Μέρκελ και Δυτικά Βαλκάνια: Η συμβολή στο ευρωπαϊκό μέλλον και η τακτική «καρότου και μαστιγίου»

Μόνο μία φορά θυμούνται οι συνεργάτες της την Άνγκελα Μέρκελ να χτυπάει το χέρι στο τραπέζι. Ήταν στις 23 Αυγούστου 2011, σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον τότε πρόεδρο της Σερβίας, Μπόρις Τάντιτς, στο Βελιγράδι. Με ψυχρό και τεχνοκρατικό ύφος η καγκελάριος επαναλάμβανε δημόσια αυτό που είχε ξεκαθαρίσει στην ιδιαίτερη συνομιλία της με τον Τάντιτς: Η Σερβία θα πρέπει να σταματήσει να υποστηρίζει τους ομοεθνείς της στο Κόσοβο και να δώσει «πράσινο φως» για την προσχώρηση του νεόκοπου κράτους σε διεθνείς οργανισμούς, γιατί σε διαφορετική περίπτωση δεν πρόκειται να ενταχθεί ούτε η ίδια στην ΕΕ.

Ο Τάντιτς, η κυβέρνησή του και η συντριπτική πλειοψηφία των Σέρβων θεώρησαν προσβλητική τη συμπεριφορά αυτή. Ξεκαθάρισαν ότι η Σερβία ποτέ δεν πρόκειται να παραιτηθεί από τα δικαιώματά της στο Κόσοβο ως αντάλλαγμα για μία ένταξη στην ΕΕ. Το Βελιγράδι επέμεινε στην πολιτική του, κάτι που ωστόσο δεν εμπόδισε έναν χρόνο αργότερα το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (SPD) να απονείμει στον Τάντιτς διεθνές βραβείο για τη «συνεισφορά του στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας του».

Αλλαγή τακτικής από την Άνγκελα Μέρκελ

Μετά την εμπειρία του Βελιγραδίου η καγκελάριος άρχισε να αναπροσαρμόζει την τακτική της, ποντάροντας περισσότερο στη συνεργασία και λιγότερο στην αντιπαράθεση. Προσκάλεσε όλους τους πολιτικούς ηγέτες της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, έναν προς έναν, στην καγκελαρία, σε μία προσπάθεια να τους παρακινήσει να επιδείξουν διαλλακτική διάθεση, ώστε να διευθετηθεί μία σειρά εκκρεμοτήτων στο πολυεθνικό αυτό κράτος. Αλλά ούτε αυτή η πρωτοβουλία απέφερε αποτέλεσμα.

Στις αρχές του 2015 η Μέρκελ έστειλε στο Σαράγεβο τον υπουργό Εξωτερικών (και σημερινό πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Γερμανίας) Φρανκ Βάλτερ Στάινμαγερ, ο οποίος, από κοινού με τον Βρετανό ομόλογό του Φίλιπ Χάμοντ προσπάθησε να γεφυρώσει τις διαφορές μεταξύ των τοπικών πολιτικών παρατάξεων. Πρότεινε στους συνομιλητές του να συνυπογράψουν δέσμευση ότι θα προχωρήσουν στις απαραίτητες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις ώστε να διασφαλιστεί η συνύπαρξη Βόσνιων μουσουλμάνων, ορθόδοξων Σέρβων και καθολικών Κροατών και ως αντάλλαγμα θα λάμβαναν οικονομική βοήθεια για την ανόρθωση της οικονομίας. Ούτε αυτή η πρωτοβουλία απέφερε συγκεκριμένα αποτελέσματα.

Η Διαδικασία του Βερολίνου

Στο μεταξύ, από το 2014, η Άνγκελα Μέρκελ είχε θεσπίσει την αποκαλούμενη «Διαδικασία του Βερολίνου» για τα Δυτικά Βαλκάνια, σε μία προσπάθεια να φέρει στο ίδιο τραπέζι, σε τακτά χρονικά διαστήματα, τους ηγέτες κρατών και κυβερνήσεων από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Για πρώτη φορά από τη διαδικασία αυτή προέκυψαν αποτελέσματα με ιδιαίτερο πρακτικό όφελος για τους ενδιαφερόμενους, για παράδειγμα η δημιουργία ενός ιδρύματος για ανταλλαγές νέων, φοιτητών και επιστημόνων, καθώς και η μείωση των τιμών roaming στην κινητή τηλεφωνία. Φιλόδοξοι στόχοι, όπως η δημιουργία μίας ενιαίας αγοράς των Δυτικών Βαλκανίων και η αποκατάσταση υποδομών στην περιοχή παραμένουν σχέδια επί χάρτου.

