ΝΑΤΟ-Ρωσία: Η ώρα της κρίσης για την Ουκρανία και το γεωπολιτικό περιβάλλον στην Ευρώπη

Ουδείς αναμένει επί της ουσίας επίτευξη προόδου προς επίλυση της κρίσης και άμεσης απομάκρυνσης του κινδύνου ρωσικής εισβολής στο έδαφος της Ουκρανίας. Ελάχιστοι, αν όχι κανένας, παρατηρητές, αλλά ούτε και οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία.

Δεν θα αργήσει να διαφανεί εάν η Ρωσία έχει οποιαδήποτε πρόθεση πραγματικής διαπραγμάτευσης επί των ουσιαστικά ανεδαφικών προτάσεων που έχει καταθέσει ή εάν σχεδιάστηκαν ακριβώς για να απορριφθούν ώστε να λειτουργήσει η πιθανή κατάρρευση των συνομιλιών ως πρόσχημα για έναν ήδη προαποφασισμένο πόλεμο.

Με το μέλλον της Ουκρανίας επί ξυρού ακμής, ενόσω βρίσκεται κυκλωμένη από ρωσική δύναμη άνω των 100.000 στρατιωτών, η επίσημη διαπραγμάτευση αρχίζει αύριο, Δευτέρα, στο ουδέτερο έδαφος της Γενεύης με διαβουλεύσεις σε διμερές επίπεδο μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας.

Ακολουθεί την Τετάρτη στις Βρυξέλλες η «αναβίωση» του Συμβουλίου ΝΑΤΟ-Ρωσίας, με επόμενο «σταθμό», την Πέμπτη, τη συζήτηση στο πλαίσιο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ).

Οι αντιπροσωπείες Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας βρίσκονται ήδη στη Γενεύη την Κυριακή για προκαταρκτική διαβούλευση. Επικεφαλής της διαπραγμάτευσης από πλευράς ΗΠΑ είναι η Αμερικανίδα υφυπουργός Εξωτερικών, Γουέντι Σέρμαν, και από ρωσικής ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Ριάμπκοφ.

Ο τελευταίος απέκλεισε «οποιαδήποτε παραχώρηση» στη Γενεύη, εκφράζοντας ταυτόχρονα «απογοήτευση από τις ενδείξεις» που έχει η Ρωσία από την Ουάσινγκτον.

«Είναι πολύ πιθανόν να αντιμετωπίσουμε την απροθυμία των Αμερικανών συναδέλφων μας και του ΝΑΤΟ να αντιληφθούν πραγματικά αυτό που χρειαζόμαστε. Παρά τις απειλές που διατυπώνονται δεν πρόκειται να κάνουμε καμία παραχώρηση» δήλωσε σε μία «πρόγευση» του τι μπορεί να ακολουθήσει.

Απηχώντας εξίσου τις -μη- προσδοκίες, ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, Άντονι Μπλίνκεν, δήλωσε, μέσω του δικτύου CNNi, ότι δεν αναμένει πρόοδο, αν και εξέφρασε την ελπίδα ότι μπορεί να υπάρξουν τομείς στους οποίους οι δύο πλευρές θα συμφωνήσουν.

«Υπάρχουν δύο δρόμοι· ο ένας είναι αυτός του διαλόγου και διπλωματίας για να προσπαθήσουμε να επιλύσουμε ορισμένες από αυτές τις διενέξεις και να αποφύγουμε την αντιπαράθεση. Ο άλλος δρόμος είναι αυτός της αντιπαράθεσης και των μαζικών συνεπειών για τη Ρωσία, εάν επιτεθεί στην Ουκρανία. Βρισκόμαστε στο σημείο να δούμε ποια οδό είναι έτοιμος να πάρει ο πρόεδρος Πούτιν» δήλωσε ο Άντονι Μπλίνκεν.

Στην Ουκρανία την ίδια στιγμή λάμβανε χώρα διαδήλωση με αίτημα προς τη Δύση να πει «όχι» στα τελεσίγραφα του Βλαντιμίρ Πούτιν. Σταθερό μήνυμα των ΗΠΑ προς το Κίεβο είναι ότι «τίποτα δεν θα αποφασιστεί χωρίς την Ουκρανία», ενώ ο Τζο Μπάιντεν έχει προειδοποιήσει τον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντιμίρ Πούτιν, για συνέπειες «άνευ προηγουμένου» εάν εισβάλει στην Ουκρανία.

