Ομπάμα στην Κούβα: Υπόσχεση για νέα αρχή, στην ανηφόρα του εμπάργκο

Ήταν ο τελευταίος Αμερικανός πρόεδρος που επισκέφθηκε την Κούβα. Ήταν το μακρινό 1928. Πέρασαν δεκαετίες ολόκληρες. Απομονωτισμός για την Κούβα και τους ανθρώπους της. Αμερικανικός κυνισμός από την άλλη. Εμπάργκο. Ένας λαός που υπέφερε μέσα στην περηφάνεια του. Που χόρευε στη "βροχή".

Πώς είναι άραγε να είσαι καταστηματάρχης και να μην έχει να προσφέρεις στον κόσμο αυτό που αναζητά, ακόμα και βασικά αγαθά; Πώς είναι να στάζει η οροφή του σπιτιού σου επείδη δεν υπάρχει διαθέσιμο ένα απλό υλικό ή εργαλείο; Πώς είναι να θες να γίνεις οδηγός ταξί ή ρεσεψιονίστ σε ξενοδοχείο όχι επειδή ένιωθες ότι είχες ταλέντο αλλά επειδή θα ήταν το προσφιλέστερο "διαβατήριο" για μια καλή γνωριμία με έναν ξένο; Που με τη σειρά της θα απέφερε ένα οικονομικό όφελος μεγαλύτερο από τη συνδιαλλαγή με έναν ντόπιο;

Κάπως έτσι έπρεπε να ένιωθαν εκατομμύρια Κουβανοί, που τον Δεκέμβρη του 2014 άκουσαν ανακουφισμένοι την είδηση για την από κοινού απόφαση των ΗΠΑ και της δικής τους χώρας και του προέδρου της, Ραούλ Κάστρο, να ομαλοποιηθούν οι σχέσεις τους. Εύκολο να το πεις, δύσκολο να το κάνεις; Υπογραφή "μνημονίου" και διαπραγμάτευση για τον... εφαρμοστικό νόμο. Δυο αδέλφια επί χρόνια σε διάσταση να επιχειρούν να αποχωριστούν τα δεσμά ενός πικρού παρελθόντος.

Πηγή: Reuters

Οι Κουβανοί "esperanza", οι ΗΠΑ τί;

Για τους Κουβανούς το κίνητρο είναι μια νέα αίσθηση "esperanza" για το μέλλον, ελπίδας δηλαδή, όπως χαρακτηριστικά έλεγαν στους δρόμους υποδεχόμενοι τον Αμερικανό πρόεδρο.

Την ελπίδα όμως ευαγγελίστηκε και έκανε σύνθημα και ο Μπαράκ Ομπάμα το 2008 για να γίνει πρόεδρος μιας χώρας που άλλαξε ρότα κατά πώς φάνηκε τα χρόνια που ακολούθησαν στο διπλωματικό πεδίο και έβαλε σαν στόχο να βελτιώσει τις σχέσεις της με παραδοσιακούς "εχθρούς" ενισχύοντας αυτές με τους εξίσου διαχρονικούς φίλους.

Κάπως έτσι και με τη δεύτερη θητεία του ανά χείρας, ο πρόεδρος Ομπάμα εισηγήθηκε προς το Κογκρέσο την απάλειψη του εμπάργκο.

Πολλοί αναλυτές εκτιμούν μάλιστα ότι ακριβώς η πολιτική του στην Κούβα αποτελεί το πιο βαρύτιμο... γαλόνι του στα χρόνια του στον Λευκό Οίκο καθώς αυτή η πονεμένη ιστορία περιορισμών που έχει δυσκολέψει κατά κύριο λόγο τους ίδιους τους Κουβανούς στην καθημερινότητά τους, είχε πλήξει παράλληλα τα εμπορικά συμφέροντα της Αμερικής στο νησί προς όφελος άλλων κρατών δηλητηριάζοντας όμως και τις σχέσεις των ΗΠΑ με άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής.

