Σκωτία: O θηλυκός «Braveheart» και οι 20άρηδες που θέλουν την ανεξαρτησία από το Ηνωμένο Βασίλειο

Το σκηνικό έχει δημοσιευτεί στον βρετανικό τύπο ως κάτι που αποκαλούμε στην Ελλάδα «παραπολιτικό σχόλιο». Αφορούσε μια συνάντηση που είχε πριν από λίγες μέρες η Πρώτη Υπουργός της Σκωτίας με δύο νεαρούς social media managers, στελέχη της (πιθανής) διαδικτυακής καμπάνιας σχετικά με ένα δεύτερο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο. Από τη βιασύνη της Στέρτζιον να αναγγείλει λίγες μέρες μετά ότι θα γίνει δημοψήφισμα, αλλά και να προσδιορίσει την ακριβή ημερομηνία του (19 Οκτωβρίου 2023) φαίνεται ότι πραγματικά αυτοί οι 9 χαρακτήρες της έκαναν κλικ.

Τι είναι αυτό το #indyref2; Μοιάζει με password, αλλά στην ουσία είναι μια λέξη που συγκεντρώνει όλο το νόημα της καμπάνιας: «indy» σαν υποκοριστικό του «independence» (ανεξαρτησία), «ref» από το «referendum» (δημοψήφισμα) και «2» επειδή είναι το δεύτερο, μετά από αυτό του 2014. Μικρό, περιεκτικό, σαφές και εύκολο.

Κατά την ανάλυση της «ήττας» του 2014, όταν στο πρώτο δημοψήφισμα το 55,3% των Σκωτσέζων αποφάσισε να παραμείνει η περιοχή τους εντός της Μεγάλης Βρετανίας, η Στέρτζιον παρέλαβε μια έκθεση με καθαρό νόημα: Το “Yes Scotland”, που είχε υιοθετήσει ως κύριο σλόγκαν ο προκάτοχός της Άλεξ Σάλμοντ, χαρακτηρίστηκε «old-fashioned», ντεμοντέ.

Αυτό αποτυπώθηκε και στα νούμερα: Σύμφωνα με την έρευνα, στις ηλικίες 16-19 που ψήφισαν το 54,3% τάχθηκε υπέρ της παραμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αντίστοιχο νούμερο και στις ηλικίες 20-24 (54,1%). Για να κάνετε τις συγκρίσεις, στο αμέσως επόμενο όριο (25-29) υπήρξε μια χαώδης διαφορά 16 και πλέον μονάδων: Μόλις το 37,8% ήθελε παραμονή στη Βρετανία και το 62,2% ψήφισε ανεξαρτησία. Αυτές οι δύο ηλικιακές κατηγορίες ήταν οι μοναδικές μέχρι τα 55 που το «Όχι» (παραμονή) επικράτησε του «Ναι» (ανεξαρτησία).

Προφανώς και το θέμα της ανεξαρτησίας, που ήλθε πάλι στην επικαιρότητα, είναι πολύ πιο σύνθετο από το να αφορά μόνο πετυχημένα σλόγκαν ή hashtags και σωστή προσέγγιση των νέων. Τι ήταν αυτό που ώθησε τους Σκωτσέζους να βάλουν πάλι το θέμα στο τραπέζι, μόλις εννέα χρόνια μετά;

Τείχη, έριδες, Braveheart και σπαραγμοί

Κατ’ αρχάς, λίγα ψήγματα ιστορίας, διότι κάποιοι (ευτυχώς λίγοι) θεωρούν ότι ο όρος Σκωτία είναι περισσότερο γεωγραφικός, παρά εθνικός. Από την εποχή του αποικισμού του βόρειου (και πιο κρύου, άρα αφιλόξενου) μέρους της Μεγάλης Βρετανίας από τροφοσυλλέκτες προερχόμενους από την Ιρλανδία, οι κάτοικοι του βόρειου μέρους θεωρούνταν κάτι άλλο.

Ένας σαφής διαχωρισμός έγινε την περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης, που είχε ήδη συντελεστεί στο νότιο τμήμα της Μεγάλης Βρετανίας. Δύο αυτοκράτορες, ο Αδριανός και ο Αντωνίνος, αποφάσισαν να ανεγείρουν δύο τείχη (που ονομάστηκαν, φυσικά, τείχος του Αδριανού και του Αντωνίνου), με διαφορά σχεδόν 20 χρόνων (122 μ.Χ. αυτό του Αδριανού, 142 μ.Χ. του Αντωνίνου). Τα τείχη θέσπισαν το σύνορο μεταξύ των κατακτημένων εδαφών και των ελεύθερων, δηλαδή της ρωμαϊκής επαρχίας της Βρετανίας και των βόρειων κελτικών περιοχών της Καληδονίας.