Εγγυήσεις ασφαλείας και κόκκινες γραμμές

Στη δέσμη των νομικά δεσμευτικών εγγυήσεων ασφαλείας που επιδιώκει να θέσει προς διαπραγμάτευση, η Ρωσία προβάλλει ενώπιον του ΝΑΤΟ αιτήματα που είναι γνωστό ότι δεν αποτελούν πεδίο διαπραγμάτευσης για τη Δύση -κυρίως τη δέσμευση ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί ποτέ στις συμμαχικές δομές.

Απαιτεί ταυτόχρονα την απομάκρυνση ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων και οπλικών συστημάτων από τις χώρες που εντάχθηκαν στη Συμμαχία μετά το 1997 -στις οποίες περιλαμβάνονται η Πολωνία, οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες Εσθονίας, Λιθουανίας και Λετονίας και βαλκανικά κράτη.

Η απαίτηση επιστροφής των ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στα σημεία όπου στάθμευαν πριν την επέκταση προς Ανατολάς το 1997, καθώς και το «μπλόκο» σε ενδεχόμενη ένταξη της Ουκρανίας, συνιστούν για την Βορειοατλαντική Συμμαχία προτάσεις ανεδαφικές έως επιθετικές εκ μέρους της Μόσχας, στο πλαίσιο επιδίωξής της να αναβιώσει τη σφαίρα επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη.

Η διακυβέρνηση Μπάιντεν διαμηνύει ότι το δικαίωμα κυρίαρχων κρατών να υποβάλουν αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Ούτε και η ανάπτυξη ΝΑΤΟϊκών στρατευμάτων σε ευρωπαϊκό έδαφος. Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν αναφέρει, ωστόσο, ότι η Ουάσιγκτον προτίθεται να συζητήσει επί άλλων εγγυήσεων ασφαλείας, όπως αμοιβαία όρια στην ανάπτυξη πυραύλων και τις στρατιωτικές ασκήσεις στην ήπειρο. Αλλά αυτό δεν αρκεί για τη Μόσχα.

«Μειώστε τις προσδοκίες σας και μετά μειώστε τις λίγο ακόμα» δηλώνει η Μελίντα Χάρινγκ, αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Ευρασίας στο Ατλαντικό Συμβούλιο, εδρεύουσα στην Ουάσινγκτον δεξαμενή σκέψης. «Παρακολουθήστε τις απαιτήσεις της Μόσχας κατά τις συναντήσεις. Εάν η Ρωσία επιμείνει ότι το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να διευρυνθεί ποτέ ξανά, θα γνωρίζουμε ότι η Μόσχα προετοιμάζεται για πόλεμο στην Ουκρανία, καθώς αυτή είναι μια κόκκινη γραμμή για τη Δύση» σημειώνει.

Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν αποσαφηνίσει ότι η υφυπουργός Εξωτερικών Γουέντι Σέρμαν θα συζητήσει στη Γενεύη μόνο τις διμερείς πτυχές των προτάσεων που έχει καταθέσει η Ρωσία, ενώ αναφέρουν πως η συνάντηση θα είναι πρωτίστως μία ευκαιρία για την παρουσίαση θέσεων αντί επίλυσής τους, με την «ελπίδα» να υπάρξει ικανό κοινό έδαφος για τη συνέχιση των συνομιλιών.

Δεν είναι σαφές εάν αμφότεροι οι Γουέντι Σέρμαν και Σεργκέι Ριάμπκοφ έχουν εξουσιοδοτηθεί να θέσουν πιθανώς νέες προτάσεις στο «τραπέζι».

Εν τω μεταξύ, προ της έναρξης των διαβουλεύσεων υπήρξε και τηλεφωνική συνομιλία του Άντονι Μπλίνκεν με τον επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, (ο οποίος επισκέφθηκε προ ημερών το Κίεβο), με αμφότερους να επαναλαμβάνουν τη στήριξη προς την κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, αλλά και να συμφωνούν, όπως δήλωσε ο Μπορέλ, ότι οποιαδήποτε συζήτηση για την ευρωπαϊκή ασφάλεια θα γίνει σε συντονισμό με την Ευρωπαϊκή Ένωση και με τη συμμετοχή της.