Ποιες ήταν οι άμεσες κινήσεις των ΗΠΑ; Διευκόλυνση τη διαδικασίας έκδοσης βίζας για τους πολίτες της που επιθυμούν να ταξιδέψουν στην Κούβα, "πράσινο φως" οσονούπω για απευθείας εμπορικές πτήσεις και δρομολόγια πλοίων, διεύρυνση της λίστας των αμερικανικών εξαγωγών στη χώρα και εξουσιοδότηση για παροχή συγκεκριμένων υπηρεσιών από αμερικανικές εταιρείες στο νησί όπως σχέδια για δημόσια έργα.

Στόχος φαίνεται πως είναι η βελτίωση της ποιότητας των δημόσιων αγαθών στη χώρα, η διευκόλυνση της πρόσβασης στο διαδίκτυο και τις τηλεπικοινωνίες και η παροχή κινήτρων για ιδιωτικές επενδύσεις, ώστε εν τέλει να ωφεληθεί ο απλός πολίτης.

Πώς έχει αντιδράσει το κουβανικό καθεστώς; Μουδιασμένα θα έπρεπε να παραδεχθεί κάποιος, σε μια χώρα όμως που οι αλλαγές δεν είναι συνηθισμένο να έρχονται με γρήγορο ρυθμό, προϊόν ξένο στην κουλτούρα των κυβερνώντων. Τηρουμένων μάλιστα των αναλογιών, αυτά που έχουν γίνει δεν είναι λίγα.

Με ορισμένους περιορισμούς, οι Κουβανοί μπορούν να κυνηγήσουν ευκαιρίες για άνοιγμα ιδιωτικών επιχειρήσεων, να πουλήσουν σπίτια και αυτοκίνητα ο ένας στον άλλο και να ταξιδέψουν στο εξωτερικό ενώ η χρήση του Wi-fi είναι επιτρεπτή ακόμα και σε δημόσιο χώρο.

Παράλληλα, η κυβέρνηση της Αβάνας άνοιξε την Ειδική Ζώνη του λιμανιού Μαριέλ όπου ξένες εταιρείες μπορούν μέσω κάποιων κινήτρων να ανοίξουν τοπικές επιχειρήσεις προσλαμβάνοντας Κουβανούς. Κυρίως πρόκειται για κατασκευαστικές εταιρείες και εταιρείες εξαγωγής κουβανικών προϊόντων.

Ωστόσο, δεν έχει επιτραπεί πλήρως η ελευθερία του λόγου και της αντίθετης γνώμης και το ζήτημα των αποζημιώσεων για κατασχεμένες περιουσίες δεν έχει επιλυθεί. Όμως, η μεγαλύτερη κριτική -που πυροδοτεί και εντός των ΗΠΑ πολιτική αντιπαράθεση για το φλερτ με την Αβάνα- οφείλεται στην απροθυμία που φέρεται να δείχνει η Κούβα στην αποφυλάκιση όλων των πολιτικών της κρατουμένων.

Στη συνέντευξη Τύπου μάλιστα με τον Ραούλ Κάστρο, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών δεν δίστασε να πίεσει την Κούβα μιλώντας για ανάγκη βελτίωσης της άσκησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Προχώρησε μάλιστα ένα βήμα παραπέρα λέγοντας πως μια "πλήρης άνθιση" της σχέσης των δυο χωρών θα συνέβαινε μόνο με πρόοδο στο θέμα αυτό. Η αμηχανία που ακολούθησε ήταν μάλλον μνημειώδης για επίσκεψη στο πλαίσιο διμερών επαφών δυο ηγετών χωρών, ανάλογης αλλά και καταδεικτικής της ιστορικότητάς της.

Για την ακρίβεια, η Κούβα απελευθέρωσε 53 κρατούμενους τους οποίους η αμερικανική κυβέρνηση θεωρούσε πολιτικούς κρατούμενους, ως μέρος της διπλωματικής προόδου το 2014, ωστόσο η κουβανική Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων και Εθνικής Συμφιλίωσης που αποτελείται από διαφωνούντες δηλώνει πως 79 άτομα παραμένουν κρατούμενα, μεταξύ των πάνω από 40 άτομα τα οποία συνελήφθηκαν σε ειρηνική πολιτική διαδήλωση.

