Ανάλυση CNNi: Διευρύνονται οι BRICS - Πώς αλλάζουν οι παγκόσμιες ισορροπίες

Η ομάδα της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής δεν ήταν ποτέ πιο σημαντική στην παγκόσμια σκηνή. Αλλά οι σχέσεις μεταξύ των ίδιων των BRICS είναι περίπλοκες.

Ο ηγέτης της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, δεν μπορεί να συμμετάσχει στη Σύνοδο Κορυφής καθώς η διοργανώτρια χώρα Νότια Αφρική, θα ήταν υποχρεωμένη να τον συλλάβει για φερόμενα εγκλήματα πολέμου. Δύο άλλα μέλη, η Ινδία και η Κίνα, έχουν μια υποβόσκουσα συνοριακή σύγκρουση. Και ενώ το Πεκίνο βρίσκεται σε αντιπαλότητα με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Νέο Δελχί έχει στενούς δεσμούς με την Ουάσινγκτον.

Δεν πρόκειται και για την πιο ευτυχισμένη οικογένεια. Αλλά παρ' όλα αυτά, η συμμαχία δέχεται αιτήματα από πάνω από 20 χώρες που επιθυμούν να ενταχθούν στο μπλοκ των μεγάλων αναδυόμενων οικονομιών.

Οι συζητήσεις σχετικκά με την προσθήκη νέων μελών αναμένεται να βρεθούν ψηλά στην ατζέντα της τριήμερης Συνόδου Κορυφής που ξεκίνησε, όπου οι ηγέτες των BRICS – με εξαίρεση τον Ρώσο Βλαντίμιρ Πούτιν – θα συγκεντρωθούν δια ζώσης για πρώτη φορά μετά την πανδημία. Ο Πούτιν, για τον οποίο έχει εκδοθεί ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο που συνδέεται με τη βίαιη εισβολή του στην Ουκρανία, θα παραστεί εξ αποστάσεως.

Τι σημαίνει μια επέκταση των BRICS

Ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα υποστήριξε την περασμένη Κυριακή την διεύρυνση των BRICS, λέγοντας ότι ένα μεγαλύτερο σώμα θα «εκπροσωπούσε μια ποικιλόμορφη ομάδα εθνών» που μοιράζονται την «κοινή επιθυμία για μια πιο ισορροπημένη παγκόσμια τάξη» σε έναν «όλο και πιο πολύπλοκο και κατακερματισμένο» κόσμο.

Το διακύβευμα των αποφάσεων γύρω από τη διεύρυνση, είναι η κατεύθυνση και η ταυτότητα που θα έχει το μπλοκ, τα μέλη του οποίου επιδιώκουν να παίξουν σημαντικό ρόλο σε ένα διεθνές σύστημα που θεωρούν ότι ευνοεί τη Δύση και την G7, παρά την αλλαγή ισορροπιών στην παγκόσμια οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες.

Το μπλοκ ρισκάρει να γίνει πιο έντονα γεωπολιτικό στην προσπάθειά του να εξισορροπήσει την παγκόσμια ισχύ, λένε οι αναλυτές. Εξηγούν πως ιδίως η Κίνα και η Ρωσία επιδιώκουν να έχουν στο πλευρό τους τις χώρες των BRICS στις αυξανόμενες διενέξεις τους με τη Δύση και συνεπώς μια διεύρυνση θα εξυπηρετούσε αυτό το στόχο τους.

Μιλώντας σε συνέντευξη Τύπου πριν από τη Σύνοδο Κορυφής την περασμένη εβδομάδα, ο πρεσβευτής της Κίνας στη Νότια Αφρική δήλωσε ότι όλο και περισσότερες χώρες ελπίζουν να ενταχθούν στις BRICS για να «διασφαλίσουν τα νόμιμα συμφέροντά τους», απέναντι σε «ορισμένες χώρες που κραδαίνουν το “μεγάλο ραβδί” των μονομερών κυρώσεων».

Η προσθήκη μελών «θα διευρύνει την παγκόσμια παρουσία της ομάδας» και θα αυξήσει την αποδοχή της ατζέντας της για την αντιμετώπιση της δυτικής πολιτικής κυριαρχίας, σχολιάζει ο Μπάζο Ντζέντζε, αναπληρωτής καθηγητής πολιτικής και διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ, προσθέτοντας ωστόσο ότι υπάρχουν διαφορές απόψεων σχετικά με το αν θα πρέπει να διευρυνθεί, και ότι «σίγουρα δεν θα υποστήριζαν όλα τα μέλη την είσοδο των ίδιων χωρών».

22 οι επίσημα ενδιαφερόμενες χώρες

Το αν ο Πούτιν, ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας, ο Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας, ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα της Βραζιλίας και ο οικοδεσπότης τους, ο Σίριλ Ραμαφόζα της Νότιας Αφρικής, αποφασίσουν να διευρύνουν το μπλοκ τους – και το πώς θα επιλέξουν αυτά τα δυνητικά μέλη – θα έχει σημαντικές παγκόσμιες επιπτώσεις, λένε οι αναλυτές.