Οι δύο περιοχές γνώρισαν διαφορετικές επιρροές ανά τους αιώνες. Τα βόρεια είχαν περισσότερες επαφές με τους κελτικούς (ρωμαιοκαθολικούς) ιρλανδικούς πληθυσμούς και τους Βίκινγκς, που έκαναν συχνά επιδρομές μέχρι που αποφάσισαν να μείνουν μόνιμα και έφτιαξαν τσιφλίκια. Οι Άγγλοι είχαν περισσότερες επιρροές από την ηπειρωτική Ευρώπη, Σάξονες και Νορμανδούς.

Οι σχέσεις μεταξύ των δύο εναλλάσσονταν από περιόδους κατανόησης και σύρραξης. Μετά το 1286 μ.Χ., όταν χήρεψε ο θρόνος της Σκωτίας με τον θάνατο του Αλέξανδρου Γ’, άρχισε μια διαμάχη μεταξύ των φατριών (clans) για τη διαδοχή.

Στο πλαίσιο αυτής της διαμάχης εκτυλίσσεται και η ιστορία του Braveheart, του Σκωτσέζου ήρωα Γουίλιαμ Γουάλας, που τον ενσάρκωσε αριστοτεχνικά ο Μελ Γκίμπσον στην ομώνυμη ταινία. Εκεί καταγράφονται με μαεστρία και όλες οι τοπικές διαμάχες μεταξύ των φατριών, που οδήγησαν σε προδοσίες και πισώπλατα μαχαιρώματα. Παρά τις διαβόητες ιστορικές της ανακρίβειες, η ταινία (κυκλοφόρησε το 1995) θεωρείται σήμερα ότι έδωσε την απαραίτητη ώθηση για να μπει πάλι στην επικαιρότητα ο διαχωρισμός της Σκωτίας από την Αγγλία.

Οι Σκωτσέζοι είναι υπεύθυνοι για την πρώτη καταγεγραμμένη ανακήρυξη ανεξαρτησίας στην ιστορία. Η διακήρυξη του Αρμπρόουθ το 1320 ήταν ένα κείμενο που πιστοποιήθηκε από τον τότε πάπα και κατέγραφε την νόμιμη αναγνώριση της Σκωτίας από το αγγλικό στέμμα.

Κληρονομιές, ένωση και φυγόκεντρα βήματα

Το 1603 ο τότε βασιλιάς της Σκωτίας Ιάκωβος ΣΤ’ «κληρονόμησε» τα βασίλεια της Αγγλίας και της Ιρλανδίας, σε κάτι που έμεινε εφεξής γνωστό ως “Union of the Crowns”, ένωση των στεμμάτων. Χρειάστηκε, όμως, να περάσει κι άλλος ένας αιώνας μαχών, εμφυλίων συρράξεων και δολοπλοκιών (στις οποίες εμπλέκονταν και οι Γάλλοι) πρoτου τα βασίλεια της Αγγλίας και της Σκωτίας αποφασίσουν να γίνουν ένα.

Την 1^η Μαϊου 1707 δημιουργήθηκε το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι αιώνες κοινής διοίκησης προφανώς έφεραν πιο κοντά τους δύο λαούς, πλην όμως δεν έσβησαν την ιδιαίτερη ταυτότητα των Σκωτσέζων. Μπορεί να άφησαν τις διάφορες κέλτικες γλώσσες τους για τα αγγλικά εδώ και αιώνες, αλλά αυτό δεν τους εμποδίζει καθόλου να αισθάνονται Σκωτσέζοι. Στην απογραφή του 2011 το 62% απάντησε ότι αισθάνονται «Σκωτσέζοι», το 18% «Σκωτσέζοι και Βρετανοί» και μόλις 8% «Βρετανοί».

