Χάνι Σεουιλάμ (UNESCO): Η αλόγιστη διαχείριση του GERD είναι «βόμβα» για οικονομία και ασφάλεια

Ο κ. Σεουιλάμ είναι διευθυντής του τμήματος Υδρολογικών Αλλαγών της UNESCO και καθηγητής στα πανεπιστήμια του Άαχεν και του Αμερικανικού Πανεπιστημίου του Καΐρου.

Ο κ. Σεουιλάμ επιχειρεί να καταδείξει με επιστημονικά δεδομένα, τόσο τις επιπτώσεις του φράγματος στη χρήση και οικονομία του νερού, όσο και στο τι μπορεί να σημάνει για το Σουδάν και την Αίγυπτο, που ήδη βρίσκονται στο όριο της «φτώχειας νερού». Μια πιθανή περαιτέρω μείωση του νερού της κυρίως λεκάνης του Νείλου, θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομία και παράλληλα θα υποχρεώσει μεγάλους αριθμούς πολιτών σε εσωτερική -και όχι μόνο- μετανάστευση, όπως επισημαίνει ο καθηγητής.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη του καθηγητή Σεουιλάμ στο Data Project:

Το GERD και ο τρόπος με τον οποίο δημιουργήθηκε (χωρίς προηγούμενο συμβιβασμό μεταξύ των χωρών που διέρχεται ο ποταμός), είναι ένα έργο, με πιθανές κοινωνικοοικονομικές, περιβαλλοντικές και πολιτικές διαστάσεις, όπως πολλοί ισχυρίζονται. Ποιες θα είναι οι περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές συνέπειες για την Αίγυπτο;

Ο αιθιοπικός λαός χρηματοδότησε το GERD με τους περιορισμένους πόρους του, με την ελπίδα ότι θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλεπόμενη ηλεκτρική ισχύ τουλάχιστον 6.000 μεγαβάτ. Η οικονομική σκοπιμότητα αυτού του υπερμεγέθους φράγματος είναι αμφιλεγόμενη, διότι έχει πολύ χαμηλή απόδοση όσον αφορά την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας σε σύγκριση με το μέγεθός του.

Δεν είμαι ο μόνος που τονίζει αυτό το γεγονός. Κι άλλοι εμπειρογνώμονες, όπως ο καθηγητής μηχανολόγων μηχανικών του Κρατικού Πανεπιστημίου του Σαν Ντιέγκο, Ασουάφ Μπεγιένε, συμφώνησαν ότι το GERD είναι υπερβολικά μεγάλο και δεν θα είναι σε θέση να παράγει την ποσότητα ενέργειας που έχει ανακοινωθεί δημόσια ή ακόμη και το ήμισυ αυτής.

Επιπλέον, η κυβέρνηση της Αιθιοπίας έχει αποφύγει, σε διαφορετικούς χρόνους κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεών της με τις χώρες διέλευσης του Νείλου, να δεσμευθεί ώστε να αποφευχθούν οι περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις του φράγματος.

Πρόκειται για μια τυπική προσέγγιση που ακολουθεί η Αιθιοπία για την κατασκευή φραγμάτων. Παράδειγμα, το φράγμα Gibe III που χτίστηκε στον ποταμό Όμο και κατέστρεψε το οικοσύστημα στη λίμνη Τουρκάνα στην Κένυα. Η UNESCO συμπεριέλαβε το 2018 τη λίμνη Τουρκάνα στον κατάλογο των φυσικών μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς που βρίσκονται σε κίνδυνο για αυτόν τον συγκεκριμένο λόγο. Μπορούμε να δώσουμε άλλα παραδείγματα αντιμετώπισης διασυνοριακών ποταμών. Πρόσφατα, ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας ανακοίνωσε την κατασκευή 100 φραγμάτων τον επόμενο χρόνο, χωρίς να αναφερθεί σε συζητήσεις με γειτονικές χώρες. Δυστυχώς, ο διεθνής νόμος για τα διασυνοριακά ποτάμια δεν σημαίνει τίποτα για τις κυβερνήσεις στην Αιθιοπία.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα φράγματα δεν καταναλώνουν νερό. Από τη στιγμή που θα γεμίσει το φράγμα, το νερό θα συνεχίσει να ρέει κανονικά στο ποτάμι. Ποιά είναι η γνώμη σας?

