Κολομβία: Ο αντάρτης πρόεδρος, η κόκα και η συμμαχία με τις ΗΠΑ

Στην περίπτωση της Κολομβίας, βέβαια, έχουμε να κάνουμε με τον πιο παραδοσιακό και αξιόπιστο σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή. Μια χώρα, το όνομα της οποίας έχει συνυφανθεί πια οριστικά και αμετάκλητα με την κοκαϊνη και τα καρτέλ που λυμαίνονται το εμπόριό της.

Μια χώρα που προσπαθεί να βρει βηματισμό προσέγγισης για να λήξει ένας υπόκωφος εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος την σπαράσσει 60 χρόνια τώρα. Η απόφαση του λαού να δώσει την προεδρία σε έναν άνθρωπο που καθαρά εκπροσωπεί την «άλλη πλευρά» (ο Γκουστάβο Πέτρο στα νιάτα του υπήρξε ένοπλος αντάρτης) σηματοδοτεί μια εντυπωσιακή στροφή στην αντιμετώπιση αυτής της ανοιχτής πληγής, από την σκληράδα και την καταστολή στην κατανόηση και την αποδοχή.

Ευτυχώς, η Κολομβία είναι και θα είναι πολύ περισσότερα απ’ αυτά που βλέπουμε στις τηλενουβέλες για βαρώνους της κόκας, πληρωμένες συνοδούς με φουσκωμένες καμπύλες και σκοτωμούς για ψύλλου πήδημα στη μέση των δρόμων. Το επόμενο διάστημα θα έχει την ευκαιρία να το δείξει στον κόσμο. Αρκεί να την εκμεταλλευθεί.

Ιταλικό όνομα με ισπανική γλώσσα

Το πρώτο παράδοξο με την Κολομβία είναι το όνομά της. Όχι τόσο επειδή ο ίδιος ο Χριστόφορος Κολόμβος δεν πάτησε ποτέ το πόδι του στη χώρα όπου φέρει το όνομά του (τουλάχιστον αυτό αναφέρουν τα καταγεγραμμένα στοιχεία), όσο για την εκφορά του ονόματος. Στα ισπανικά το όνομα του Ιταλού θαλασσοπόρου είναι Κριστομπάλ Κολόν. Αν ήθελαν, λοιπόν, να τον τιμήσουν οι ισπανόφωνοι κάτοικοι της χώρας στη γλώσσα τους, θα έπρεπε να την αποκαλέσουν «Κολόνια». Πλην όμως, η λέξη «κολόνια» στα ισπανικά σημαίνει αποικία! Μπέρδεμα... Που λύθηκε, βέβαια, μ’ έναν γλωσσικό συμβιβασμό: Οι ισπανόφωνοι κάτοικοι υιοθέτησαν την ιταλόφωνη εκφορά του ονόματος (Κριστόφορο Κολόμπο). Απ’ αυτό ησύχασαν.

Το όνομα Κολομβία ήταν το πρώτο που σκέφτηκαν οι κρεολοί επαναστάτες κατά της ισπανικής διοίκησης για να μετονομάσουν ολόκληρη την περιοχή της Αντιβασιλείας της Νέας Γρανάδας, μιας τεράστιας ισπανικής διοικητικής ενότητας που αποτελούταν από τις σημερινές Κολομβία, Εκουαδόρ, Παναμά, Βενεζουέλα και ολόκληρη τη βορειοδυτική Βραζιλία! Το υιοθέτησαν το 1819, αλλά η ένωση άντεξε μόλις 5 χρόνια. Το 1824 η Βενεζουέλα, το Εκουαδόρ και η Κουντιναμάρκα (σημερινή Κολομβία και Παναμάς) χώρισαν τους δρόμους τους και η Κουντιναμάρκα άλλαξε το όνομά της σε «δημοκρατία της Νέας Γρανάδας». Το 1858 νέα αλλαγή σε Συνομοσπονδία της Γρανάδας, το 1863 έγινε «Ηνωμένες Πολιτείες της Κολομβίας» και το 1886 «Δημοκρατία της Κολομβίας».

