Δραματικά εξουθενωμένοι και δυστυχείς οι υγειονομικοί στη μετά COVID εποχή

Οι δύο αυτοί δε παράγοντες, είναι υπεύθυνοι σε μεγάλο βαθμό και για τις αποχωρήσεις των υγειονομικών στη χώρα μας, αποχωρήσεις, οι οποίες στοιχίζουν πολύ στο σύστημα υγείας.

Τα παραπάνω συμπεράσματα, προκύπτουν από μελέτη που εκπόνησε το Τμήμα Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ για την εκτίμηση της εξουθένωσης και της ικανοποίησης των επαγγελματιών υγείας, έπειτα από την πανδημία λόγω της COVID-19. Επιπλέον, διερευνήθηκαν και οι παράγοντες που επηρεάζουν την εξουθένωση και την ικανοποίηση των επαγγελματιών υγείας.

Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό «Nursing Reports» με το πλήρες κείμενο να είναι ελεύθερα προσβάσιμο στον σύνδεσμο ΕΔΩ.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από τον Επίκουρο Καθηγητή Πέτρο Γαλάνη, την Καθηγήτρια Δάφνη Καϊτελίδου, την Επίκουρη Καθηγήτρια Όλγα Σίσκου, τους Διδάκτορες Ολυμπία Κωνσταντακοπούλου, Ειρήνη Βράκα, Ιωάννη Μωύσογλου και Ευαγγελία Μεϊμέτη και την υποψήφια διδάκτορα Αγλαΐα Κατσιρούμπα (νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc).

Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2023. Ο μελετώμενος πληθυσμός περιλάμβανε 1.760 επαγγελματίες υγείας από όλη την Ελλάδα, οι οποίοι εργάζονταν σε υπηρεσίες υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως νοσοκομεία, κέντρα υγείας κ.ά.

Η μέση ηλικία των επαγγελματιών υγείας ήταν 41,1 έτη, ενώ η μέση διάρκεια προϋπηρεσίας στον κλινικό χώρο ήταν 16,2 έτη. Το 53,8% των επαγγελματιών υγείας ήταν νοσηλευτές. Η πλειονότητα των επαγγελματιών υγείας (83,3%) δήλωσαν ότι εργάζονται σε υποστελεχωμένες υπηρεσίες υγείας.

Το 69,1% των επαγγελματιών υγείας εμφάνισαν υψηλό επίπεδο επαγγελματικής εξουθένωσης, το 16,8% μέτριο επίπεδο εξουθένωσης και το 14,1% χαμηλό επίπεδο εξουθένωσης. Μάλιστα, η εξουθένωση ήταν μεγαλύτερη για τους νοσηλευτές σε σχέση με τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας. Συγκεκριμένα, το 91,1% των νοσηλευτών δήλωσαν ότι είναι εξουθενωμένοι σε μεγάλο βαθμό, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας ήταν 79,9%.

Νοσηλευτές - Εργαζόμενοι ενός κατώτερου Θεού

Αναφορικά με την επαγγελματική ικανοποίηση, οι μισοί περίπου συμμετέχοντες (50,7%) δήλωσαν χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης, το 36,1% μέτρια επίπεδα ικανοποίησης και το 13,1% υψηλά επίπεδα ικανοποίησης. Οι νοσηλευτές ήτα λιγότερο ικανοποιημένοι σε σχέση με τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας, καθώς το 61% των νοσηλευτών ήταν ικανοποιημένοι σε μικρό βαθμό από το επάγγελμα τους, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας ήταν 38,8%.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, οι γυναίκες, οι επαγγελματίες υγείας με μεταπτυχιακό/διδακτορικό δίπλωμα, οι νοσηλευτές, οι εργαζόμενοι σε κυκλικό ωράριο, οι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης, οι εργαζόμενοι σε υποστελεχωμένες υπηρεσίες υγείας και οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα βίωσαν υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης. Επιπλέον, η αύξηση των ετών προϋπηρεσίας στον κλινικό χώρο σχετίζονταν με αύξηση της εξουθένωσης.

Αναφορικά με τους παράγοντες που επηρεάζουν την επαγγελματική ικανοποίηση, βρέθηκε ότι οι νοσηλευτές, οι επαγγελματίες υγείας με μεταπτυχιακό/διδακτορικό δίπλωμα, οι εργαζόμενοι σε κυκλικό ωράριο, οι εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα και οι εργαζόμενοι σε υποστελεχωμένες υπηρεσίες υγείας ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι από την εργασία τους. Επιπλέον, η αύξηση των ετών προϋπηρεσίας στον κλινικό χώρο σχετίζονταν με μείωση της ικανοποίησης.