Οι προσπάθειες για την δημιουργία θεσμών που θα ενίσχυαν την αυτονομία είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1853. Οι Σκωτσέζοι, πάντως, δεν ακολούθησαν τους Ιρλανδούς ούτε στην ανεξαρτησία, ούτε καν στο “Home Rule Movement” (κίνημα αυτοδιάθεσης) στις αρχές του 20ού αιώνα και μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πρώτο δημοψήφισμα που έθετε τις βάσεις για εκ νέου αυτονομία της Σκωτίας έγινε το 1979 και το δεύτερο το 1997. Δύο χρόνια αργότερα (1999) δημιουργήθηκε το Κοινοβούλιο της Σκωτίας και θεσμοί όπως αυτός του Πρώτου Υπουργού, δηλαδή ενός σκιώδους πρωθυπουργού για την περιοχή.

2014: Οι σιωπηλοί μίλησαν, το ερώτημα παρέμεινε

Η πρώτη καθαρή πρόταση για δημοψήφισμα ανεξαρτησίας συμπεριλήφθηκε στο μανιφέστο του Εθνικού Κόμματος της Σκωτίας (SNP) το 2007, λίγο πριν από τις τοπικές εκλογές. Ανέφερε τότε ότι το δημοψήφισμα θα γινόταν το αργότερο έως το 2010. Τότε, βέβαια, ακόμα το SNP ήταν αντιπολίτευση στο τοπικό κοινοβούλιο, οπότε ο νόμος που ετοίμασε ο τότε Πρώτος Υπουργός Άλεξ Σάλμοντ δεν μπήκε καν προς ψήφιση. Όταν το 2011 το SNP έγινε κυβέρνηση, πίεσε ακόμα περισσότερο, διαπραγματεύτηκε με τον τότε πρωθυπουργό Ντέβιντ Κάμερον και πήρε ημερομηνία: 19 Σεπτεμβρίου 2014.

Ψήφισε το 84,5% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων της Σκωτίας, ένα εξωπραγματικό ποσοστό, που έδωσε ιδιαίτερο κύρος στο αποτέλεσμα: Το 55,3% ψήφισε παραμονή και το 44,7% ανεξαρτησία. Η διαφορά ήταν περίπου 384.000 ψήφοι σε σύνολο 3,9 εκατομμυρίων ψηφοφόρων. «Οι σιωπηλοί μίλησαν», ήταν το σχόλιο του Άλιστερ Ντάρλινγκ, επικεφαλής της καμπάνιας παραμονής. Ο Σάλμοντ παραιτήθηκε και στη θέση του αναρριχήθηκε η μέχρι τότε αναπληρωτής του, Νίκολα Στέρτζιον.

Παρ’ όλα αυτά η συζήτηση για ένα δεύτερο δημοψήφισμα ξεκίνησε και φούντωσε σχεδόν αμέσως. Η απόφαση της πλειοψηφίας των Βρετανών για Brexit (ενώ στη Σκωτία υπερίσχυσε η παραμονή εντός της Ε.Ε.) έδωσε το απαραίτητο έναυσμα. Οι Σκωτσέζοι μπορούν να επικαλεστούν μεγάλη αλλαγή δεδομένων που επηρέασε την τότε απόφασή τους. Το 2014 η ανεξαρτησία τους από τη Βρετανία θα σήμαινε αυτόματα αποχώρηση από την Ε.Ε. και έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με ορίζοντα δεκαετίας. Τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ούτως ή άλλως εκτός Ε.Ε. και οι πρόσφατες εξελίξεις με Ουκρανία και Μολδαβία δείχνουν ότι υπάρχουν πολλά παραθυράκια για επιτάχυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Εννέα χρόνια, μία γενιά

Το SNP κέρδισε τις 48 από τις συνολικά 59 έδρες της Σκωτίας στις εκλογές του 2019, που έφεραν στην εξουσία τον Μπόρις Τζόνσον. Στις τοπικές εκλογές του τοπικού κοινοβουλίου το 2021 πήρε τις 64 από τις 129 έδρες, μία λιγότερη απ’ όσες χρειάζεται για αυτοδυναμία. Οι Πράσινοι, βέβαια, που υποστηρίζουν επίσης το αίτημα για ανεξαρτησία, κατέκτησαν άλλες 8 έδρες, κάτι που σημαίνει ότι η Στέρτζιον απέκτησε και κοινοβουλευτική πλειοψηφία πλέον για να ζητήσει επίσημα κάτι τέτοιο.