Θεωρητικά η Γερμανία και γενικότερα η ΕΕ έχουν τα μέσα για να ασκήσουν οικονομική πίεση. Τα Δυτικά Βαλκάνια πραγματοποιούν τα δύο τρίτα των εμπορικών συναλλαγών τους με τη Δυτική Ευρώπη, κυρίως με τη Γερμανία και την Αυστρία. Οι περισσότερες άμεσες ξένες επενδύσεις στην περιοχή προέρχονται επίσης από την Δυτική Ευρώπη. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη έχουν μεταναστεύσει στη Γερμανία, την Αυστρία και την Ελβετία. Τα εμβάσματα των μεταναστών έχουν πλέον ξεπεράσει το 10% του ΑΕΠ στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Πολλές φορές τα χρήματα διοχετεύονται στην κατανάλωση και αποτελούν πολύτιμη βοήθεια για τις τοπικές οικονομίες.

«Μαστίγιο και καρότο» η τακτική της Άγκελα Μέρκελ

Αυτή την εβδομάδα η Άγκελα Μέρκελ επισκέπτεται τη Σερβία και την Αλβανία. Μέχρι την τελευταία στιγμή στην καγκελαρία η Άνγκελα Μέρκελ παράμεινε πιστή στην τακτική «μαστίγιο και καρότο» για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Αυτό ισχύει και για τη Σερβία. Μπορεί ο σημερινός πρόεδρος της χώρας Αλεξάνταρ Βούτσιτς να κατηγορείται από σύσσωμη την αντιπολίτευση για αυταρχισμό, ωστόσο ο ίδιος μιλάει με τα καλύτερα λόγια για την προσωπική φιλία που τον συνδέει με την Μέρκελ. Άλλωστε και η ίδια τον είχε προσκαλέσει για φαγητό στην καγκελαρία σε μία στιγμή που βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη ο προεκλογικός αγώνας στη Σερβία, ξεκαθαρίζοντας έτσι ποιον έχει επιλέξει ως συνομιλητή της.

Ωστόσο, οι τριβές με τους πολιτικούς ηγέτες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης δεν έχουν εκλείψει. Ακόμη και η Κροατία, το νεότερο μέλος της ΕΕ, προκαλεί κάθε τόσο «πονοκέφαλο» στην Γερμανίδα καγκελάριο παρότι η ίδια είχε στηρίξει με ιδιαίτερο ζήλο την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας.

Παρά τις επίμονες πιέσεις, η κροατική κυβέρνηση αρνήθηκε να εκδώσει στο Βερολίνο έναν αξιωματικό των μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για φόνο. Εναντίον του εκκρεμούσε μάλιστα ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης. Η απάντηση της Άνγκελα Μέρκελ ήταν η επιδεικτική αποχή από την επίσημη τελετή για την ένταξη της Κροατίας στην ΕΕ το 2013. Μία άλλη άτυχη στιγμή, πάλι στην Κροατία, ήταν ο προεκλογικός αγώνας για τις ευρωεκλογές του 2019 στο Ζάγκρεμπ, όταν η καγκελάριος Μέρκελ βρέθηκε να χειροκροτεί στον ρυθμό της μουσικής, την οποία όμως είχε συνθέσει ο εθνικιστής τραγουδιστής Μάρκο Πέρκοβιτς «Τόμσον», κάτι που προφανώς δεν γνώριζε η καγκελάριος.

Αν μη τι άλλο, η Άνγκελα Μέρκελ συνέβαλε στην προσπάθεια για μεγαλύτερη προενταξιακή βοήθεια προς τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Μόλις την περασμένη εβδομάδα η Κομισιόν ενέκρινε νέα κονδύλια ύψους 14,2 δισ. ευρώ, τα οποία θα εκταμιευθούν μέχρι το 2027. Παραμένει άδηλο, εάν θα αξιοποιηθούν όπως πρέπει.