Γιατί ο Μακρόν στέλνει τους Γάλλους στις κάλπες - Το εκλογικό σύστημα και οι «παγίδες» που κρύβει

Σε αυτές τις εκλογές οι Γάλλοι ψηφίζουν όχι για πρόεδρο αλλά για κόμματα, συμπεριλαμβανομένου και εκείνο του Μακρόν, με το εκλογικό αποτέλεσμα να κρίνει όχι μόνο την πλειοψηφία αλλά και κατά πόσο εύκολη ή δύσκολη θα είναι η σχέση προέδρου και του πρωθυπουργού.

Πίσω από αυτή την περίεργη πολιτική εξίσωση κρύβεται το γεγονός ότι το πολιτικό σύστημα στη Γαλλία είναι πολυκομματικό στη βάση της πολυφωνίας και της δημοκρατίας. Εξού και είναι αρκετά συχνό φαινόμενο κόμματα να εμφανίζονται εν μια νυχτί για να εξαφανιστούν μετά από λίγο καιρό ή να εμφανιστούν με άλλο όνομα.

Γεγονός είναι ένα. Πολλές φορές το εκλογικό σύστημα οδηγεί σε συμμαχίες κάτι που μπορεί να γίνει και στις επερχόμενες εκλογές με τα κομματικά επιτελεία να πραγματοποιούν ήδη συσκέψεις επί συσκέψεων όχι μόνο για να χαράξουν την πολιτική τους εκστρατεία και τα θέματα που θα προτάξουν αλλά και να αποφασίσουν πώς θα κινηθούν την επόμενη μέρα της κάλπης στις 8 Ιουλίου.

Πώς γίνονται οι εκλογές

Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Γαλλίας, η Εθνοσυνέλευση αποτελείται από 577 μέλη, τα οποία εκλέγονται με δημοκρατικές, άμεσες εκλογές, με καθολική και μυστική ψηφοφορία για πενταετή θητεία. Το εκλογικό σύστημα είναι απλό, πλειοψηφικό, δύο γύρων με 577 μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες.

Για να εκλεγεί κάποιος βουλευτής πρέπει να κερδίσει το 50% των ψήφων στον πρώτο γύρο ή, αν δεν το καταφέρει, ακολουθεί δεύτερος γύρος.

Η προσέλευση στην ψηφοφορία δεν είναι υποχρεωτική και δικαίωμα ψήφου έχουν όλοι οι πολίτες της Γαλλίας ηλικίας άνω των 18 ετών.

Για την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση χρειάζονται 289 έδρες.

Ο εκάστοτε πρόεδρος μπορεί να αποφασίσει να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση και να προκηρύξει νέες εκλογές. Αυτό θεωρείται ένας τρόπος για να επιλύει κρίσεις. Η τελευταία διάλυση της Εθνοσυνέλευσης, πριν από αυτήν που αποφάσισε ο Μακρόν, αποφασίστηκε από τον Ζακ Σιράκ το 1997, λόγω μη-δημοφιλίας του πρωθυπουργού Αλέν Ζιπέ. Τελικά η νεοεκλεγείσα πλειοψηφία ήταν εναντίον του Σιράκ.

Υπό ποιες συνθήκες μπορεί να διαλυθεί η Εθνοσυνέλευση

Το άρθρο 12 του Συντάγματος θέτει τρεις περιορισμούς: ποιος μπορεί να το κάνει, τον χρόνο διάλυσης και τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί.

Ποιος: Μόνο ο πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση.

Πότε: Πρέπει να έχει παρέλθει τουλάχιστον ένα έτος μεταξύ των προηγούμενων βουλευτικών εκλογών και της διάλυσης.

Πώς: Ο πρόεδρος πρέπει να συμβουλευτεί τον πρωθυπουργό και τους προέδρους των δύο τμημάτων του Κοινοβουλίου προτού κηρύξει τη διάλυση.

Πότε δεν είναι δυνατή η διάλυση της Εθνοσυνέλευσης

Το άρθρο 12 δεν μπορεί να ενεργοποιηθεί σε δύο συγκεκριμένες περιπτώσεις.

• Εάν ο πρόεδρος της Γερουσίας εκτελεί χρέη προέδρου της Δημοκρατίας - όπως συνέβη στην περίπτωση του Αλέν Ποχέρ από τις 2 έως τις 27 Απριλίου 1974, μετά το θάνατο του προέδρου Ζορζ Πομπιντού κατά τη διάρκεια της θητείας του.
• Εάν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει επικαλεστεί το άρθρο 16 του Συντάγματος, το οποίο του παρέχει πλήρεις εξουσίες για περιορισμένο χρονικό διάστημα - όπως έκανε ο Σαρλ Ντε Γκολ από τις 23 Απριλίου έως τις 29 Σεπτεμβρίου 1961, μετά το πραξικόπημα των στρατηγών στο Αλγέρι.

Τι μπορεί να βγάλει η κάλπη

Το μήνυμα της κάλπης μπορεί να είναι διπλό:

1. Η Εθνική Συσπείρωση (RN) να κερδίσει περισσότερες έδρες από τις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές, αλλά όχι ικανές σε αριθμό για να αλλάξουν δραματικά τις κοινοβουλευτικές ισορροπίες.
2. Ένας ακροδεξιός πρωθυπουργός με ένα κεντρώο πρόεδρο, οδηγώντας σε αναπόφευκτη σύγκρουση. Πρόκειται για ένα σενάριο που απεύχεται ο Μακρόν, ο οποίος δεν θα μπορεί να είναι υποψήφιος το 2027, καθώς ο πρόεδρος της Γαλλίας έχει δικαίωμα για δύο πενταετείς διαδοχικές θητείες.

Σύμφωνα με το γαλλικό πολιτικό σύστημα ο πρόεδρος ορίζει τον πρωθυπουργό και τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου. Αν ο πρωθυπουργός προέρχεται από τον ίδιο χώρο τότε ο εκάστοτε πρόεδρος, έχει το πάνω χέρι στις εξελίξεις, καθώς μπορεί να αλλάζει πρωθυπουργούς και υπουργούς όταν το κρίνει απαραίτητο.

Αν, ωστόσο, το κοινοβούλιο ελέγχεται από τους πολιτικούς αντιπάλους του προέδρου, τότε η επιρροή του δεν είναι μεγάλη καθώς ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση πρέπει να προέρχονται από το κόμμα της πλειοψηφίας και προωθούν την ατζέντα της πλειοψηφίας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο πρωθυπουργός του κόμματος που έχει την πλειοψηφία γίνεται ο πιο σημαντικός φορέας λήψης αποφάσεων για το εσωτερικό της Γαλλίας, «ευνουχίζοντας» τον πρόεδρο.

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι αν το κόμμα της Λεπέν «Εθνική Συσπείρωση» (RN) υπό τον Ζορντάν Μπαρντελά κερδίσει την πλειοψηφία, ο Μακρόν θα εξακολουθήσει να αποφασίζει για την άμυνα και την εξωτερική πολιτική, αλλά θα χάσει την εξουσία να καθορίζει την εσωτερική ατζέντα, από την οικονομική πολιτική έως την ασφάλεια.

Η πλειοψηφία δεν ανοίγει πάντα την πόρτα της εξουσίας. Ακόμη και αν ένα κόμμα δεν έχει πλειοψηφία μπορεί να κυβερνά. Αν και Μακρόν έχασε την πλειοψηφία στις βουλευτικές εκλογές του 2022 συνέχισε να έχει το πάνω χέρι με τη βοήθεια άλλων πολιτικών κομμάτων. Τότε, το κόμμα του Renew εξασφάλισε μόλις 169 έδρες σε σύνολο 577, με συμμάχους από άλλα κεντρώα κόμματα, όπως το MoDem και Horizons, να δίνουν άλλες 81 έδρες.

Το RN της Λεπέν ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος σχηματισμός με 88 έδρες, ακολουθούμενο από το ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα France Unbowed (LFI) και τους δεξιούς Ρεπουμπλικάνους (LR).

Η «συγκατοίκηση»

Στην περίπτωση που κόμματα από τα αντίθετα άκρα του πολιτικού φάσματος ελέγχουν το κοινοβούλιο και την προεδρία, η συμφωνία κατανομής της εξουσίας είναι γνωστή ως συγκατοίκηση. Πριν το 2002, η συγκατοίκηση συνέβαινε συχνότερα, επειδή η θητεία του προέδρου ήταν επταετής και η θητεία της Εθνοσυνέλευσης πενταετής. Με την μείωση της θητείας του προέδρου στα πέντε έτη και με τις προεδρικές και τις βουλευτικές εκλογές να απέχουν μόνο λίγους μήνες μεταξύ τους, αυτό είναι λιγότερο πιθανό να συμβεί, υπό φυσιολογικές συνθήκες.

Ο ρόλος της Εθνοσυνέλευσης

Η Εθνοσυνέλευση μπορεί να ανατρέψει την κυβέρνηση με μια πρόταση μομφής (motion de censure). Για αυτόν τον λόγο, ο πρωθυπουργός και η κυβέρνησή του προέρχονται απαραιτήτως από το κυρίαρχο κόμμα ή συνασπισμό στην συνέλευση. Σε περίπτωση διαφορετικού κόμματος μεταξύ προέδρου και συνέλευσης, αυτό οδηγεί σε μια κατάσταση γνωστή ως συγκατοίκηση.

Αν και η αντιπολίτευση καταθέτει συχνά προτάσεις μομφής για δραστηριότητες της κυβέρνησης τις οποίες δεν κρίνει σωστές, σπάνια έχουν αντίκρισμα. Από την έναρξη της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας, η μόνη φορά που κυβέρνηση έπεσε από πρόταση μομφής ήταν το 1962 και αφορούσε το γαλλικό δημοψήφισμα της προεδρικής εκλογής το 1962. Τότε, ο πρόεδρος Σαρλ ντε Γκολ διέλυσε την Συνέλευση μέσα σε λίγες ημέρες.

Γιατί ο Μακρόν μπορεί να επιθυμεί νίκη του κόμματος Λεπέν

Η εταιρεία συμβούλων Teneo δήλωσε ότι «ο Μακρόν προκήρυξε εκλογές που μπορεί να χάσει». Εκτιμά ότι απώτερος «στόχος του μπορεί να είναι να επισπεύσει μια νίκη του RN εγκαίρως ώστε να εκθέσει την έλλειψη κυβερνητικής εμπειρίας του και να το αναγκάσει να αντιμετωπίσει πολιτικά επώδυνες αποφάσεις ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2027».

Ο Ολιβιέ Μπλανσάρ, πρώην αξιωματούχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο οποίος τώρα εργάζεται στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης, δήλωσε ότι ο Μακρόν έκανε το καλύτερο δυνατό όντας σε μειονεκτική θέση. «Είτε η ασυνέπεια του προγράμματος του RN γίνεται σαφής κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και χάνει τις εκλογές ή το RN κερδίζει, αναλαμβάνει να κυβερνήσει και γρήγορα τα κάνει μαντάρα», έγραψε στο X.

Η επόμενη μέρα

Η άνοδος της Λεπέν είναι επίσης πιθανό να πυροδοτήσει τη μάχη της διαδοχής των κεντρώων για την αντικατάσταση του Μακρόν.

Αρκετά μεγάλα ονόματα - μεταξύ των οποίων ο υπουργός Εσωτερικών Ζεράλ Νταρμανέν, ο πρώην πρωθυπουργός Εντουάρ Φιλίπ, ο νυν πρωθυπουργός Γκαμπριέλ Ατάλ, και ο υπουργός Οικονομικών Μπρουνό Λε Μερ - επιθυμούν να αναλάβουν την κορυφαία θέση, λένε πολιτικές πηγές.

Τα αποτελέσματα της Κυριακής κατέδειξαν επίσης την επανεμφάνιση της γαλλικής κεντροαριστεράς, με τον υποψήφιο των Σοσιαλιστών Ραφαέλ Γκλικσμάν, έναν μετριοπαθή φιλοουκρανό, ο οποίος κέρδισε περίπου 14%. Η ισχυρή παρουσία του θα ενθαρρύνει τους Σοσιαλιστές, οι οποίοι αντιμετώπιζαν την «εκλογική λήθη» μετά την εκλογική νίκη του Μακρόν το 2017.

Το ιστορικό προηγούμενο

Αυτή είναι η έκτη φορά στην μεταπολεμική πολιτική ιστορία της Γαλλίας, που πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας προκηρύσσει πρόωρες βουλευτικές εκλογές.

Τις περισσότερες φορές ο εκάστοτε πρόεδρος δικαιώθηκε για την απόφασή του, με μία μόνο εξαίρεση αυτή του Ζακ Σιράκ.

Το 1962, ο στρατηγός Σαρλ ντε Γκολ προχώρησε στη διάλυση της Εθνοσυνέλευσης. Ο λόγος ήταν ότι δεν συναινούσε στην πρόταση του για απευθείας εκλογή του προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας από τον λαό. Τις κέρδισε, κι έτσι η Γαλλία έγινε η προεδρική Δημοκρατία που υπάρχει ως σήμερα.

Το 1968, αμέσως μετά τα γεγονότα του Μάη του ’68, ο Ντε Γκολ προχώρησε εκ νέου στη διάλυση της Εθνοσυνέλευσης. Στις εκλογές που ακολούθησαν, το κόμμα του επικράτησε κερδίζοντας την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών.

Το 1981, ο Φρανσουά Μιτεράν, αμέσως μετά τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές, προκήρυξε βουλευτικές εκλογές διαλύοντας την Εθνοσυνέλευση που είχε εκλεγεί το 1978 και στην οποία η Δεξιά είχε την πλειοψηφία. Τις κέρδισε, εξασφαλίζοντας την κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Το 1988, μετά τη δεύτερη νίκη του στις προεδρικές εκλογές, ο Μιτεράν προχώρησε στην διάλυση της Εθνοσυνέλευσης που είχε εκλεγεί το 1986 και στην οποία δεν είχε απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Κέρδισε τις πρόωρες εκλογές και απέκτησε τον έλεγχο της Εθνοσυνέλευσης.

Το 1997, ο τότε πρόεδρος Ζακ Σιράκ, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με αμφισβήτηση μέσα στην ίδια του την παράταξη, αποφάσισε να διαλύσει την Εθνοσυνέλευση και να προκηρύξει πρόωρες εκλογές. Βγήκε χαμένος και υποχρεώθηκε σε πολιτική συγκατοίκηση ως το 2002 με πρωθυπουργό τον Σοσιαλιστή Λιονέλ Ζοσπέν, όπου αναγκάστηκε να παίζει δεύτερο ρόλο.