Στις 28 Ιουνίου η Πρώτη Υπουργός της Σκωτίας έκανε την κίνησή της: Όρισε την ημερομηνία του δεύτερου δημοψηφίσματος στις 19 Οκτωβρίου 2023, αλλά με τον αστερίσκο ότι θα κριθεί νόμιμο και συνταγματικό από το Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου. Υπήρξαν αντιδράσεις από κυβερνητικούς βουλευτές, που την κατηγόρησαν μέχρι και για ανευθυνότητα. Το κύριο επιχείρημά τους είναι ότι δεν μπορεί να ερωτάται ο λαός κάθε λίγα χρόνια για τόσο σημαντικά ζητήματα και πρέπει να περάσει «τουλάχιστον μια γενιά» για να υπάρχει μια λογική χρονική απόσταση. Άλλοι την κατηγορούν ότι ασχολείται με το δημοψήφισμα περισσότερο από άλλα καθημερινά θέματα που αφορούν τους Σκωτσέζους, όπως π.χ. η πανδημία.

Η Στέρτζιον φρόντισε να απαντήσει ότι στα οκτώ χρόνια που πέρασαν από το 2014 τόσο η χώρα, όσο και ο κόσμος γενικότερα, βίωσαν μαζεμένα τόσα πράγματα, όσα δεν πρόλαβαν να ζήσουν πολλές γενιές από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά: Brexit, πανδημία, πόλεμος. Κι όλα αυτά έφεραν ανασφάλεια, οικονομική και εθνική.

Ο μέχρι πριν λίγες μέρες πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον δεν αντέδρασε επισήμως από την ανακοίνωση της Στέρτζιον. Σε παλαιότερη δήλωσή του είχε πει «δεν πιστεύω ότι ένα δημοψήφισμα πρέπει να διεξαχθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα». Κατά το ρεπορτάζ, θα προτιμούσε να αποφύγει την επίσημη τοποθέτηση μέχρι την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου. Το οποίο την περασμένη Τετάρτη αποφάνθηκε ότι δεν θα εκδώσει απόφαση προτού ακούσει τα επιχειρήματα των δύο πλευρών. Η εξέλιξη αυτή θεωρείται νίκη για την Στέρτζιον.

Θα συνεχίσει αυτό να είναι το δόγμα του Συντηρητικού Κόμματος πάνω στο ζήτημα; Για την ιστορία, μια αλλαγή στην πρωθυπουργία θεωρείται ιδανική συγκυρία για να τεθούν τέτοια θέματα. Ειδικά από τη στιγμή που επικρατέστεροι για να αποκτήσουν τα κλειδιά του Νο10 της Ντάουνινγκ Στριτ θεωρούνται τρεις απόγονοι μεταναστών (από Πακιστάν, Ινδία και Ιράκ). Οι οποίοι δεν θα ήθελαν να συνδέσουν τη θητεία τους στον πρωθυπουργικό θώκο με την παράβλεψη της επιθυμίας ενός λαού να αποφασίσει αν θέλει να ζήσει μαζί τους ή όχι.

Στην τελευταία του επίσημη τοποθέτηση, ο σερ Τζον Κέρτις, ο πιο ευυπόληπτος πολιτικός επιστήμονας και εκλογικός αναλυτής στη Βρετανία, ανέφερε ότι το 48% υποστηρίζει την ανεξαρτησία και το 52% την παραμονή. Βασισμένος, βέβαια, σε διάφορες δημοσκοπήσεις σε δείγμα 1.000 ανθρώπων. Πολύ μικρό δείγμα για να βγει ακριβές συμπέρασμα, πέρα από το προφανές: Αν γίνει, θα είναι ντέρμπι.

Σ’ ένα ντέρμπι, λοιπόν, οι λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά. Αν πάρει το πράσινο φως, η Στέρτζιον αναμένεται να ασχοληθεί πολύ περισσότερο με τη Generation Z, δηλαδή τις ηλικίες έως τα 25, ένα πολύ κρίσιμο μέγεθος, όπως φάνηκε και την πρώτη φορά. Το #indyref2 σηματοδοτεί μια πιο φρέσκια καμπάνια, που θα τονίσει την εμπιστοσύνη των Σκωτσέζων στον εαυτό τους και στις δυνατότητές τους: Μπορούν να τα καταφέρουν και μόνοι τους. Το «Better Together», το κύριο σλόγκαν της καμπάνιας παραμονής του 2014, κατά τη γνώμη τους έσπασε όλα τα χρονικά ρεκόρ αναξιοπιστίας.

Αν τα καταφέρει, η Στέρτζιον μπορεί να ανακηρυχθεί άτυπα σε θηλυκό braveheart. Έχει γενναία καρδιά, αν μη τι άλλο.