Ελ Ντοράντο: Ο μύθος που έφερε ανάπτυξη

Όπως είναι φυσικό, η πρώτη ευρωπαϊκή επαφή με την περιοχή της σημερινής Κολομβίας έγινε στις ακτές της Καραϊβικής. Εκεί θεμελιώθηκαν οι πρώτες πόλεις, η Σάντα Μάρτα το 1525 και η Καρταχένα το 1533. Το αχανές εσωτερικό, όμως, της χώρας εξερευνήθηκε πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι των άλλων γειτονικών χωρών. Σ’ αυτό βοήθησε και ένας θρύλος που αποδείχτηκε μύθος: Το Ελ Ντοράντο.

Πόσες και πόσες γενιές τυχοδιωκτών δεν ανατράφηκαν μ’ αυτό: μια μυστική πόλη, κρυμμένη μέσα στη ζούγκλα, στην οποία οι ιθαγενείς συγκέντρωναν για αιώνες τόνους από χρυσάφι. Από τις πρώτες επαφές που είχαν οι Ισπανοί κονκισταδόρες με τους ιθαγενείς ξεχώρισαν αυτή την ιστορία. Και από τη δεκαετία του 1530 κιόλας ξεκίνησαν οι λυσσαλέες προσπάθειες για την ανακάλυψή της. Ολόκληρες αποστολές χάθηκαν, εκατοντάδες φυλές ιθαγενών αφανίστηκαν, τίποτα δεν βρέθηκε. Θεμελιώθηκαν, όμως, πόλεις στο εσωτερικό, ανοίχτηκαν εμπορικοί δρόμοι.

Ακόμα και σήμερα υπάρχουν ρομαντικοί ή γραφικοί που ψάχνουν για το Ελ Ντοράντο. Το 2020 καταγράφηκαν 27 διαφορετικές αποστολές, άλλες με τα πόδια, άλλες με ελικόπτερα, άλλες με υπερσύγχρονους ανιχνευτές μετάλλων. Χωρίς επιτυχία.

Μια ενιαία χώρα γεμάτη διαφορές

Από τις αρχές ακόμα της αποικιοποίησης η περιοχή της σημερινής Κολομβίας αποδείχτηκε πολύ φασαριόζα και επαναστατική απέναντι στην ισπανική διοίκηση. Στις αρχές του 19^ου αιώνα τα πράγματα ωρίμασαν. Οι κρεολοί, απόγονοι των Ισπανών αποίκων που είχαν πλουτίσει με τα απέραντα κτήματά τους και την δουλική εργασία των σκλάβων που έφεραν από την Αφρική, κατάλαβαν την αδυναμία του ισπανικού στέμματος να κρατήσει τις τεράστιες αποικίες του και χτύπησαν την κατάλληλη στιγμή. Από το 1819 ξεκίνησε η περίοδος της ανεξαρτησίας.

Δύο θρυλικές φιγούρες, ο Σιμόν Μπολίβαρ και ο Φρανσίσκο Σανταντέρ, έγιναν αντίστοιχα ο πρώτος πρόεδρος και αντιπρόεδρος του νέου κράτους. Γενικά, πάντως, υπήρξαν φυγόκεντρες δυνάμεις, εξ ου και ο πειραματισμός κάποια στιγμή με το ομοσπονδιακό σύστημα διοίκησης. Σε αντίθεση, πάντως, με τις μεγάλες γειτονικές της χώρες (Βενεζουέλα, Βραζιλία) η Κολομβία έχει ενιαία και όχι ομοσπονδιακή δομή. Αυτό, βέβαια, δεν αναιρεί τις μεγάλες – σε μερικές περιπτώσεις τεράστιες – τοπικιστικές διαφορές στα διάφορα διαμερίσματα. Διαφορές που δεν είναι μόνο γεωγραφικές, αγγίζουν και θέματα κουλτούρας, τρόπου ζωής και νοοτροπίας.

Αυτό που πολλοί δεν γνωρίζουν είναι ότι η Κολομβία έχει και… νησιωτικό τμήμα. Πρόκειται για τρία νησάκια (Σαν Αντρές, Προβινένσια και Σάντα Καταλίνα), συνολικής έκτασης 52,5 τ.χλμ. (σχεδόν όσο η Νίσυρος) και πληθυσμού 62.000 ανθρώπων, τα οποία βρίσκονται 800 χλμ. βόρεια της κολομβιανης ενδοχώρας, απέναντι από τη Γουατεμάλα! Από μια απόφαση του 1775, όταν τα συγκεκριμένα νησάκια αποσπάστηκαν από την διοικητική περιοχή (καπιτανία) της Γουατεμάλας και μεταφέρθηκαν στην ισπανική διοίκηση της Νέας Γρανάδας (που εξελίχθηκε στη σημερινή Κολομβία) έμειναν υπό κολομβιανή διοίκηση. Οι κάτοικοι είναι σχεδόν αποκλειστικά αφρο-καραϊβικής καταγωγής και μιλάνε αγγλικά. Παρά τη μηδαμινή έκτασή τους σε σχέση με το υπόλοιπο κράτος, η Κολομβία τα διατηρεί με ζήλο υπό την κυριαρχία της, λόγω γεωστρατηγικής θέσης.

Στην επικράτεια της Κολομβίας ανήκε ως το 1903 και το σημερινό κράτος του Παναμά. Το οποίο διαχωρίστηκε για καθαρά πολιτικούς λόγους και με την ενθάρρυνση (αν όχι την καθοδήγηση) των ΗΠΑ. Η διάνοιξη της διώρυγας που ένωσε τους δύο ωκεανούς (Ατλαντικό και Ειρηνικό) υπήρξε ένα κολοσσιαίο έργο, το οποίο οι ΗΠΑ δεν ήθελαν να συνεκμεταλλευθούν με κανένα. Έτσι απέσπασαν τον Παναμά από την Κολομβία, του έδωσαν την «ελευθερία» του και διαπραγματεύθηκαν με την κυβέρνησή του μια αποικιοκρατική συμφωνία εκμετάλλευσης της διώρυγας. Το καθεστώς αυτό κράτησε ως το 1979.

La Violencia: Εναλλαγές και αντάρτικο

Η πολιτική ζωή της Κολομβίας στιγματίστηκε για πάνω από έναν αιώνα από την εναλλαγή στην εξουσία δύο κομμάτων, του δεξιού Συντηρητικού και του κεντροαριστερού Φιλελεύθερου. Οι παρεμβάσεις των ΗΠΑ ήταν άμεσες και βάναυσες, όταν ένιωθαν πως τα πράγματα ξέφευγαν από τον πλήρη έλεγχο.

Το 1948 δολοφονήθηκε ο υποψήφιος πρόεδρος των Φιλελεύθεων Χόρχε Γκαϊτάν, με σχεδόν σίγουρη πιθανότητα εκλογής, αλλά και πολύ αριστερές ιδέες για τα αμερικανικά γούστα. Η δολοφονία άναψε τη σπίθα για ταραχές που πήραν την μορφή εμφύλιας σύρραξης, στοίχισαν τη ζωή σε πάνω από 180.000 ανθρώπους και έβαλαν τις βάσεις για τον εθνικό διχασμό που βιώνει η χώρα ακόμα και σήμερα. Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι ακόμα γνωστά ως La Violencia, η βία. Μια λέξη που τα περιγράφει όλα.

Τα δύο κυρίαρχα κόμματα τα βρήκαν σε ένα μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά σύστημα με εναλλαγή τους στην εξουσία κάθε τέσσερα χρόνια χωρίς εκλογές! Το οποίο ξεκίνησε από το 1948, με συμφωνία 16 ετών, αλλά ουσιαστικά επεκτάθηκε πολύ περισσότερο από το 1964, όταν και τυπικά έληξε. Στο διάστημα αυτό, όμως, είχαν ήδη δημιουργηθεί οι συνθήκες για τις ένοπλες συγκρούσεις, που γίνονται ανάμεσα σε κυβερνητικά στρατεύματα (μαζί με ένοπλες παραστρατιωτικές δεξιές ομάδες) και ένοπλες αντάρτικες ομάδες αριστερής ιδεολογίας.

Η γεωγραφία της χώρας, με απάτητες ζούγκλες στα ανατολικά και τα πανύψηλα βουνά των Άνδεων στο κέντρο και δυτικά, πρόσφερε τις κατάλληλες συνθήκες για να ανθίσει ο κάθε είδους ανταρτοπόλεμος. Οι πιο γνωστές ομάδες ανταρτών είναι η FARC (Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας-Λαϊκός Στρατός), η ELN (Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός) και η Μ-19 (Κίνημα της 19^ης Απριλίου), στην οποία ήταν ενταγμένος ο εκλεγμένος πρόεδρος Πέτρο.

Οι συγκρούσεις είχαν περιόδους έντασης και περιόδους ύφεσης. Δεν σταμάτησαν, όμως, ποτέ. Και κατά καιρούς έμπλεξαν διάφοροι σ’ αυτές, όπως το ίδιο το αμερικάνικο κράτος, μισθοφορικές οργανώσεις, πασίγνωστες εταιρείες που εμπορεύονται μπανάνες και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάθε είδους.

Καφές και κοκαϊνη

Μέσα σ’ αυτό τον ορυμαγδό, από τη δεκαετία του 1970 και μετά άνθισε η συστηματική καλλιέργεια φύλων κόκας και η παραγωγή κοκαϊνης. Οι συνολικές φυτείες, μάλιστα, έφτασαν σε κάποια στιγμή στο σημείο να ξεπεράσουν κι αυτές του καφέ, του κυριότερου παραδοσιακού εξαγώγιμου προϊόντος της Κολομβίας. Το ζήτημα, όμως, που διαφοροποίησε την Κολομβία από τις άλλες ναρκο-παραγωγές χώρες ήταν η οργάνωση και λειτουργία των ομάδων αυτών που παρήγαγαν και (κυρίως) εμπορεύονταν τα ναρκωτικά. Τα διαβόητα καρτέλ απέκτησαν τέτοια οικονομική και πολιτική δύναμη, που σε πολλές περιοχές της χώρας έγιναν ο κύριος φορέας εξουσίας.

Πολλοί παραμένουν έτσι, παρά το κυνηγητό από το κράτος. Σε αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, το κυνηγητό αυτό είναι καθαρά προσχηματικό. Πολιτικοί φορείς δυσκολεύονται να διεκδικήσουν ακόμα και μια δημαρχία χωρίς το πράσινο φως από τον τοπικό βαρώνο. Η διαφθορά της κεντρικής εξουσίας, ακόμα και στο κατώτερο επίπεδο των υπαλλήλων, έχει χτυπήσει κόκκινο. Και η βία, παρά τη σχετική βελτίωση των τελευταίων χρόνων, παραμένει ένα σημαντικό πρόβλημα.

Από την «ασφάλεια» στο Νομπέλ Ειρήνης

Τα τελευταία 20 χρόνια η χώρα ξέφυγε από την αγκάλη των δύο παραδοσιακών κομμάτων και δοκίμασε διαφορετικούς τρόπους να κλείσει τις πληγές της. Το 2002 εξελέγη πρόεδρος ο Αλβάρο Ουρίμπε μ’ ένα πρόγραμμα που το ονόμασε «πολιτική δημοκρατικής ασφάλειας». Κοινώς, υποσχέθηκε να τσακίσει και να εκμηδενίσει τους αντάρτες (με αμερικάνικη βοήθεια). Απέσυρε, όμως, την επίσημη στήριξη του κράτους στις παραστρατιωτικές δεξιές ομάδες. Κάτι που θεσμικά του πιστώνεται, άσχετα αν υπάρχουν πολλά παραδείγματα κρατικής υποστήριξης σε τέτοιες.

Μετά από οκτώ χρόνια μαχών και βίας στην ύπαιθρο, όλοι πια αντιλήφθηκαν ότι τα όπλα δεν είναι η λύση. Ο Χουάν Μανουέλ Σάντος είχε κάπως πιο κεντρώο προφίλ και κέρδισε την προεδρία υποσχόμενος ειρήνευση και συνεννόηση. Έφτασε σε συμφωνία με την FARC, η οποία απορρίφθηκε μεν από δημοψήφισμα, και το νεότερο κείμενό της εγκρίθηκε από το κογκρέσο της χώρας το 2016. Αυτή η συμφωνία του έδωσε και το βραβείο Νομπέλ για την ειρήνη εκείνη τη χρονιά.

