ΕΕ: «Κοινό μυστικό» οι εξαιρέσεις - Πώς Ουγγαρία και Σλοβακία άνοιξαν «παράθυρο» στο ρωσικό εμπάργκο

Ειδικότερα, προτάθηκε η πλήρης απαγόρευση της εισαγωγής του δια θαλάσσης και μέσω αγωγών διυλισμένου και αργού πετρελαίου, εντός 6 μηνών για το αργό πετρέλαιο και μέχρι το τέλος του έτους για τα διυλισμένα προϊόντα, ώστε «να περιοριστεί ο αντίκτυπος στην παγκόσμια αγορά».

Αν και κατά την ανακοίνωση, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον vτερ Λάιεν, δεν έκανε καμία αναφορά σε χώρες που δεν δεσμεύονται από τη συγκεκριμένη απόφαση, θεωρείται βέβαιο, ότι τόσο η Ουγγαρία όσο και η Σλοβακία, δύο χώρες που εξαρτώνται άμεσα και σε μεγάλο βαθμό από τη ρωσική στρόφιγγα, θα εξαιρεθούν από την υποχρέωση εφαρμογής αυτής της απόφασης.

«Η εξαίρεση χωρών από τις αποφάσεις της ΕΕ δεν είναι κάτι σπάνιο. Παρότι η Ένωση προσπαθεί να μην υπάρχουν αυτές οι εξαιρέσεις, έχει αναγκαστεί πολλές φορές να τις εφαρμόσει στην πράξη», λέει στο CNN Greece ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Σωτήρης Ρούσσος.

Πιο πρόσφατο παράδειγμα η «ιβηρική εξαίρεση» της Ισπανίας και της Πορτογαλίας από την ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπό την απειλή του βέτο, οι ηγέτες της ΕΕ χορήγησαν στις δύο χώρες την ειδική άδεια που είχαν ζητήσει για να διαχειρίζονται τις δικές τους τιμές ηλεκτρικής ενέργειας. Με τον τρόπο αυτό, η χερσόνησος μετατρέπεται σε "ενεργειακό νησί", ξέχωρο από την υπόλοιπη Ε.Ε.

Αιτιολογώντας την απόφαση, η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είπε ότι αυτό ήταν εφικτό επειδή αυτές οι δύο χώρες έχουν σχετικά υψηλό μερίδιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό τους μείγμα και πολύ λίγες διασυνδέσεις με άλλα μέρη του δικτύου της ΕΕ.

«Ήδη στην Ευρώπη εφαρμόζονται εξαιρέσεις από ευρωπαϊκές εταιρείες στον τρόπο αγοράς του ρωσικού πετρελαίου σε ρούβλια, κάτι που θεωρητικά παραβιάζει τις υπάρχουσες κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Παλιότερα εξαιρέσεις είχαν στην πράξη ισχύσει σε σχέση με το γερμανικό έλλειμμα, τη συμμετοχή της Βρετανίας στον κοινοτικό -τότε- προϋπολογισμό και σε πολλές ακόμη περιπτώσεις», υπενθυμίζει ο κ. Ρούσσος.

Οι εξαιρέσεις αυτές δεν συνοδεύονταν πάντα με τυμπανοκρουσίες. «Οι εξαιρέσεις αυτές είναι συνήθως σιωπηρές, δεν γίνονται απαραίτητα στα φανερά, απλώς η ΕΕ επιλέγει να μην επιλαμβάνεται των θεμάτων, να μην επιβάλλει πρόστιμα αλλά να εφαρμόζει μια ανεκτικότητα στα κράτη – μέλη να λειτουργούν σε ένα πιο ‘χαλαρό’ στάτους».

Άλλοτε, οι εξαιρέσεις αυτές είναι κοινό μυστικό κι άλλοτε νομιμοποιούνται με σχετικές ανακοινώσεις, όπως όταν το 1992, κατά την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, η Βρετανία επωφελείται μιας ρήτρας εξαίρεσης (opt-out), που της επιτρέπει να μην ενταχθεί στο ενιαίο νόμισμα.

Ο λόγος γι’ αυτό, σύμφωνα με τον κ. Ρούσσο, είναι ότι κάτι διαφορετικό θα ήταν ενάντια στην πραγματικότητα.

«Στην πράξη, δείχνει τα όρια και τις αδυναμίες των κυρώσεων. Η Ένωση δεν μπορεί να αγνοήσει την πραγματικότητα, η οποία στην περίπτωση αυτή είναι ότι κάποιες χώρες είναι πολύ πιο βαθιά εξαρτημένες από τη ρωσική ενέργεια σε σχέση με άλλες. Και λαμβάνει επίσης υπόψη της ότι καλό είναι να υπάρχει μέριμνα ώστε οι κοινωνίες να μην φτάνουν στα όριά τους. Η Γαλλία, για παράδειγμα, είναι πολύ λιγότερο εκτεθειμένη στις κερδοσκοπικές πιέσεις σε σχέση με την Ουγγαρία και τη Σλοβακία αφού η εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια είναι πολύ μικρότερη».

Το δίπτυχο «πίεση» αλλά και «ρεαλισμός» είναι επομένως ο γνώμονας των αποφάσεων της ΕΕ.

Κατά τη σημερινή απαρίθμηση των νέων ευρωπαϊκών κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας, η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν ήταν άλλωστε σαφής: «Έτσι θα μεγιστοποιηθεί η πίεση στη Ρωσία, ενώ ταυτόχρονα θα ελαχιστοποιήσουμε την παράπλευρη ζημιά σε εμάς και σε όλο τον κόσμο».

Αποτελεσματικές οι κυρώσεις;

Πόσο πραγματικά πιεστική όμως για τη Ρωσία είναι αυτή η πίεση:

«Αυτό που χρειάζεται είναι συνεχόμενη πίεση. Υπάρχει βιβλιογραφία γύρω από την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων και έχει διαπιστωθεί ότι αυτές δεν αποδίδουν γρήγορα, χρειάζεται χρόνος», λέει στο CNN Greece ο Μάνος Καραγιάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με γνωστικό αντικείμενο την πολιτική και τις Διεθνείς Σχέσεις στη Ρωσία και το Μετασοβιετικό Κόσμο.

«Η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων γίνεται μεσο-μακροπρόθεσμα, θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο χρόνια για να ‘περάσουν’ στη ρωσική οικονομία. Η Ρωσία έχει εφεδρείες και, καθώς είναι μεγάλη ενεργειακή δύναμη, έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί σε άλλες αγορές, στην Ασία για παράδειγμα, για να μειώσει τον αντίκτυπο από τα χαμένα έσοδα», λέει ο αναπληρωτής καθηγητής ο οποίος υπογραμμίζει ότι οι κυρώσεις αποδεικνύουν τη βούληση της Ευρώπης να διακόψει τη χρηματοδότηση του πολέμου στην Ουκρανία μέσω της αγοράς ρωσικής ενέργειας από την Ευρώπη.

«Είναι σίγουρο ότι οι ευρωπαϊκές κυρώσεις θα την επιβαρύνουν όχι όμως τόσο όσο θα ήθελε η Ευρωπαϊκή Ένωση», συμφωνεί ο Σωτήρης Ρούσσος. «Θα δημιουργήσει μεν δονήσεις στους Ρώσους, ωστόσο θα αναζητήσει νέες αγορές».