Μπορεί όμως το εμπάργκο να αρθεί πλήρως;

Η πρόθεση του Μπαράκ Ομπάμα συναντά την ισχυρή αντίδραση των Ρεπουμπλικάνων. Στην επίσκεψή του μάλιστα στην Κούβα συνοδεύτηκε από πολιτικά στελέχη και των δύο μεγάλων κομμάτων, ελπίζοντας πως μετά την εκλογή νέου προέδρου το Νοέμβριο το Κογκρέσο θα αλλάξει στάση.

"Το εμπάργκο θα λήξει. Πότε, δεν είμαι εντελώς σίγουρος", είπε ο ίδιος. Τί λένε όμως γι' αυτό ο Ντόναλντ Τραμπ και η Χίλαρι Κλίντον, που πιθανότατα θα διεκδικήσουν την προεδρία των ΗΠΑ;

Η πρώην υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ έχει σε κάθε περίπτωση λάβει το... δαχτυλίδι του νυν προέδρου ο οποίος την πρόκρινε για το χρίσμα του κόμματος. Μέρος άλλωστε της εξωτερικής πολιτικής της Αμερικής την οποία τώρα διεκπεραιώνει ο Τζον Κέρι είχε σχεδιαστεί από εκείνη. Δεν αποτελεί επομένως αξιοσημείωτο γεγονός ότι μιλώντας στο CNN δήλωσε υποστηρικτική των κινήσεων του προέδρου Ομπάμα στην κατεύθυνση περαιτέρω σύσφιξης των σχέσεων των χωρών.

Από την άλλη, ο δισεκατομμυριούχος που ηγείται της κούρσας για το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών προέβη τις τελευταίες μέρες σε δεικτικά σχόλια για την επίσκεψη Ομπάμα στην Κούβα που συνέπεσε μάλιστα χρονικά με τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Βέλγιο. Στις παρεμβάσεις του σε τηλεοπτικές εκπομπές δεν απέφυγε να επαναλάβει τη θέση του για αυστηροποίηση των συνοριακών ελέγχων στην Αμερική, επιχειρώντας να αξιοποιήσει πολιτικά τα γεγονότα στην Ευρώπη και τις επιθέσεις που δέχονται ευρωπαϊκές πρωτεύουσες από τζιχαντιστές.

Επισήμως σε πρόσφατη τηλεμαχία και ερωτηθείς σχετικά ο Ντόναλντ Τραμπ τόνισε ότι αυτό που θέλει σε περίπτωση που εκλεγεί πρόεδρος είναι "μια καλύτερη συμφωνία με την Κούβα" συμπληρώνοντας ότι μέχρι να επιτευχθεί αυτή δεν θα ανοίξει η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αβάνα.

Η αναφορά του όμως στον Ραούλ Κάστρο ως... δικτάτορα που δεν σεβάστηκε τον Μπαράκ Ομπάμα όταν προσγειώθηκε στην Αβάνα αφού δεν παρέστη στην υποδοχή του, μόνο ενθαρρυντική δεν είναι για τις προθέσεις του.

Σημείο - κλειδί εφόσον εκλεγεί πάντως Ρεπουμπλικανός πρόεδρος στον Λευκό Οίκο θα αποτελέσει η προθυμία ή μη του κουβανικού καθεστώτος να διεξάγει ελεύθερες βουλευτικές εκλογές, παράλληλα φυσικά με την διευθέτηση προς το καλύτερο των ζητημάτων που άπτονται ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίας λόγου.

Αντίθεση μάλιστα στις θέσεις Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών αναφορικά με τα θέματα που θα έκριναν την εφαρμογή πλήρους άρσης του εμπάργκο ή μη προκύπτει και από την απόφαση της Αβάνα να εκδόσει στις ΗΠΑ εγκληματίες που μετέβησαν στην Κούβα τα χρόνια που πέρασαν. Ειδικότερα γίνεται λόγος για την Τζόαν Τσέσιμαντ που το 1973 σκότωσε έναν αστυνομικό στο Νιού Τζέρσεϊ.

Η Αβάνα έχει ανακοινώσει πως δε θα υποχωρήσει από τις "αρχές της επανάστασης" ενώ ο Ραούλ Κάστρο ήδη ζήτησε την πλήρη άρση του 54χρονου εμπάργκο από τις ΗΠΑ και την επιστροφή στην Κούβα της κυριότητας της βάσης Γκουαντάναμο την οποία διατηρεί μέσω μίσθωσης η Αμερική, ως προϋποθέσεις για καλυτέρευση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών.