Αυτό δεν είναι αλήθεια. Δεν πρόκειται για το σώμα του φράγματος που καταναλώνει νερό. Πρόκειται για τον ταμιευτήρα του φράγματος, που θα είναι μεγαλύτερος από την πόλη του Λονδίνου. Το GERD θα αποθηκεύσει νερό σε έκταση 1.800 τετραγωνικών χιλιομέτρων με αποτέλεσμα τεράστιες απώλειες εξάτμισης και διαρροής.

Αυτά τα δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα θα μειώσουν περαιτέρω το πολύ περιορισμένο μερίδιο νερού της Αιγύπτου και του Σουδάν. Η πιθανή μείωση του νερού του Νείλου που ρέει στην Αίγυπτο, έρχεται σε μια στιγμή που η χώρα πέφτει σημαντικά κάτω από το όριο της φτώχειας του νερού και πλησιάζει το όριο της απόλυτης έλλειψης.

Το όριο της φτώχειας του νερού ξεπερνιέται όταν το διαθέσιμο μερίδιο γλυκού νερού ανά άτομο είναι 1.000 κυβικά μέτρα νερού κάθε χρόνο. Η Αίγυπτος πλησιάζει το όριο των 500 κυβικών μέτρων ανά άτομο (ανά έτος). Μια επιπλέον έλλειψη νερού που θα προκληθεί από το GERD θα διευρύνει αυτό το κενό.

Εάν το φράγμα γεμίσει σε 10 έως 20 χρόνια, όπως θα ήθελε πιθανά η Αίγυπτος, θα εξακολουθούσε να υπάρχει πρόβλημα;

Η Αίγυπτος δεν όρισε ποτέ συγκεκριμένο αριθμό ετών. Η Αίγυπτος από την πρώτη μέρα της διαπραγμάτευσης ζητά μια επιστημονική λύση που συνδέει την πλήρωση με τις υδρολογικές συνθήκες του ποταμού.

Αυτό σημαίνει, όταν υπάρχει υψηλή πλημμύρα και η ροή υπερβαίνει τον μέσο όρο (υγρό έτος), η Αιθιοπία μπορεί να επιταχύνει τη διαδικασία πλήρωσης και να πάρει περισσότερο νερό, ακόμη περισσότερο από αυτό που σχεδιάζει να παίρνει κάθε χρόνο.

Ωστόσο, όταν υπάρχει ξηρασία και η ροή είναι πολύ κάτω από το μέσο όρο (ξηρό έτος), η Αιθιοπία πρέπει να επιβραδύνει την πλήρωση (να μειώσει την ποσότητα του νερού που κόβεται για να γεμίσει το φράγμα).

Αυτό το αιγυπτιακό αίτημα υποστηρίζεται από την επιστημονική κοινότητα παγκοσμίως. Η επιλογή αυτή, θα μπορούσε να επιτρέψει στην Αιθιοπία να γεμίσει από το φράγμα ταχύτερα από οποιεσδήποτε προσδοκίες, εάν η ροή είναι υψηλή για τα επόμενα χρόνια. Αλλά προστατεύει επίσης τη ζωή των ανθρώπων στις κατάντη χώρες, σε περίπτωση ξηρασίας ή παρατεταμένης ξηρασίας, όπως η ξηρασία της δεκαετίας του '80.

Εάν μια τέτοια ξηρασία υπάρξει ξανά κατά τη διάρκεια της πλήρωσης σύμφωνα με το τρέχον σχέδιο της Αιθιοπίας, θα υπάρξουν καταστροφικές επιπτώσεις για την Αίγυπτο και το Σουδάν. Η Αίγυπτος θέλει απλώς να έχει μια εγγύηση και να υπογράψει συμφωνία για να διασφαλίσει ότι εάν συμβεί αυτό, η Αιθιοπία θα επιβραδύνει την πλήρωση.

Δεν νομίζετε ότι η Αιθιοπία έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το νερό της; Ποια θα ήταν η καλύτερη λύση για τη χρήση του Νείλου από όλες τις χώρες;

Αντιτίθεμαι στον όρο «το νερό της». Πρόκειται για ένα διασυνοριακό ποτάμι που ανήκει σε τρεις χώρες όταν μιλάμε για τον Γαλάζιο Νείλο και έντεκα χώρες όταν μιλάμε για ολόκληρη τη λεκάνη. Δεν μπορώ να πω επίσης ότι πρόκειται για νερό της Αιγύπτου ή του Σουδάν. Αυτή είναι η διεθνής νομοθεσία για τα διασυνοριακά ποτάμια.

Επίσης, η άποψη, σύμφωνα με την οποία η Αίγυπτος και το Σουδάν μοιράζουν το νερό και το μερίδιο της Αιθιοπίας είναι μηδενικό είναι παραπλανητική και τεχνικά λανθασμένη. Η Αιθιοπία έχει πολλά έργα άρδευσης στον Γαλάζιο Νείλο με τα οποία αφαιρεί το νερό και έχει πολλά άλλα φράγματα στους παραπόταμους που γεμίζουν από τον Νείλο.

Η Αιθιοπία παίρνει 936 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό κάθε χρόνο και αυτό την καθιστά τον μεγαλύτερο εξαγωγέα κρέατος στην Αφρική και τον δεύτερο μεγαλύτερο εξαγωγέα καφέ παγκοσμίως.

Το νερό της βροχής, που αποκαλούμε «πράσινο νερό», υπολογίζεται επίσης στο μερίδιο νερού των διασυνοριακών ποταμών. Είναι απολύτως παραπλανητικό να μιλάμε για μερίδιο νερού σε μια λεκάνη διαιρώντας μόνο το νερό που ρέει στο ποτάμι. Η Αιθιοπία έχει επίσης τεράστιες ποσότητες ανανεώσιμων υπόγειων υδάτων. Από την άλλη πλευρά, η Αίγυπτος έχει μόνο τον ποταμό Νείλο που παρέχει το 97% των ανανεώσιμων πόρων της. Παρόλα αυτά, κανένας στην Αίγυπτο δεν αντιτάχθηκε στο δικαίωμα της Αιθιοπίας να χρησιμοποιεί το νερό, αλλά απλά ζητά να ακολουθηθεί το διεθνές δίκαιο.

Ποιο είναι το πρόβλημα του σεβασμού των νόμων; Χρησιμοποιήστε το νερό για υδροηλεκτρική ενέργεια, διότι είναι αλήθεια ότι η Αιθιοπία χρειάζεται ενέργεια, αλλά χωρίς να προκαλέσει αυτό σημαντική ζημιά στην Αίγυπτο και το Σουδάν. Και οι δύο χώρες αποδέχτηκαν ότι θα υποστούν μια ζημιά, αλλά δεν μπορούν να ανεχθούν μια σημαντική ζημιά.

Οι πολιτικοί της Αιθιοπίας και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι υπόσχονται μόνο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι δεν θα προκαλέσουν σημαντική βλάβη, αλλά όταν τους ζητάτε να υπογράψουν μια «δεσμευτική συμφωνία με σαφή μηχανισμό επίλυσης διαφορών», διαφεύγουν, ακριβώς όπως συνέβη στις διαπραγματεύσεις της Ουάσιγκτον τον Φεβρουάριο του 2020.