Είχε προηγηθεί κοινή δήλωση των Εμανουέλ Μακρόν (η Γαλλία κρατά από 1ης Ιανουαρίου το τιμόνι της κυλιόμενης προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ) και Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να βρίσκεται ενεργά στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία για την ασφάλεια στην Ευρώπη. «Όποια και αν είναι η λύση, πρέπει να 'περάσει' από την Ευρώπη» ήταν το σαφές μήνυμα της προέδρου της Κομισιόν.

Συμβούλιο ΝΑΤΟ-Ρωσίας, η ώρα της αλήθειας

Η «ώρα της αλήθειας» θα έλθει ουσιαστικά την Τετάρτη στο Συμβούλιο ΝΑΤΟ-Ρωσίας, το οποίο θα συνεδριάσει για πρώτη φορά από το 2019.

Η παρούσα όξυνση έχει πυροδοτήσει φόβους για «επιστροφή» στο 2014 όταν η Ρωσία προσάρτησε βίαια τη χερσόνησο της Κριμαίας και στήριξε τους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία. Το γεγονός ότι μπόρεσε η Ρωσία να το πράξει αυτό πυροδότησε πολυετείς συζητήσεις αναφορικά με το ρόλο της Δύσης και κατά πόσο μπορεί να αντιπαρατεθεί στη Μόσχα, ενώ οι σχέσεις Ρωσίας-ΝΑΤΟ δεν ανέκαμψαν ποτέ έκτοτε, φθάνοντας αντίθετα σε ψυχροπολεμικά επίπεδα.

Το μήνυμα που έχει στείλει κατ' επανάληψη στον Βλαντιμίρ Πούτιν ο γενικός γραμματέας της Συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ, είναι ότι το ΝΑΤΟ δεν θα υπαναχωρήσει ποτέ από την υπό προϋποθέσεις προοπτική εισδοχής της Ουκρανίας στους κόλπους του.

Σημειώνοντας πως ο κίνδυνος σύρραξης είναι πραγματικός από τη στιγμή που η Ρωσία συνεχίζει να συγκεντρώνει δυνάμεις στα σύνορα με την Ουκρανία, και προβάλλει αιτήματα προς τη Δύση που γνωρίζει ότι δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά, ο Στόλτενμπεργκ έχει διαμηνύσει προς το Κρεμλίνο πως εφόσον κινηθεί στρατιωτικά, θα υπάρξει μεγάλη μετακίνηση συμμαχικών στρατευμάτων προς υπεράσπιση κρατών-μελών του ΝΑΤΟ στα σύνορα με τη Ρωσία.

«Το ΝΑΤΟ δεσμεύεται σε διάλογο με τη Ρωσία καλή τη πίστει. Πρέπει όμως να είμαστε προετοιμασμένοι και για το ενδεχόμενο η διπλωματία να αποτύχει» είναι το στίγμα που εκπέμπει προ της διαπραγμάτευσης η Συμμαχία διά στόματος Στόλτενμπεργκ.

Ο ίδιος ο Πούτιν από πλευράς του συντηρεί την απειλή στρατιωτικής αντιπαράθεσης, έχοντας φθάσει σε σημείο να προειδοποιήσει πως ενδεχόμενη περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς μπορεί να οδηγήσει σε κατάσταση παρόμοια με αυτήν της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα το 1962 που έφερε τον κόσμο στα πρόθυρα πυρηνικού πολέμου.

Όσο για την ακόλουθη συνεδρίαση του ΟΑΣΕ στη Βιέννη, οι αντιπροσωπείες θα εκπροσωπηθούν μεν σε χαμηλότερο επίπεδο συγκριτικά με το ΝΑΤΟ όπου η διαβούλευση θα λάβει χώρα σε επίπεδο πρεσβευτών, όμως θα έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς θα παρίστανται και μη κράτη-μέλη της Συμμαχίας, όπως η Φινλανδία και η Σουηδία που εξετάζουν ένα ΝΑΤΟϊκό μέλλον υπό το φως της πίεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Ιδίως στη Φινλανδία, επισημαίνει ο βρετανικός Guardian, πολιτικοί ηγέτες τις τελευταίες ημέρες έχουν «δείξει» ότι επανεξετάζουν το ζήτημα της ένταξης στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο.