Αλεξάντερ Λουκασένκο - Λευκορωσία: Ποιος είναι και τι θέλει ο «τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης»;

Η πρόθεση του Λουκασένκο είναι ξεκάθαρη: Θέλει να προκαλέσει και να εκβιάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση για τις κυρώσεις που του επέβαλε πέρυσι, λόγω του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζεται τα του οίκου του, παραμένει στην εξουσία και διαλύει τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Πράγματι, είναι ένας τρόπος ξεδιάντροπα αντιδημοκρατικός, ο οποίος δεν αφήνει πολλά περιθώρια να κάνει κανείς τα «στραβά μάτια», όσο κι αν αυτό θα ήταν εξαιρετικά βολικό λόγω της πολύ ιδιαίτερης γεωγραφικής θέσης της Λευκορωσίας.

Σφηνωμένη ανάμεσα στη Ρωσία και την Πολωνία, το ανατολικότερο σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δηλαδή, παρότι η ίδια η Λευκορωσία δεν ανήκει στην Ένωση, αποτελεί μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση η οποία μπορεί να «απειλήσει» ευθέως ή πλαγίως την ΕΕ, όπως εξάλλου και κάνει. Και βέβαια, δεν είναι η μόνη, αλλά επί του παρόντος ας μείνουμε σε αυτήν.

Κανένα μέτρο εκ μέρους της Ένωσης δεν φαίνεται ικανό να αποθαρρύνει τον Λουκασένκο και αν κανείς αναρωτιέται γιατί, η απάντηση είναι σχετικά απλή: Διότι δεν έχει και πολλά να χάσει.

Πώς βρέθηκαν οι πρόσφυγες στα παγωμένα σύνορα;

Οι περίπου 3-4.000 άνθρωποι που κυριολεκτικά παγώνουν στα σύνορα της Πολωνίας με τη Λευκορωσία, προέρχονται κατά κύριο λόγο από τη Μέση Ανατολή και μπήκαν στη Λευκορωσία πάρα πολύ εύκολα. Τον περασμένο Αύγουστο η κυβέρνηση της χώρας χαλάρωσε τις διαδικασίες εισόδου και έδωσε βίζα σε ανθρώπους που ήθελαν να φύγουν από μέρη όπως η Σουλαϊμανίγια, στο τουρκικό Κουρδιστάν.

Οι άνθρωποι αυτοί απλώς αγόρασαν ένα εισιτήριο και έφτασαν εντελώς νόμιμα στο Μινσκ, την πρωτεύουσα της Λευκορωσίας, όπου κάποιοι από αυτούς στεγάστηκαν σε ξενοδοχεία τα οποία διαχειρίζεται η κυβέρνηση, όπως αναφέρουν οι New York Times.

Εκεί τελείωσε το «ανθρωπιστικό έργο» του Λουκασένκο, ο οποίος αντί να φροντίσει αυτούς τους ανθρώπους, τους σπρώχνει τώρα στα σύνορα της Πολωνίας, της Λεττονίας και της Λιθουανίας, προκειμένου να τους χρησιμοποιήσει ως μοχλό πίεσης προς της Ευρωπαϊκή Ένωση να άρει τις κυρώσεις. Κι όλα αυτά σε μια περίοδο που η ίδια η Ένωση έχει τα δικά της θέματα, θέματα που περιλαμβάνουν φυσικά και τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης.

Η Λευκορωσία έκανε τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα για τους γείτονές της, δίνοντας στους πρόσφυγες πληροφορίες για τα σημεία στα οποία μπορούν να περάσουν τα σύνορα και παρέχοντάς τους τα εργαλεία για να κόψουν τους φράχτες.

Το περασμένο Σάββατο, ο Λευκορώσος δημοσιογράφος Ταντέους Γκίτσζαν έγραψε στο Twitter ότι στρατιωτικές δυνάμεις της Λευκορωσίας κόβουν οι ίδιες τα σύρματα και τυφλώνουν με φακούς τους Πολωνούς συνοριοφύλακες.

@ΑP Photo

Τη μεγαλύτερη πίεση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως, δεν ασκεί ο ίδιος ο Λουκασένκο, αλλά η ανθρωπιστική κρίση την οποία έχει δημιουργήσει: Ήδη περισσότεροι από 10 άνθρωποι έχουν πεθάνει από το κρύο και αν αυτή η ιστορία δεν τελειώσει σύντομα, τα θύματα θα είναι πολύ περισσότερα, καθώς οι πρόσφυγες κοιμούνται σε σκηνές και οι περισσότεροι δεν έχουν καν αρκετά ρούχα για να προστατευθούν από τις καιρικές συνθήκες.

Τι θέλει να πετύχει ο Λουκασένκο;

Παρά το γεγονός ότι η κρίση αυτή έχει εξελιχθεί σε ανθρωπιστική, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα πολιτικό παιχνίδι από τη μεριά του Λουκασένκο. Θέλει ξεκάθαρα να φέρει την Ευρωπαϊκή Ένωση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων προκειμένου να άρει τις κυρώσεις και να τον αναγνωρίσει και πάλι ως το νόμιμο ηγέτη του κράτους του.

Κάτι που δεν είναι εύκολο, καθώς οι τελευταίες εκλογές στη Λευκορωσία ήταν ένα απίστευτο όργιο νοθείας.

Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι η πρώτη φορά που ο Λουκασένκο απειλεί την Ευρωπαϊκή Ένωση με άνοιγμα των συνόρων. Το κάνει εδώ και χρόνια, κάθε φορά που έχει θέματα με την ΕΕ. Το γενικό μήνυμα είναι «εσείς μπορεί να μην με εκτιμάτε, αλλά εγώ σας φυλάω τα σύνορα από τους διακινητές ναρκωτικών και ανθρώπων».

Αυτή τη φορά, όμως, οι απειλές του έγιναν πραγματικότητα, μετά τις κυρώσεις που επέβαλε η Ένωση στον ίδιο, στο γιο του και Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας και άλλους 179 ανθρώπους και θεσμούς.

Οι εκλογές χωρίς αποτέλεσμα - Όταν τελειώνουν και τα προσχήματα

Ο Λουκασένκο παρέμεινε στην εξουσία μετά τις περσινές εκλογές, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τις κέρδισε κιόλας.

Βασικός του αντίπαλος ήταν η Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια, η οποία αποφάσισε να κατέβει στην πολιτική όταν συνελλήφθη ως αντιφρονών ο σύζυγός της Σεργκέι. Η Τιχανόφσκαγια κατάφερε να ενώσει την αντιπολίτευση σε ένα κοινό μέτωπο και ο κόσμος ήταν ξεκάθαρα με το μέρος της.

Τα exit polls του Αυγούστου του 2020 δείχνουν ότι η Τιχανόφσκαγια ίσως κέρδισε κατά κράτος τις εκλογές.

Ο Λουκασένκο αγνόησε παντελώς το αποτέλεσμα -το οποίο άλλωστε δεν ανακοινώθηκε και ποτέ- και ανακύρηξε εαυτόν όχι απλώς νικητή, αλλά θριαμβευτή των εκλογών.

Όποιος διαμαρτυρήθηκε και ήταν πολλοί εκείνοι που διαμαρτυρήθηκαν, συνετρίβη αστραπιαία, πολλοί από τους ηγέτες της αντιπολίτευσης βρέθηκαν στη φυλακή και η Τιχανόφσκαγια βρέθηκε εξόριστη στη Λιθουανία.

@ΑP Photo

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπό την πίεση των γεονότων και της κοινής γνώμης αναγκάστηκε να λάβει άμεσα και πολύ σκληρά μέτρα εναντίον του Λουκασένκο και της Λευκορωσίας.

Την περασμένη Άνοιξη η κατάσταση χειροτέρεψε όταν Λευκορωσικά πολεμικά αεροσκάφη ανάγκασαν μια διερχόμενη πτήση της Ryanair να προσγειωθεί στη χώρα, προκειμένου να συλληφθούν δύο από τους επιβάτες: Ο αντιφρονών δημοσιογράφος Ρόμαν Προτάσεβιτς και η σύντροφός του. Έκτοτε η ΕΕ απαγόρευσε τις πτήσεις των λευκορωσικών αεροπιρικών εταιρειών από και προς κάθε σημείο της. Αλλά και από τον εναέριο χώρο της.

Ο Λουκασένκο, σαν ένα άτακτο παιδί που κανείς δεν θέλει να παίξει μαζί του -πλην ίσως μιας αρκετά διστακτικής Ρωσίας- και με ελάχιστα όπλα στη φαρέτρα του, επιστράτευσε αυτό που απειλούσε επί χρόνια να κάνει.

Ο Λουκασένκο βασικά έχει δύο πλεονεκτήματα: Ξέρει πολύ καλά το πολιτικό πόκερ και δεν έχει κανένα απολύτως θέμα όταν σ' αυτό αντί για μάρκες χρησιμοποιούνται άνθρωποι. Είναι, όπως και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ένας άνθρωπος της παλιάς γενιάς πολιτικών που ξεπήδησαν μέσα από τις στάχτες της ΕΣΣΔ. Και αναριχήθηκαν επιδέξια και χωρίς ηθικούς φραγμούς στην εξουσία του μετα-κομμουνιστικού κόσμου.

Ο «τελευταίος δικτάτορας» της Ευρώπης

Ο Αλεξάντερ Λουκασένκο γεννήθηκε στο Κοπίς της διοικητικής περιφέρειας Βιτέμπσκ στις 30 Αυγούστου 1954. Μεγάλωσε χωρίς πατέρα κατά τα παιδικά του χρόνια και για το λόγο αυτό έγινε αφορμή σχολίων από συμμαθητές του για την ανύπαντρη μητέρα του. Αποφοίτησε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Μογκίλεφ και από τη Λευκορωσική Γεωργική Ακαδημία.

Από το 1975 έως το 1977 υπηρέτησε ως συνοροφύλακας της ΕΣΣΔ και το 1980-82 στο σοβιετικό στρατό. Στη συνέχεια έγινε αντιπρόεδρος σε μια αγροτική κολεκτίβα.

Από κει και πέρα η πορεία του ήταν τόσο νεφελώδης όσο και ραγδαία:

Το 1990 εξελέγη αντιπρόσωπος του Ανωτάτου Σοβιέτ της Δημοκρατίας της Λευκορωσίας. Ο ίδιος ισχυρίζεται μέχρι σήμερα ότι ήταν ο μόνος βουλευτής στη Λευκορωσία που ψήφισε κατά της επικύρωσης της συμφωνίας που οδήγησε στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και στη σύσταση της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών.

Το 1993 εξελέγη επικεφαλής της επιτροπής του Κοινοβουλίου της Λευκορωσίας για την πάταξη της διαφθοράς. Την ίδια χρονιά ο Λουκασένκο κατηγόρησε 70 κρατικούς αξιωματούχους για διαφθορά και διασπάθιση δημοσίων πόρων. Ανάμεσα σε αυτούς που είχε κατηγορήσει ήταν ο πρόεδρος της Βουλής, Στανισλάβ Σούσκεβιτς, ο οποίος παραιτήθηκε μετά από πρόταση μομφής. Τότε έγινε λόγος για προσχηματισμένες κατηγορίες εναντίον του Σούσκεβιτς, ο οποίος δεν ήταν αρεστός στη συντηρητική πλευρά.

Στις αρχές του 1994 ψηφίστηκε νέο Σύνταγμα, με βάση το οποίο διενεργήθηκαν οι πρώτες προεδρικές εκλογές τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Ο ανεξάρτητος Λουκασένκο ήταν υποψήφιος όπως και ο Σούσκεβιτς. Στον πρώτο γύρο, ο Λουκασένκο έλαβε 45% των ψήφων και στο δεύτερο γύρο επικράτησε με περισσότερο από 80% των ψήφων.

Τα προβλήματα άρχισαν νωρίς για τον Λουκασένκο: το καλοκαίρι του 1996 υπογράφηκε αίτηση από 70 βουλευτές του 199μελούς Κοινοβουλίου για την καθαίρεσή του, με κατηγορίες για παραβίαση του Συντάγματος, το οποίο ο ίδιος θέλησε να αναθεωρήσει.

Εκείνος απάντησε με δημοψήφισμα. Το αποτέλεσμα ήταν θετικό για εκείνον, ωστόσο οι ΗΠΑ και η ΕΕ δεν αναγνώρισαν την εγκυρότητά του. Με το νέο Σύνταγμα, η εξουσία του Λουκασένκο έγινε μια «νόμιμη δικτατορία».

Στις αρχές του 1998 σταμάτησαν οι συναλλαγές με το ρούβλι Λευκορωσίας από την Κεντρική Τράπεζα της χώρας και αυτό είχε αποτέλεσμα την υποτίμηση του εθνικού νομίσματος. Ο Λουκασένκο ανέλαβε ο ίδιος τον έλεγχο της Τράπεζας και απέλυσε όλη την ηγεσία της. Κατηγόρησε τη Δύση και τις «ξένες κυβερνήσεις» γενικώς ότι συνωμοτούσαν εναντίον του. Τον Απρίλιο του 1998 έδιωξε τους πρεσβευτές από την κατοικία τους στο Ντράζντι κοντά στο Μινσκ, δίνοντάς τους άλλο κτήριο.

Το γεγονός είχε ως συνέπεια την επιβολή απαγόρευσης της μετακίνησης του Λουκασένκο προς τις χώρες της ΕΕ και προς τις ΗΠΑ. Παρά την επιστροφή των πρεσβευτών μετά την επίλυση της κρίσης, ο Λουκασένκο συνέχισε τις επικρίσεις του εναντίον των κρατών της Δύσης, κατηγορώντας τα ότι προσπαθούσαν να υποβιβάσουν τη Λευκορωσία σε όλα τα επίπεδα, ακόμα και στον τομέα του αθλητισμού.

Το 2001 ο Λουκασένκο επανεξελέγη άνετα στον προεδρικό θώκο. Κέρδισε από τον πρώτο γύρο, με 75,65% των ψήφων. Στις 17 Οκτωβρίου του 2004, σε δημοψήφισμα καταργήθηκε το όριο για θητείες του προέδρου και ο Λουκασένκο διεκδίκησε έτσι και τρίτη θητεία, το 2006. Είχε βάλει το θεμέλιο για να γίνει ισόβιος Πρόεδρος της χώρας.

Οι εκλογές του 2006 ήταν το σημείο στο οποίο φαίνεται ότι άρχισε η μεταστροφή της κοινής γνώμης. Τα κόμματα της Αντιπολίτευσης όρισαν κοινό υποψήφιο, τον Αλεξάντερ Μιλινκίεβιτς. Την ημέρα των εκλογών αλλά και νωρίτερα έγιναν αντικυβερνητικές διαδηλώσεις από οπαδούς της Αντιπολίτευσης, παρά τις απειλές του απολυταρχικού καθεστώτος για καταστολή. Ο ΟΑΣΕ δήλωσε ότι οι εκλογές δεν ήταν δημοκρατικές ούτε ελεύθερες. Ο ίδιος ο Λουκασένκο κατήγγειλε νοθεία στις εκλογές αναφορικά με το ποσοστό, που παρά τη νίκη του, του φάνηκε μικρό...

Το 2008 έγιναν βουλευτικές εκλογές στη χώρα, στις οποίες επιτράπηκε στα κόμματα της Αντιπολίτευσης να λάβουν μέρος, χωρίς όμως να έχουν πρόσβαση στα ΜΜΕ. Δεν εξελέγη κανείς υποψήφιος από την Αντιπολίτευση, όπως προέκυψε από την καταμέτρηση των 99 από τις 110 εκλογικές περιφέρειες.

Στις πρόωρες προεδρικές Εκλογές στις 19 Δεκεμβρίου 2010 ο Λουκασένκο ήταν εκ νέου υποψήφιος για την θέση του προέδρου. Μετά την ανακοίνωση των δημοσκοπήσεων, που προέβλεπαν άνετη επικράτησή του, ξέσπασαν διαδηλώσεις από οπαδούς της αντιπολίτευσης που έκαναν λόγω για νοθεία. Η αστυνομία συνέλαβε μεταξύ άλλων και τους αντίπαλους υποψήφιους του Λουκασένκο, Νικολάι Στάτκεβιτς, Γκριγκόρι Κοστούσεφ και Αντρέι Σανίκοφ, που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις.

@ΑP Photo

Οι υποψήφιοι του Λουκασένκο κέρδισαν σαρωτική νίκη και στις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 23 Σεπτεμβρίου 2012.

Και το «σερί» συνεχίστηκε: Ο Λουκασένκο κέρδισε τις προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Οκτώβριο του 2015, με ποσοστό 83,4%. Και το 2020 κέρδισε μια ακόμη θητεία στις εκλογές τα αποτελέσματα των οποίων δεν ανακοινώθηκαν ποτέ.

Ένα παλιό και σύνθετο πρόβλημα

Όπως γράφει στους New York Times ο Μαξ Φίσερ, το πρόβλημα δεν είναι ακριβώς καινούργιο για την ΕΕ και σε μεγάλο μέρος είναι ένα πρόβλημα που έχει επιτρέψει να υπάρχει η ίδια η Ένωση, δίνοντας κίνητρα σε χώρες όπως η Τουρκία, η Λιβύη και το Σουδάν να κρατήσουν τους πρόσφυγες μακριά από τα σύνορά της. Όπως όλοι ξέρουμε, όμως, το οικονομικό και ανθρωπιστικό κόστος είναι τεράστιο.