Πιστεύετε ότι το φράγμα θα μπορούσε να υπονομεύσει την ασφάλεια στην περιοχή; Βλέπετε τη διπλωματική σύγκρουση να εξελίσσεται σε στρατιωτική αντιπαράθεση;

Ναι, οι συνέπειες του φράγματος μακροπρόθεσμα θα υπονομεύσουν σίγουρα την ασφάλεια ολόκληρης της περιοχής και πολλές χώρες θα επηρεαστούν σημαντικά, όχι μόνο η Αίγυπτος και το Σουδάν. Η δεύτερη προσπάθεια πλήρωσης του ταμιευτήρα μπορεί να φέρει το εσφαλμένο συμπέρασμα ότι δεν προκλήθηκε κανένα πρόβλημα αν και εφόσον ολοκληρωθεί. Αλλά αυτό δεν είναι σωστό, επειδή ο αντίκτυπος είναι μακροπρόθεσμος.

Ένα σαφές παράδειγμα για τους επιστήμονες, είναι ο αντίκτυπος που έχει η έλλειψη νερού στην Αίγυπτο, στη μετανάστευση. Έχουμε χωριά από τα οποία οι περισσότεροι νέοι μετανάστευσαν και εγκατέλειψαν τη γεωργία, λόγω έλλειψης νερού.

Μετανάστευσαν στο Κάιρο ή σε άλλες μεγάλες πόλεις χωρίς να πληρούν τις προϋποθέσεις για την αγορά εργασίας. Άλλοι μετανάστευσαν παράνομα στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Ιταλία (γενικά στη Βόρεια Μεσόγειο). Φανταστείτε τι θα συμβεί αν η Αίγυπτος χάσει αρκετά δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι η μείωση της διαθεσιμότητας νερού κατά μόλις ένα δισεκατομμύριο κυβικά μέτρα στο Ασουάν (ποσότητα που είναι πολύ χαμηλότερη από τα περισσότερα σενάρια γεμίσματος και πρόβλεψης λειτουργίας του GERD) θα οδηγήσει σε απώλεια γεωργικής παραγωγής ύψους 430 εκατομμυρίων δολαρίων και περίπου 1,2 εκατομμυρίων στρεμμάτων γεωργικής γης, καθώς και αύξηση των εισαγωγών γεωργικών προϊόντων κατά 2,2%. Επιπλέον, 290.000 οικογένειες θα χάσουν το εισόδημά τους, γεγονός που θα αυξήσει την πιθανότητα μετανάστευσης και εκτοπισμού ανθρώπων σε γειτονικές χώρες, θα δημιουργήσει περισσότερη αστάθεια και πιθανώς θα επιδεινώσει την απειλή της τρομοκρατίας, από την οποία ήδη υποφέρει η περιοχή.

Πιστεύετε ότι η Αιθιοπία δεν έδειξε διάθεση συμβιβασμού στις διαπραγματεύσεις; Εάν ναι, γιατί;

Η Αιθιοπία δεν θέλει δεσμευτική συμφωνία. Θέλει λευκή επιταγή από τις κατάντη χώρες με βάση ασαφείς και φιλικές υποσχέσεις και χωρίς κανένα μηχανισμό επίλυσης διαφορών. Κάθε φορά, που οι χώρες φθάνουν σε μια απτή συμφωνία, η Αιθιοπία επαναφέρει τη διαδικασία της Ουάσιγκτον. Αφού κατέληξαν σε μια πολύ λεπτομερή συμφωνία οι διαπραγματευτές των τριών χωρών, οι Αιθίοπες ακύρωσαν το ταξίδι τους στην Ουάσινγκτον για να ολοκληρώσουν τις τελικές λεπτομέρειες και να τη θέσουν στους ηγέτες για να την υπογράψουν. Και πάλι, η Αιθιοπία δεν ευνοεί μια δεσμευτική συμφωνία, επειδή θέλει ελεύθερα τον έλεγχο των υδάτων τώρα και στο μέλλον χωρίς καμία δέσμευση προς τις κατάντη χώρες. Η λογική «το νερό και το φράγμα μας» που παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και καταστρέφει τις σχέσεις γειτονίας μπορεί να οδηγήσει σε βία και αστάθεια σε ολόκληρη την περιοχή και πέραν αυτής.

Δείτε εδώ το αφιέρωμα του Data Project στο Μεγάλο Φράγμα για την Αναγέννηση της Αιθιοπίας και τις διαμάχες που προκαλεί.