Δεν άφησε ασχολίαστες τις φυλετικές διακρίσεις

Εντύπωση μάλιστα προκάλεσε σε πολλούς Κουβανούς αφρικανικής καταγωγής η αναφορά του Μπαράκ Ομπάμα στην ομιλία του την Τρίτη στην Αβάνα στην ανάγκη υιοθέτησης διαφορετικής στάσης και στο ζήτημα των φυλετικών διακρίσεων στη χώρα. "Θέλουμε ο 'αρραβώνας' μας να βοηθήσει να ανέβουν οι Κουβανοί που έχουν αφρικανική καταγωγή", είπε.

Και όσο και αν η αναφορά αυτή είχε προσωπικό στοιχείο δεδομένου ότι και ο ίδιος έχει καταγωγή από την Κένυα, ο Αμερικανός πρόεδρος ήξερε ότι "αγγίζει" ένα ευαίσθητο θέμα που βρίσκεται στον πυρήνα της αλλαγής που και ο ίδιος εύχεται να δει να θεμελιώνεται στο νησί.

Επί δεκαετίες, το μοίρασμα των εξουσιών και των ευκαιριών προς όφελος των λευκών ήταν για τους Κουβανούς "κοινό μυστικό", κάτι που όλοι γνώριζαν αλλά κανείς δεν τολμούσε να μιλήσει.

Τώρα, είχαν μπροστά τους τον Αμερικανό πρόεδρο να το ανακινεί με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Γιατί σαν το... σαράκι που τρώει την περηφάνεια τους, για τους Κουβανούς το χρώμα ήταν τα περασμένα χρόνια λόγος ακόμα και για να λαμβάνουν κοινωνικές παροχές, ή και τα πολυτελή σπίτια που οι πλούσιοι λευκοί άφησαν πίσω τους φεύγοντας μετά την επικράτηση της επανάστασης. Όμως την ίδια στιγμή, στις υψηλόβαθμες θέσεις εξουσίας, οι λευκοί Κουβανοί είχαν την τιμητική τους.

Σύμφωνα με έρευνα του 2007 του Κουβανού οικονομολόγου, Εστέμπαν Μοράλες Ντομίνγκεζ, η αστική όσο και η δημόσια πολιτική ηγεσία ανήκει σε λευκούς σε ποσοστό 70%. Ενώ οι επιστήμονες, οι μηχανικοί και οι καθηγητές πανεπιστημίων ήταν λευκοί σε ποσοστό 80%.

Αλλά ακόμα και οι Αμερικανοκουβανοί που ταξίδεψαν μαζί με τον Μπαράκ Ομπάμα ήταν σχεδόν όλοι λευκοί, όπως φυσικά και οι αξιωματούχοι με τους οποίους κατά κύριο λόγο συνομίλησε στη διάρκεια της τριήμερης επίσκεψής του.

"Οι εικόνες των συναντήσεων, των συμφωνιών, είναι όλες ντροπιαστικές για πολλούς μαύρους Κουβανούς -συμπεριλαμβάνω τον εαυτό μου- γιατί είναι δύσκολο να νιώσεις ότι σε αντιπροσωπεύει όλο αυτό", είπε στους New York Times η Οντέτ Κασαμαγιόρ - Σισνέρος, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Κονέκτικατ. Και πρόσθεσε: "Αυτό που έβλεπες είναι μια επιβεβαίωση της μαύρης ενδυνάμωσης, η οποία όμως έχει σε γενικές γραμμές απαγορευτεί στην κουβανική κοινωνία".

Και όμως ο Μπαράκ Ομπάμα στην ομιλία του στάθηκε στη σημασία της δυνατότητας των ανθρώπων να διαμαρτύρονται τονίζοντας ότι αυτή ακριβώς η διαμαρτυρία έφερε την αλλαγή στις ΗΠΑ.

Ήταν αυτή η αναφορά που απέδειξε ότι η επίσκεψή του στην Κούβα δεν είχε μόνο πολιτική, αλλά και "ταυτότητα".