O 62χρονος σήμερα Γκουστάβο Πέτρο, ο νέος εκλεγμένος πρόεδρος της χώρας, έχει τελείως διαφορετικό προφίλ από τους προκατόχους του. Χωρίς πλούσια οικογένεια να τον στηρίζει και σπουδές στο εξωτερικό, στα 19 του έγινε μέλος της Μ-19. Το 1985 συνελήφθη για παράνομη οπλοκατοχή και πέρασε 18 μήνες στη φυλακή. Από το 1991, όταν και εξελέγη πρώτη φορά στο κογκρέσο, δίνει πολιτικές μάχες. Αναδείχτηκε από το 2005 ως κύριος ιδεολογικός αντίπαλος του προέδρου Ουρίμπε και αποφάσισε να διεκδικήσει την προεδρία το 2010, παίρνοντας μόλις το 9,14% των ψήφων.

Για τρία χρόνια (2012-15) εξελέγη δήμαρχος της Μπογκοτά, σ’ έναν ρόλο όπου έπεισε πως εκτός από την ιδεολογία του μπορούσε να υποστηρίξει λύσεις και σε καθημερινά προβλήματα, όπως η ιατρική περίθαλψη και η δημιουργία μετρό. Απομακρύνθηκε από τη θέση του βιαίως, με απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου. Το σύστημα είχε προσπαθήσει (άλλοτε με επιτυχία, άλλοτε χωρίς) να φέρει εμπόδια σε κάθε απόφασή του, από την αποξήρανση των βάλτων έξω από την πόλη μέχρι την απαγόρευση των ταυρομαχιών.

Ανοιχτά μέτωπα και ευκαιρίες

Το 2018 έθεσε και πάλι υποψηφιότητα για την προεδρία. Αυτή τη φορά πέρασε στον δεύτερο γύρο με 25,09%, όμως έχασε καθαρά από τον δεξιό Ιβάν Ντούκε στην επαναληπτική εκλογή (συγκέντρωσε το 41,77%). Στις φετινές εκλογές, όμως, ήταν φανερό ότι είχε έλθει η σειρά του: Πήρε 40,34% στον πρώτο γύρο και παρά το ότι όλοι συνασπίστηκαν εναντίον του, κέρδισε την προεδρία με ποσοστό 50,44%. Η διαφορά του από τον ανθυποψήφιό του Ροδόλφο Χερνάντες ήταν 701.000 ψήφοι σε σύνολο 22,3 εκατομμυρίων ανθρώπων που άσκησαν το δικαίωμά τους.

Τι να περιμένει κάποιος από τον Πέτρο; Υπάρχουν πολλά που βρίσκονται στον αέρα. Με ποιον τρόπο θα προχωρήσει τη συμφωνία με τους αριστερούς αντάρτες, ώστε να εκλείψουν και οι τελευταίες εντάσεις βίας; Πώς θα δοκιμάσει να χτυπήσει τα καρτέλ των βαρώνων; Θα είναι οι ΗΠΑ και ο διεθνής παράγοντας 100% μαζί του σ’ αυτή τη μάχη; Ποια θα είναι τα επόμενα βήματά του στις τεταμένες σχέσεις με τη Βενεζουέλα; Με τον Τσάβες είχαν προσωπική καλή σχέση, με τον Μαδούρο όχι και τόσο. Θα επιδιώξει να δώσει λύσεις στα καθημερινά προβλήματα του κόσμου ή θα ασχοληθεί με τα μεγάλα; Αν μη τι άλλο, οι απαντήσεις θα έλθουν με το χρόνο. Το σίγουρο είναι ότι η χώρα δοκιμάζει κάτι καινούργιο και βρίσκεται μπροστά σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Υποχρεούται να πάρει αυτή τη φορά το σωστό δρόμο.