέτρων που δεσπόζει πάνω από την πόλη – το άγαλμα του Cristo Redentor (Χριστός Λυτρωτής) απλώνει τα χέρια του σε μια ζεστή αγκαλιά, καλωσορίζοντας τους επισκέπτες στην πόλη της σάμπα.

Περισσότερα από 100 χρόνια έχουν περάσει από τον Φεβρουάριο του 1922, όταν ο αρχιτέκτονας Heitor da Silva Costa ανέλαβε το παράτολμο έργο να σχεδιάσει ένα τεράστιο άγαλμα του Ιησού σε μια ψηλή και στενή ανεμοδαρμένη κορυφή. Εννέα χρόνια μετά, το γλυπτό ύψους 30 μέτρων, με άνοιγμα χεριών 28 μέτρα, εγκαινιάστηκε και στέκεται ακόμη όρθιο, σύμβολο της πόλης, γνωστό σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για ένα θαύμα εξ ουρανού; Ή για μια απόδειξη των μηχανικών δεξιοτήτων των Βραζιλιάνων που το κατασκεύασαν;

Για τον Paulo Vidal, αρχιτέκτονα και επόπτη του Ινστιτούτου Ιστορικής και Καλλιτεχνικής Κληρονομιάς του Ρίο, το οποίο εγκρίνει κάθε έργο αποκατάστασης, πρόκειται για το δεύτερο. «Η πολιτική μηχανική στη Βραζιλία ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή παγκοσμίως, ιδίως στις κατασκευές από οπλισμένο σκυρόδεμα», λέει.

Και εκεί βρίσκεται το μυστικό. Αν και ο Χριστός Λυτρωτής μοιάζει με πέτρινο γλυπτό, στην πραγματικότητα είναι αυτό που ο Vidal αποκαλεί «τσιμεντένιο κτήριο, καλυμμένο με πλάκες από σαπουνόπετρα».

Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η κατασκευή του δεν ήταν ηρωική.

Θρησκευτική προπαγάνδα

Η γένεση του αγάλματος προήλθε ουσιαστικά από μια πράξη θρησκευτικής προπαγάνδας: μια προσπάθεια να αντιστραφεί η «θάλασσα της αθεΐας» μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, με την εγκατάσταση μιας μορφής του Ιησού Χριστού που θα παρακολουθούσε το Ρίο, ορατή από οπουδήποτε στην πόλη. Διεξήχθη διαγωνισμός για τον σχεδιασμό του αγάλματος και ο Da Silva Costa, ο οποίος το φαντάστηκε σχεδόν ως χαιρετισμό στον ήλιο, με τον Ιησού να φωτίζεται από την αυγή και να περιβάλλεται από ένα ρόδινο «φωτοστέφανο» κατά το ηλιοβασίλεμα, κέρδισε την ανάθεση.

Δεν ξεκίνησε ως η απλή φιγούρα που βλέπουμε σήμερα. Αρχικά ο Da Silva Costa σχεδίασε το γλυπτό ως τον Χριστό στο δρόμο προς το Γολγοθά, κρατώντας τον Σταυρό και μια υδρόγειο σφαίρα στο άλλο χέρι. Ευτυχώς, με τη βοήθεια του καλλιτέχνη Carlos Oswald, προτίμησε ένα πιο λιτό, μοντερνιστικό σχέδιο, στο οποίο τα απλωμένα χέρια του Χριστού όχι μόνο σχηματίζουν το ίδιο το σχήμα του σταυρού, αλλά μοιάζουν να αγκαλιάζουν την πόλη από κάτω. Ο Γαλλο-πολωνός γλύπτης Paul Landowski συνεργάστηκε στο τελικό σχέδιο, δίνοντας στο σχήμα το στυλ Art Deco που ήταν της μόδας εκείνη την εποχή.

Η πρόκληση της κατασκευής

Οι αρχιτέκτονες του Ρίο ήταν ήδη έμπειροι στο σκυρόδεμα (το κτήριο A Noite, έδρα μιας εφημερίδας της πόλης, ήταν το ψηλότερο στη Λατινική Αμερική όταν εγκαινιάστηκε το 1929). Ο Da Silva Costa και η ομάδα του χρησιμοποίησαν αυτή την εμπειρία, επενδύοντας τον τσιμεντένιο πυρήνα του Χριστού με σαπουνόπετρα (στεατίτη), η οποία είναι γνωστή ως μονωτική ουσία και παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν σε μαγειρικά σκεύη, εξηγεί ο Vidal. Είναι επίσης ανθεκτική: έναν αιώνα μετά, η επένδυση «εξακολουθεί να διατηρείται καλά», λέει.

Η ομάδα αποφάσισε να επενδύσει το άγαλμα σαν ψηφιδωτό – μια λεπτομέρεια που είναι αόρατη από μακριά, αλλά εντυπωσιάζει όσους ανεβαίνουν για να το δουν από κοντά. Η σαπουνόπετρα προήλθε από ένα λατομείο στο Minas Gerais και επιλέχθηκε για την ήρεμη, γκριζοπράσινη απόχρωσή της. Σκαλίστηκε σε μικρά κομμάτια – περίπου 3,8 εκατοστά σε μήκος και μισό εκατοστό σε πάχος, σύμφωνα με την Márcia Braga, αρχιτέκτονα που ηγήθηκε ενός μεγάλου έργου συντήρησης του μνημείου το 2010 – και συνδέθηκε με το τσιμεντένιο «σώμα». Συνολικά υπάρχουν περίπου 6 εκατομμύρια πλακίδια στον Χριστό Λυτρωτή.

Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1926, με χρηματοδότηση κυρίως από την εκκλησία στο Ρίο, και στις 12 Οκτωβρίου 1931 το άγαλμα εγκαινιάστηκε με μια εντυπωσιακή τελετή και φωταγώγηση. Και κάθε χρόνο το επισκέπτονται περίπου 2 εκατομμύρια κόσμου είτε ανεβαίνοντας 220 σκαλιά μέχρι την κορυφή του Corcovado, είτε χρησιμοποιώντας ανελκυστήρες και κυλιόμενες σκάλες.

Οι δυσκολίες της συντήρησης

Η ίδια εφευρετικότητα στην οποία αναφέρεται ο Vidal όσον αφορά την κατασκευή του αγάλματος, επιδεικνύεται συνεχώς και στη συντήρησή του, καθώς ακραία καιρικά φαινόμενα πλήττουν το Corcovado.

«Η συντήρηση είναι μια μεγάλη πρόκληση, επειδή το άγαλμα είναι εκτεθειμένο σε πολύ επιθετικές ατμοσφαιρικές συνθήκες – είτε πρόκειται για τις ακτίνες του ήλιου, οι οποίες προκαλούν καθημερινή διαστολή και συρρίκνωση της δομής, είτε για τους νοτιοδυτικούς ανέμους που χτυπούν το άγαλμα φορτωμένοι με αλάτι και άμμο, προκαλώντας συνεχή διάβρωση στην επίστρωση», εξηγεί ο Vidal.

Πέρα από τα παραπάνω, υπάρχουν και οι αστραπές. Το Ρίο ντε Τζανέιρο είναι μια πόλη καταιγίδων, και αυτή η υψηλή κορυφή είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Τα αλεξικέραυνα είχαν αρχικά ενσωματωθεί στο κεφάλι του αγάλματος. Με την πάροδο των ετών επεκτάθηκαν, καθώς οι καταιγίδες αυξάνονται σε ένταση. Το 2021 το «στέμμα» των αλεξικέραυνων τετραπλασιάστηκε σε μέγεθος και το σύστημα γείωσης επεκτάθηκε. Το 2023, ο φωτογράφος Fernando Braga απαθανάτισε μια αστραπή τη στιγμή που χτυπά τον Χριστό Λυτρωτή:

Από το 1980 και μετά, το άγαλμα συντηρείται εκτενώς κάθε 10 χρόνια, ενώ σύμφωνα με τον Vidal παρακολουθείται συνεχώς για οποιαδήποτε επείγουσα συντήρηση που μπορεί να χρειαστεί. «Γνωρίζουμε τα υλικά, τις διαδικασίες φθοράς, τους επιθετικούς παράγοντες και τη συμπεριφορά της κατασκευής», λέει.

Ο Χριστός έχει πέντε μεγάλες, καλυμμένες τρύπες για να εισέρχονται στο εσωτερικό του οι συντηρητές – μία στην κορυφή του κεφαλιού του και άλλες τέσσερις στους ώμους και τους αγκώνες. Υπάρχουν επίσης 14 μικρότερες τρύπες οι οποίες, όταν ανοίγουν, βοηθούν στην κυκλοφορία του αέρα στο εσωτερικό του αγάλματος.

Αντικαθιστώντας 300.000 πλακίδια

Καμία λεπτομέρεια δεν αγνοείται κατά τη διάρκεια των εργασιών συντήρησης, οι πιο πρόσφατες από τις οποίες πραγματοποιήθηκαν το διάστημα 2020-2022. Η σαπουνόπετρα από το αρχικό λατομείο έχει εξαντληθεί τον τελευταίο αιώνα – «αυτό το χρώμα είναι όλο και πιο δύσκολο να βρεθεί στον φυσικό κόσμο», επισημαίνει η συντηρήτρια Márcia Braga – επομένως όταν κομμάτια του μωσαϊκού χρειάζονται αντικατάσταση, οι συντηρητές εξετάζουν προσεκτικά πέτρες από άλλα λατομεία στο Minas Gerais, για να προσπαθήσουν να τις ταιριάξουν όσο το δυνατόν καλύτερα με το αρχικό χρώμα.

Στην ανακαίνιση που έκανε το 2010, η Braga απέρριψε το 80% των πλακιδίων αντικατάστασης, επιλέγοντας μόνο εκείνα που ταίριαζαν καλύτερα με το αρχικό χρώμα. Αντικατέστησε επίσης πλακίδια που είχαν προστεθεί σε προηγούμενες ανακαινίσεις αλλά δεν ταίριαζαν χρωματικά. Συνολικά αντικατέστησε το 5% από τα 6 εκατομμύρια πλακίδια του αγάλματος, κάπου 300.000 κομμάτια.

«Τέτοιες ηράκλειες προσπάθειες αξίζουν τον κόπο», λέει ο Vidal. «Ο Χριστός Λυτρωτής είναι μια εμβληματική εικόνα που διαφημίζει την πόλη και τη χώρα στον κόσμο». Ενώ για τους κατοίκους του Ρίο, είναι σαν μέλος της οικογένειας, πάντα παρών στις ζωές τους, ορατός από τις πλούσιες γειτονιές και από τις φτωχές.

Με πληροφορίες από: From religious propaganda to symbol of a nation: The story of Rio’s Christ the Redeemer statue by Julia Buckley, CNN