«Η Λευκορωσία δεν κάνει τίποτε περισσότερο απ' ότι κάνουν εδώ και χρόνια άλλες χώρες», γράφει ο Φίσερ: «Κάνει συμφωνίες με την ΕΕ και ασκεί πιέσεις, με αντάλλαγμα να κρατάει τους πρόσφυγες μακριά από τις χώρες μέλη».

Ο Λουκασένκο, όμως, πιθανότατα δεν θα πάρει αυτό που θέλει σ' αυτήν τη φάση. Δημιούργησε την κρίση αρχικά επιτρέποντας στους πρόσφυγες να μπουν με ευκολία στη χώρα του και μετά τους έσπρωξε στα σύνορα της ΕΕ, αποτυγχάνοντας να την εκβιάσει και τελικά «κερδίζοντας» μερικές κυρώσεις ακόμη.

Ο βασικός λόγος που αποτυγχάνει -μέχρι τώρα τουλάχιστον- είναι απλώς αριθμητικός: Ναι, είναι τρομακτική η εικόνα ανθρώπων να πεθαίνουν από το κρύο, όμως είναι πολύ λίγοι άνθρωποι συγκριτικά με τα εκατομμύρια των προσφύγων που μπήκαν στην Ένωση τα τελευταία χρόνια. Με λίγα λόγια, είναι δυσάρεστο σαν γεύση, αλλά καταπίνεται.

Τι θα καταφέρει τελικά ο Λουκασένκο;

Μπορεί για τη χώρα του να μην δει άμεσα αποτελέσματα, όμως ο Αλεξάντερ Λουκασένκο ίσως καταφέρει κάτι πολύ πιο σημαντικό και δυσάρεστο για την ΕΕ. Η επιλογή της Πολωνίας δεν ήταν τυχαία. Η χώρα έχει ήδη πάρει μεγάλες αποστάσεις από την ΕΕ, της οποίας είναι μέλος, λόγω του προσφυγικού ζητήματος και όχι μόνο.

Το 2015, ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος «Νόμος και Δικαιοσύνη» έλεγε δημόσια ότι οι πρόσφυγες από τη Συρία κουβαλάνε μαζί τους άγνωστες στη Δύση ασθένειες και ότι θα κάνουν τις πολωνικές εκκλησίες τουαλέτες.

Η Πολωνία, η κυβέρνηση της οποίας είναι ακροδεξιά και εθνικιστική, κατηγορήθηκε πρόσφατα από την ΕΕ ότι χρησιμοποιεί το δικαστικό σύστημα για να ασκήσει πολιτικές πιέσεις. Τον περασμένο Οκτώβριο η ΕΕ επέβαλε πρόστιμο ενός εκατομμυρίου ευρώ την ημέρα στην Πολωνία, επειδή η τελευταία παραβιάζει τους κανόνες της Ένωσης, ιδιαίτερα όσον αφορά τις δημοκρατικές αρχές και τα δικαιώματα των μειονοτήτων.

Η Πολωνία, παρόλα αυτά, βρίσκεται τώρα σε μια πολύ στριμωγμένη θέση: Όσο κι αν δεν συμπαθεί τις πολιτικές της ΕΕ, και ενώ στο παρελθόν είχε αρνηθεί τη βοήθεια της Frontex, σήμερα εξαρτάται απόλυτα από αυτήν, αλλά και από το ΝΑΤΟ, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον Λουκασένκο.

Επί του παρόντος η Πολωνία φαίνεται να υποχωρεί και η ΕΕ να συσπειρώνεται με αφορμή την κρίση. Για πόσο όμως;

Πρόκειται για μια κρίση που δεν θα τελειώσει έτσι εύκολα. Πολλές χιλιάδες άνθρωποι που πίστεψαν στον Λουκασένκο και αγόρασαν εισιτήρια για το Μινσκ, βρίσκονται ακόμη εκεί, περιμένοντας μια τύχη παρόμοια με εκείνη των ανθρώπων που παγώνουν στα σύνορα.

Κανείς δεν ξέρει πόσοι και ποιοι είναι. Όλοι όμως, μπορούμε να δούμε τι θα τους συμβεί.