Φλεγραία Πεδία: Ένα υπερηφαίστειο ξυπνάει στην Ιταλία, με 3.450 σεισμούς μόνο μέσα στο 2023

Αυτή η ταπεινή πεδιάδα, η οποία εκτείνεται 200 χιλιόμετρα από την άκρη του κόλπου της Νάπολης και τα νησιά Κάπρι και Ίσκια μέχρι τα περίχωρα της πόλης της Νάπολης, είναι μια γιγαντιαία καλντέρα, την οποία άφησε ένα υπερηφαίστειο πριν από περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια.

Σήμερα φιλοξενεί πολλαπλά ηφαίστεια που είναι ενεργά εδώ και 39.000 χρόνια, πολλά από τα οποία βρίσκονται κάτω από το νερό. Είναι επίσης γεμάτη βίλες, μικρά χωριά και εμπορικά κέντρα και φιλοξενεί 800.000 ανθρώπους. Περισσότεροι από 500.000 από τους ντόπιους ζουν σε αυτό που η υπηρεσία πολιτικής προστασίας της Ιταλίας έχει χαρακτηρίσει ως «κόκκινη ζώνη», μια περιοχή που περιλαμβάνει 18 πόλεις και κινδυνεύει περισσότερο σε περίπτωση έκρηξης. Επιπλέον 3 εκατομμύρια κάτοικοι της Νάπολης ζουν ακριβώς έξω από το ανατολικό άκρο της καλδέρας, σύμφωνα με την ίδια υπηρεσία.

Η τελευταία μεγάλη έκρηξη των Φλεγραίων Πεδίων έγινε το 1538 και δημιούργησε ένα νέο βουνό στον κόλπο. Η σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή εντείνεται από τον Δεκέμβριο του 2022, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας (INGV) της Ιταλίας, και οι ειδικοί φοβούνται ότι το ηφαίστειο μπορεί να αφυπνίζεται ξανά.

Το φαινόμενο του βραδυσεισμού

Η πυκνοκατοικημένη περιοχή, η οποία απέχει λιγότερο από 50 χιλιόμετρα από τον Βεζούβιο, είναι επιρρεπής σε ένα σεισμικό φαινόμενο γνωστό ως βραδυσεισμός, που ορίζεται από κύκλους ανύψωσης και σταδιακής καθίζησης του εδάφους. Η τελευταία φορά που η περιοχή είδε τέτοια δραστηριότητα ήταν το 1984, όταν το έδαφος ανυψώθηκε 3,5 μέτρα πριν αρχίσει μια αργή κάθοδος που συνοδεύτηκε από σεισμική δραστηριότητα παρόμοια με αυτή που συμβαίνει στην περιοχή τώρα.

Επί του παρόντος, σε κατάσταση θετικού βραδυσεισμού (όταν το έδαφος κινείται προς τα πάνω), ολόκληρη η ηφαιστειακή ζώνη βιώνει επίσης ένα κύμα σεισμών που έχει κλονίσει τα νεύρα των κατοίκων και τους βγάζει συνεχώς στους δρόμους. Τον Σεπτέμβριο, ο ισχυρότερος σεισμός των τελευταίων 40 ετών έπληξε την περιοχή, και αυτόν τον σεισμό των 4,2 βαθμών ακολούθησε ένας παρόμοιας ισχύος λίγες ημέρες αργότερα.

Μέχρι στιγμής το 2023 τα Φλεγραία Πεδία έχουν καταγράψει περισσότερους από 3.450 σεισμούς, εκ των οποίων οι 1.118 σημειώθηκαν μόνο τον Αύγουστο. Αυτό είναι υπερτριπλάσιο του συνολικού αριθμού του προηγούμενου έτους, σύμφωνα με τα στοιχεία του INGV. Περισσότεροι από 500 σεισμοί σημειώθηκαν τον Οκτώβριο, ο ισχυρότερος εκ των οποίων έφτασε τα 4,0 Ρίχτερ, ακολουθούμενος από δώδεκα μετασεισμούς. Μέχρι τις αρχές Μαΐου, οι σεισμοί ήταν σχεδόν όλοι κάτω των 3,0 βαθμών, σύμφωνα με το INGV.

Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι ο τοπικός πληθυσμός θα πρέπει να είναι καλύτερα προετοιμασμένος για να αντιμετωπίσει τη σεισμική δραστηριότητα και το ενδεχόμενο έκρηξης. Στις 5 Οκτωβρίου, η υπηρεσία πολιτικής προστασίας παρουσίασε ένα επικαιροποιημένο σχέδιο εκκένωσης, το οποίο προβλέπει τη μετακίνηση μισού εκατομμυρίου ανθρώπων σε διάστημα 72 ωρών σε δρόμους που πολλοί ντόπιοι φοβούνται ότι δεν θα σηκώσουν τόσο έντονη κίνηση.

Ο Κάρλο Ντολιόνι, επικεφαλής του INGV, έδωσε κατάθεση σχετικά με τα πιθανά αποτελέσματα της σεισμικής δραστηριότητας ενώπιον της Επιτροπής Περιβάλλοντος της ιταλικής κυβέρνησης στις 28 Σεπτεμβρίου. «Υπάρχουν δύο πιθανά σενάρια σχετικά με την εξέλιξη της κατάστασης στα Φλεγραία Πεδία: το καλύτερο είναι να τελειώσει η συνεχιζόμενη κρίση του βραδυσεισμού, όπως συνέβη το 1983-84. Το χειρότερο είναι μια έκρηξη παρόμοια με εκείνη του 1538», είπε. «Πρόκειται για μια εξέλιξη που δεν γνωρίζουμε και την οποία παρακολουθούμε».

Δύο πιθανές αιτίες

Ο Δρ. Τζουζέπε Ντε Νατάλε, διευθυντής ερευνών στο INGV στη Νάπολη, δήλωσε ότι ο σημερινός κύκλος ανύψωσης σχετίζεται με την πίεση κάτω από την επιφάνεια της καλδέρας. «Δεν γνωρίζουμε ακριβώς το βάθος της αύξησης της πίεσης, θα μπορούσε να είναι μεταξύ μηδέν και 3,5 χιλιομέτρων», είπε.

Υπάρχουν δύο υποθέσεις σχετικά με το τι θα μπορούσε να προκαλεί την τρέχουσα αύξηση της σεισμικής δραστηριότητας στα Φλεγραία Πεδία, σύμφωνα με τον Ντε Νατάλε.

Η πρώτη – και δυνητικά πιο επικίνδυνη – πιθανότητα είναι ότι θα μπορούσε να είναι μια «διείσδυση μάγματος που προέρχεται από τον θάλαμο μάγματος που βρίσκεται σε βάθος περίπου 8 χιλιομέτρων». Η δεύτερη, η οποία είναι πιο πιθανή κατά τον Ντε Νατάλε, είναι ότι υπάρχει μια μεγάλη «απαέρωση» αερίων που δημιουργούνται από το μάγμα στον συγκεκριμένο θάλαμο.

«Το πρόβλημα είναι τα πετρώματα», δήλωσε ο Ντε Νατάλε. «Τα ρηχά πετρώματα δεν μπορούν να συγκρατήσουν υψηλά επίπεδα πίεσης, οπότε αν η πίεση αυξηθεί υπερβολικά, θα μπορούσε να συμβεί πλήρης θραύση των πετρωμάτων, η οποία είναι γενικά η αιτία της έκρηξης ενός ηφαιστείου».

Τι είναι τα υπερηφαίστεια

Τα υπερηφαίστεια είναι από τις πιο αινιγματικές και λιγότερο κατανοητές φυσικές απειλές στον κόσμο. Αυτό που διακρίνει ένα υπερηφαίστειο από ένα συνηθισμένο ηφαίστειο είναι η ποσότητα του ηφαιστειακού υλικού που έχει εκτοξεύσει κατά τη διάρκεια προηγούμενων εκρήξεων – δείγμα της εκρηκτικής δύναμής του.

Ένα υπερηφαίστειο είναι αυτό που έχει εκτοξεύσει περισσότερα από 1.000 κυβικά χιλιόμετρα υλικού και έχει φτάσει στο επίπεδο 8 – το υψηλότερο επίπεδο απειλής – στον Δείκτη Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας (VEI, όπως είναι η διεθνής ορολογία). Ο VEI μετράει πόσα συντρίμμια εκτοξεύονται, σε ποιο ύψος και για πόση ώρα διαρκεί η έκρηξη. Το Γέλοουστόουν στις ΗΠΑ εξερράγη πριν από 2,1 εκατομμύρια χρόνια, μία από τις μεγαλύτερες γνωστές εκρήξεις που έγιναν ποτέ. Οι πιο πρόσφατες εκρήξεις άλλων αξιοσημείωτων υπερηφαιστείων, συμπεριλαμβανομένων του Λονγκ Βάλεϊ στην Καλιφόρνια, του Τόμπα στην Ινδονησία και των Φλεγραίων Πεδίων, ήταν όλες περίπου στο ίδιο μέγεθος.

Η πιθανότητα έκρηξης

Τμήματα του ηφαιστείου θα μπορούσαν να αποδυναμώνονται λόγω των επιπτώσεων του βραδυσεισμού, σύμφωνα με μια δημοσίευση που έγινε στο επιστημονικό περιοδικό Communications Earth & Environment τον Ιούνιο. Όμως η κατάσταση παραμένει απρόβλεπτη, λένε οι ειδικοί.

«Αυτό που περιμένουμε εξαρτάται από το αν το έδαφος συνεχίζει να ανεβαίνει. Αν συνεχίσει να κινείται με τον τρέχοντα ρυθμό, αναμένουμε ότι ο αριθμός των μικρών σεισμών ανά ημέρα θα κυμαίνεται κατά τη διάρκεια των εβδομάδων από μια χούφτα έως σμήνη μερικών εκατοντάδων συμβάντων, όπως έγιναν αισθητά στα μέσα Αυγούστου και στα τέλη Σεπτεμβρίου», δήλωσε ο συν-συγγραφέας της μελέτης Κρίστοφερ Κίλμπερν, καθηγητής ηφαιστειολογίας στο University College του Λονδίνου.

«Τυχόν σεισμοί μεγαλύτερου μεγέθους είναι πιθανότερο να συμβούν κατά τη διάρκεια των σμηνών. Αυτά είναι τα κλασικά σημάδια ότι ο φλοιός τεντώνεται σε σημείο θραύσης».

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι μια έκρηξη είναι αναπόφευκτη. «Είναι το ίδιο για όλα τα ηφαίστεια που ήταν ήσυχα για γενιές», δήλωσε ο συν-συγγραφέας της μελέτης Στεφανο Καρλίνο, ηφαιστειολόγος από το Παρατηρητήριο του Βεζούβιου.

«Τα Φλεγραία Πεδία μπορεί να μπουν σε μια νέα ρουτίνα ήπιας ανύψωσης και καθίζησης, όπως παρατηρείται σε παρόμοια ηφαίστεια σε όλο τον κόσμο, ή απλά να επιστρέψουν στην ηρεμία», δήλωσε ο Καρλίνο. «Δεν μπορούμε ακόμη να πούμε με βεβαιότητα τι θα συμβεί. Το σημαντικό είναι να είμαστε προετοιμασμένοι για όλα τα αποτελέσματα».

Ένα από τα μεγαλύτερα είδη ηφαιστειακών εκρήξεων, που ονομάζεται «ιγκνιμβριτική έκρηξη» – όπως αυτή που συνέβη στα Φλεγραία Πεδία πριν από περίπου 39.000 χρόνια – δεν είναι αυτό που ο Ντε Νατάλε πιστεύει ότι θα μπορούσε να συμβεί σύντομα.

Αν στο κοντινό μέλλον συμβεί έκρηξη στα Φλεγραία Πεδία, θα είναι πιο κοντά στην στην τελευταία σημαντική δραστηριότητα του 1538, η οποία δημιούργησε τον ηφαιστειακό κώνο Monte Nuovo ύψους 133 μέτρων. Ωστόσο, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, οι επιπτώσεις ενός παρόμοιου γεγονότος θα μπορούσαν να είναι πολύ διαφορετικές σήμερα. «Εκείνη (του 1538) ήταν μια πολύ μικρή έκρηξη, η οποία, αν συνέβαινε σήμερα, σε μια πυκνοδομημένη αστική περιοχή, θα ήταν πολύ καταστροφική», δήλωσε ο Ντε Νατάλε.

Με πληροφορίες από: ‘Be prepared for all outcomes’: Inside the saga of a supervolcano that’s waking up by Barbie Nadeau, CNN