Η μεγάλη φυγή των υγειονομικών

Το τέλος της πανδημίας συνοδεύτηκε από την αποχώρηση μεγάλου αριθμού επαγγελματιών υγείας από τις υπηρεσίες υγείας τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς λόγω της μεγάλης εξουθένωσης και της χαμηλής ικανοποίησης που βίωσαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Μάλιστα, ο αυξημένος ρυθμός αποχώρησης των επαγγελματιών υγείας συνεχίζεται και μετά από τη λήξη της πανδημίας προκαλώντας ακόμη περισσότερα προβλήματα στη λειτουργία των συστημάτων υγείας παγκοσμίως.

Τα ευρήματα της παρούσας μελέτης ενισχύουν ακόμη περισσότερο την αντίληψη ότι οι συνθήκες εργασίας για τους επαγγελματίες υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν εξαιρετικά δύσκολες, οδηγώντας σε μεγάλη εξουθένωση και μικρή ικανοποίηση. Η κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν την εξουθένωση και την ικανοποίηση των επαγγελματιών υγείας είναι καθοριστικής σημασίας για να διαμορφωθεί το κατάλληλο πλαίσιο υποστήριξής τους τόσο σε εργασιακό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Οι επαγγελματίες υγείας αποτελούν την πλέον καθοριστική παράμετρο σε ένα σύστημα υγείας και δεν αρκεί απλώς να παραμείνουν στην εργασία τους, αλλά να εργάζονται κάτω από ανθρώπινες συνθήκες και να λαμβάνουν ικανοποίηση από το επάγγελμά τους. Είναι σαφές ότι πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για να βελτιωθούν οι εργασιακές συνθήκες για τους επαγγελματίες υγείας στην Ελλάδα. Με τον τρόπο αυτόν, θα μπορούσε να μειωθεί η εξουθένωση των επαγγελματιών υγείας και να αυξηθεί η επαγγελματική τους ικανοποίηση, έτσι ώστε να μειωθούν οι αποχωρήσεις τους από το σύστημα υγείας στην Ελλάδα και να επιτευχθεί η καλύτερη λειτουργία των υπηρεσιών υγείας.

Κλίμακα μέτρησης της εξουθένωσης

Εξάλλου, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, προσφέροντας νέα γνώση στην έρευνα με σκοπό την προαγωγή της δημόσιας υγείας, δημιούργησε για πρώτη φορά διεθνώς, μια κλίμακα για τη μέτρηση της εξουθένωσης του γενικού πληθυσμού εξαιτίας της πανδημίας του COVID-19.

Η κλίμακα μέτρησης της εξουθένωσης λόγω της πανδημίας προέκυψε από την ερευνητική μελέτη του Επίκουρου Καθηγητή Πέτρου Γαλάνη, της υποψήφιας Διδάκτορος Αγλαΐας Κατσιρούμπα (νοσηλεύτριας ΠΕ, MSc), των Καθηγητριών Δάφνης Καϊτελίδου και Παναγιώτας Σουρτζή, της Επίκουρης Καθηγήτριας Όλγας Σίσκου και της Διδάκτορος Ολυμπίας Κωνσταντακοπούλου και έχει ήδη δημοσιευθεί στο έγκριτο περιοδικό “Journal of Mental Health” με την πρόσβαση να είναι ελεύθερη στον σύνδεσμο ΕΔΩ.

Ειδικότερα, το Τμήμα Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ ανέπτυξε μια κλίμακα μέτρησης της εξουθένωσης του γενικού πληθυσμού εξαιτίας της πανδημίας που προκλήθηκε από την COVID-19, γεγονός μείζονος σημασίας, καθότι η βιβλιογραφία έως τώρα προσανατολιζόταν αποκλειστικά στην εκτίμηση της εξουθένωσης των επαγγελματιών υγείας. Ως εκ τούτου, μέχρι σήμερα δεν είχε δημιουργηθεί κάποια κλίμακα μέτρησης της εξουθένωσης λόγω της πανδημίας στον γενικό πληθυσμό. Η παρούσα κλίμακα στοχεύει να καλύψει το κενό αυτό στην έρευνα, δίνοντας την ευκαιρία στους ερευνητές να μετρήσουν την εξουθένωση λόγω της πανδημίας με αξιόπιστο και έγκυρο τρόπο.

Η κλίμακα αυτή περιλαμβάνει τρεις παράγοντες για την εκτίμηση της εξουθένωσης λόγω της πανδημίας: (α) συναισθηματική εξουθένωση, (β) σωματική εξουθένωση και (γ) εξουθένωση λόγω των μέτρων κατά της πανδημίας.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί, ότι για την ανάπτυξη και τη στάθμιση της κλίμακας εφαρμόστηκαν πιστά όλα τα βήματα όπως αυτά ορίζονται από την επιστήμη της μεθοδολογίας της έρευνας και της βιοστατιστικής για τη δημιουργία μιας αξιόπιστης και έγκυρης κλίμακας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η νέα κλίμακα έχει (α) υψηλή εγκυρότητα, δηλαδή όντως μετρά την έννοια την οποία διατείνεται ότι μετρά και (β) υψηλή αξιοπιστία, δηλαδή οδηγεί σε παρόμοια αποτελέσματα μετά από επαναλαμβανόμενες μετρήσεις.

Η ανάπτυξη αυτής της κλίμακας αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό εφόδιο για τους ιθύνοντες της δημόσιας υγείας, καθώς ήδη τις τελευταίες εβδομάδες του καλοκαιριού έχουν αυξηθεί σημαντικά τα κρούσματα και οι νοσηλείες εξαιτίας των νέων μεταλλάξεων του SARS-CoV-2.

Ανεμβολίαστοι εδώ και 18 μήνες…

Το γεγονός αυτό αναμένεται να οδηγήσει σε έναν δύσκολο χειμώνα, λαμβάνοντας, μάλιστα, υπόψιν ότι σημαντικό ποσοστό του γενικού πληθυσμού δεν έχει εμβολιαστεί με μια αναμνηστική δόση τους τελευταίους 18 μήνες. Ιδιαίτερη έμφαση, εξάλλου, πρέπει να δοθεί στις ευπαθείς ομάδες, όπως οι υπερήλικες, οι ανοσοκατασταλμένοι και οι χρόνια πάσχοντες που αντιμετωπίζουν περισσότερους κινδύνους από την COVID-19.

Είναι σαφές ότι η εύρεση των παραγόντων που επηρεάζουν την πρόθεση του γενικού πληθυσμού για εμβολιασμό κατά της COVID-19 είναι καθοριστικής σημασίας για την αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης ιδιαίτερα των ευπαθών ομάδων. Στο πλαίσιο αυτό, η κλίμακα που δημιουργήθηκε παρέχει τη δυνατότητα στους ερευνητές να μετρήσουν την εξουθένωση του γενικού πληθυσμού και να εκτιμήσουν την επίδραση της εξουθένωσης στην πρόθεση εμβολιασμού. Μάλιστα, πρόσφατες μελέτες δείχνουν την αρνητική επίδραση που έχει η εξουθένωση λόγω της πανδημίας στην πρόθεση εμβολιασμού κατά της COVID-19 τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και σε νοσηλευτές.

Όντας, λοιπόν, στην περίοδο μετά τη λήξη της πανδημίας, η γνώση μας αναφορικά με τη σχέση μεταξύ της εξουθένωσης που βιώνει ο γενικός πληθυσμός λόγω της πανδημίας και της πρόθεσης εμβολιασμού με μια αναμνηστική δόση, μπορεί να συντελέσει στην επιτυχή άρση των προβλημάτων που εγείρονται -ή πρόκειται να εμφανιστούν- εν όψει του χειμώνα και νέων πιθανών μεταλλάξεων του SARS-CoV-2.

Καθίσταται σαφές ότι η χρήση μιας τέτοιας κλίμακας είναι καθοριστικής σημασίας στην περίοδο που διανύουμε προκειμένου να είμαστε σε θέση όχι μόνο να γνωρίζουμε τις τάσεις στον γενικό πληθυσμό αλλά και να μπορούμε να τις ποσοτικοποιήσουμε για τη λήψη αποφάσεων. Αντιλαμβανόμενοι την εξουθένωση του γενικού πληθυσμού είναι εφικτό να ληφθούν οι κατάλληλες αποφάσεις για θέματα διαχείρισης της δημόσιας υγείας αναφορικά με τον εμβολιασμό κατά της COVID-19.