Παρά τις βαθιές διαφορές στα πολιτικά και οικονομικά συστήματα μεταξύ των μελών της, η ομάδα των BRICS – όρος που επινόησε αρχικά ο πρώην οικονομολόγος της Goldman Sachs Τζιμ Ο’ Νιλ για να περιγράψει επενδυτικές ευκαιρίες σε σημαντικές αναδυόμενες αγορές – δείχνει να αντέχει.

Η πρώτη Σύνοδος Κορυφής του μπλοκ έγινε το 2009 με τέσσερα μέλη ενώ ένα χρόνο μετά προστέθηκε και η Νότια Αφρική. Οι BRICS εγκαινίασαν τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα το 2015.

Τώρα, 22 χώρες έχουν εκφράσει επίσημα ενδιαφέρον για την ένταξή τους στο μπλοκ, ενώ άλλες τόσες έχουν κάνει ανεπίσημες κρούσεις, δήλωσε τον περασμένο μήνα ο πρεσβευτής της Νότιας Αφρικής στις BRICS Ανίλ Σουκλάλ.

Σε αυτούς που υπέβαλαν επίσημα αίτηση περιλαμβάνονται η Αργεντινή, το Μεξικό, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, η Νιγηρία και το Μπαγκλαντές, δήλωσαν αξιωματούχοι της Νότιας Αφρικής.

Γιατί θέλουν να μπουν στις BRICS

Οι χώρες έχουν μια σειρά από λόγους για την υποβολή αίτησης, από το ενδιαφέρον για συγκεκριμένες οικονομικές πρωτοβουλίες, όπως η μετάβαση σε τοπικά νομίσματα, έως το «να προκαλέσουν τις ΗΠΑ», σύμφωνα με τη Μιχαέλα Πάπα, αναλύτρια στο Rising Power Alliances Project του Πανεπιστήμιο Tufts στη Μασαχουσέτη.

«Έπειτα υπάρχουν εκείνοι που θέλουν ευκολότερη πρόσβαση στην Κίνα ή σε άλλες χώρες των BRICS ή περισσότερο έλεγχο σε περιόδους εντάσεων και αβεβαιότητας των μεγάλων δυνάμεων», επισημαίνει, προσθέτοντας ότι για τα μέλη, «η απόφαση για διεύρυνση είναι απόφαση για τη μελλοντική κατεύθυνση της ομάδας».

Νέα μέλη με οικονομική ισχύ θα μπορούσαν να επηρεάσουν καταλυτικά την ικανότητα της ομάδας να αναδιαμορφώσει ή να δημιουργήσει εναλλακτικές λύσεις στους υπάρχοντες παγκόσμιους θεσμούς εξουσίας.

Η επιλογή να συμπεριληφθούν χώρες που είναι ανοιχτά ανταγωνιστικές προς τη Δύση, όπως το Ιράν, θα μπορούσε να τη στρέψει περισσότερο προς την κατεύθυνση να γίνει ένα αντιδυτικό μπλοκ, λένε οι ειδικοί.

Η προσθήκη νέων μελών θα έχει πιθανότατα κάποιες θετικές επιπτώσεις για το ισχυρότερο μέλος της ομάδας, την Κίνα. Άλλωστε επιδίωξη του Σι είναι το Πεκίνο να αναδειχθεί σε ηγέτη στην προσπάθεια αναθεώρηση ενός συστήματος το οποίο υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, ο ίδιος θεωρεί ότι έχει σκοπό να περιορίσει την κινεζική άνοδο.

«Όσο περισσότερα είναι τα μέλη της, τόσο ισχυρότερα μπορούν να διεκδικήσουν μια συλλογική φωνή και τόσο περισσότερο η Κίνα ως η μεγαλύτερη οικονομία θα διεκδικήσει την ηγεσία και την εκπροσώπηση του αναπτυσσόμενου κόσμου», δηλώνει ο Γιουν Σουν, διευθυντής του Προγράμματος για την Κίνα στο Κέντρο Stimson στην Ουάσιγκτον.

Το ενδιαφέρον των χωρών να ενταχθούν στις BRICS δίνει επίσης ώθηση στον Πούτιν – ο οποίος παραμένει ευπρόσδεκτος στο μπλοκ παρά το γεγονός ότι θεωρείται εγκληματίας πολέμου στη Δύση. Δείχνει επίσης ότι διευρύνεται το χάσμα μεταξύ των προτεραιοτήτων των χωρών που συντάσσονται με τις BRICS και των πλούσιων δυτικών χωρών που έχουν ενωθεί εναντίον του υποστηρίζοντας την Ουκρανία, λένε οι αναλυτές.

Ο αναλυτής Μανόζ Κεουαλραμάνι, με έδρα το Μπανγκαλόρ, εξηγεί μια άποψη που κυριαρχεί σε ολόκληρο τον αναπτυσσόμενο κόσμο. «Υπάρχει μεγάλη απογοήτευση που η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμο, αλλά υπάρχει η αναγνώριση ότι το ΝΑΤΟ και οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν πράγματα για να πυροδοτήσουν ή να παρατείνουν τη σύγκρουση».

Όσον αφορά το συμφέρον τους, οι χώρες αυτές βλέπουν ότι «η απομόνωση της Ρωσίας δεν τους βοηθάει», ενώ βλέπουν τις BRICS ως μέσο για την αντιμετώπιση προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή και η περιορισμένη πρόσβαση σε κεφάλαια και τεχνολογία. Αποφασίζουν να κινηθούν προς αυτές, καθώς «η Δύση φαίνεται να κλείνεται στον εαυτό της», σχολιάζει ο Κεουαλραμάνι.

Οι διαφορές εντός των BRICS

Εμπόδιο για οποιαδήποτε σημαντική απόφαση επί του θέματος, είναι οι διαφορές εντός των BRICS.

Οι ηγέτες είναι πιθανό να επανεξετάσουν τα κριτήρια για τον τρόπο επιλογής νέων μελών και να μην λάβουν σε αποφάσεις για το ποιος θα ενταχθεί στην ομάδα τους.

Η εξ αποστάσεως συμμετοχή του Ρώσου ηγέτη, είναι η πιο προφανής ένδειξη αμηχανίας εντός της ομάδας – ένα μέλος της οποίας (η Βραζιλία) καταδίκασε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών, ενώ τα άλλα (Κίνα, Νότια Αφρική, Ινδία) απείχαν.

Παράλληλα, η επιρροή της Μόσχας στην Αφρική είναι φανερή μετά και το βίντεο που κυκλοφόρησε και δείχνει τον Γιεβγκένι Πριγκόζιν, επικεφαλής της μισθοφορικής ομάδας Wagner, ο οποίος ξεκίνησε μια αποτυχημένη ανταρσία κατά της στρατιωτικής ηγεσίας του Κρεμλίνου τον Ιούνιο, να ισχυρίζεται ότι βρίσκεται στην Αφρική και να μιλάει για την ενίσχυση της Ρωσίας σε όλες τις ηπείρους.

Όσον αφορά τη διεύρυνση των BRICS, κάθε μία από τις χώρες έχει τους δικούς της λόγους να είναι επιφυλακτική σχετικά με το ποιον θα αφήσει να μπει. Για την Ινδία, η οποία έχει συνοριακή διαμάχη με την Κίνα και έρχεται όλο και πιο κοντά στις ΗΠΑ λόγω των κοινών τους ανησυχιών για ένα διεκδικητικό Πεκίνο, ένα έντονα αντι-αμερικανικό μπλοκ δεν θα ήταν επιθυμητό, λένε οι αναλυτές.

«Η Ινδία βρίσκεται σε δύσκολη θέση, επειδή η ταυτότητα της ομάδας μετατοπίζεται και δεν θέλει αυτή τη μετατόπιση», σχολιάζει ο Κεουαλραμάνι, ο οποίος σημείωσε ότι το Νέο Δελχί επιβράδυνε την εισαγωγή νέων μελών πέρυσι, ζητώντας πρώτα τη δημιουργία κριτηρίων.

«Αλλά όσον αφορά το πόσο καιρό, σε ποιο βαθμό και με ποιο αποτέλεσμα μπορεί η Ινδία μπορεί να καθοδηγήσει το μπλοκ προς ορισμένες κατευθύνσεις... Δεν θα είναι εύκολο, επειδή η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας και είναι ευθυγραμμισμένη με τη Ρωσία πολύ περισσότερο», λέει.

Μια διεύρυνση, αντί να κάνει την ομάδα πιο ισχυρή, θα μπορούσε επίσης να την κάνει «πιο δυσκίνητη και αναποτελεσματική» με περισσότερες αντιθέσεις μεταξύ των θέσεων των μελών, προσθέτει.

Η Βραζιλία και η Νότια Αφρική θα μπορούσαν να είναι ανοικτές σε πιθανή επέκταση, αλλά θα ήταν «πιο προσεκτικές στην υποδοχή σαφώς αντι-αμερικανικών χωρών» στο μπλοκ, σύμφωνα με τον Ρούμπενς Ντουάρτε, συντονιστή του LABMUNDO, ενός ερευνητικού κέντρου διεθνών σχέσεων με έδρα τη Βραζιλία.

Μια τέτοια μετατόπιση μπορεί να μην είναι αυτό που επιδιώκει η ομάδα, ωστόσο, λέει ο Ντουάρτε, και η ύπαρξη περισσότερων μελών θα μπορούσε να προσφέρει περισσότερες προοπτικές στη συζήτηση για τα παγκόσμια ζητήματα.

Αλλά αν οι BRICS αποφασίσουν να διευρυνθούν και στη συνέχεια ενισχύσουν τον παγκόσμιο ρόλο τους, αυτό θα μπορούσε να ωθήσει σε μεγαλύτερες αλλαγές που θα επηρεάσουν τη διεθνή επιρροή της Ευρώπης και των ΗΠΑ. «Όσο περισσότερο δραστηριοποιούνται οι BRICS, τόσο περισσότερο άλλες χώρες θα χάνουν την ισχύ τους», επισημαίνει.

Με πληροφορίες από: A key Russia-friendly bloc may decide to expand. Who stands to benefit? by Simone McCarthy, CNN