Γιατροί Χωρίς Σύνορα: Συγκλονιστικές ιστορίες προσφύγων και μεταναστών από κέντρα κράτησης στη Λιβύη

«Αυτό που συμβαίνει στη Λιβύη δεν μπορείς να το συνηθίσεις και δεν πρέπει» λέει χαρακτηριστικά περιγράφοντας μέσα σε μία φράση όλη την αγωνία των ανθρώπων που ζουν στο κέντρο κράτησης.

«Η Λιβύη δεν είναι ασφαλής χώρα. Αυτό το ακούμε συχνά. Έχει αποδειχθεί επανειλημμένα. Ωστόσο, πιστεύω ότι πολλοί δεν αντιλαμβάνονται τι σημαίνει πραγματικά αυτό» συνεχίζει, μιλώντας για τους ανθρώπους που συνάντησε σε πρώτο πρόσωπο.

Τον Δεκέμβριο, γύρω στα Χριστούγεννα, η ιατρική ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα δέχτηκε ένα τηλεφώνημα: Ήταν για μια γυναίκα στα επείγοντα του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Τρίπολης την οποία οι γιατροί αρνούνταν να περιθάλψουν επειδή δεν είχε έγγραφα.

«Τη μεταφέραμε στην κλινική παραπομπής και τη βάλαμε σχεδόν αμέσως σε μονάδα εντατικής φροντίδας. Ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Χρειαζόταν αιμοκάθαρση, όμως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν έχουν μηχάνημα αιμοκάθαρσης, και δεν μπορούσαμε να βρούμε κάποιον τρόπο να γίνει η διαδικασία στο νοσοκομείο. Μετά από λίγες μέρες πέθανε. Δεν μάθαμε ποτέ ποια ήταν αυτή η γυναίκα ή από πού ήταν. Δεν μπορούσαμε ούτε καν να ενημερώσουμε την οικογένειά της ότι είχε πεθάνει», αναφέρει η κ. Μπιάνκα Μπενβενούτι και συνεχίζει:

«Πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες στη Λιβύη, αν όχι οι περισσότεροι, δεν έχουν δικαιώματα. Δεν μπορούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή. Αν γίνουν στόχος εγκληματιών, δεν μπορούν να απευθυνθούν στην αστυνομία, γιατί μπορεί να συλληφθούν οι ίδιοι. Αν δεν τους πληρώνει ο εργοδότης τους, δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Όταν γυρίζουν σπίτι από τη δουλειά, κουρασμένοι και απογοητευμένοι, μπορεί να συλληφθούν και να μεταφερθούν σε κέντρο κράτησης».

Οι ιστορίες του Χασάν και του Οσμάν

Η Υπεύθυνη Συνηγορίας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για τη Λιβύη περιγράφει στη συνέχεια την ιστορία του Χασάν, 17 ετών.

«Όταν τον γνώρισα, τα μάτια του ήταν γεμάτα αγωνία, αλλά κοιτούσε κάτω γιατί μάλλον δεν ήθελε να το δείξει» θα πει η ίδια.

«Έχω περάσει από πολλά μέρη της Αφρικής, πουθενά όμως δεν έχω δει να μεταχειρίζονται έναν μαύρο όπως μεταχειρίζονται οι λευκοί [Λίβυοι] τους μαύρους εδώ στη Λιβύη ή στη θάλασσα. Τρώμε στο πάτωμα, στο πάτωμα όπου κοιμόμαστε, στον ίδιο χώρο όπου πάμε στην τουαλέτα. Είναι αηδιαστικό. Τι είδους άνθρωπος θα ανάγκαζε κάποιον να ζει έτσι;», περιγράφει ο Χασάν.

«Τα χέρια του είναι σκασμένα και ξεφλουδίζουν. Τον ρωτάω τι έπαθε, και μου λέει ότι είναι από τη σκληρή χειρωνακτική δουλειά. Ήρθε στη Λιβύη για να δουλέψει και να στείλει χρήματα στην οικογένειά του στην πατρίδα του. Δυστυχώς, τον περασμένο χρόνο πολύ συχνά δούλευε χωρίς να πληρώνεται. Μου είπε ότι δεν αισθάνεται ασφαλής ούτε εκεί που μένει. Λέει ότι κοιμάται φορώντας όλα του τα ρούχα επειδή τη νύχτα έρχονται κλέφτες. Για ανθρώπους όπως ο Χασάν, η Λιβύη είναι μια χώρα άνομη», αναφέρει η Μπιάνκα Μπενβενούτι και συνεχίζει:

«Έχω ακούσει πολλές παρόμοιες ιστορίες, ιδίως στις γειτονιές της Τρίπολης όπου οι πρόσφυγες και οι μετανάστες προσπαθούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή. Οι κοινότητες αυτές γίνονται συστηματικά στόχος συμμοριών και ένοπλων ομάδων. Δεν έχουν πολλά πράγματα να τους κλέψουν, αλλά συχνά μας λένε ότι μπορεί να σε σκοτώσουν για ένα κινητό».

«Ο φόβος είναι ένα κοινό συναίσθημα. Αυτό μου είπε ο Οσμάν την πρώτη φορά που τον συνάντησα. Είναι ένα νέο αγόρι με πλατύ χαμόγελο. Έφυγε από τη Σομαλία εξαιτίας του πολέμου. Αναζητούσε ένα πιο ασφαλές μέρος και αποφάσισε να πάει στην Ευρώπη. Όμως το βράδυ που περίμενε να επιβιβαστεί σε μια ακατάλληλη βάρκα στην Τρίπολη, η αστυνομία εισέβαλε στο σπίτι του διακινητή. Οι αστυνομικοί κυνήγησαν τον Οσμάν, ο οποίος έπεσε από τον πρώτο όροφο του κτηρίου. Από τότε δεν μπορεί να περπατήσει. Τώρα είναι καθηλωμένος σε ένα ετοιμόρροπο κτίριο στο Γκαργκαρές, σε ένα μικροσκοπικό σκοτεινό δωμάτιο που μοιάζει περισσότερο με σπηλιά.

«Όταν έρχονται οι κλέφτες, όλοι το βάζουν στα πόδια, όμως εγώ το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να κρύβομαι κάτω από τις κουβέρτες ελπίζοντας ότι δεν θα με δουν», λέει ο Οσμάν.

«Ο Χασάν και ο Οσμάν, όπως πολλοί άλλοι, πήραν την απόφαση να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Ήταν δύο από τους περισσότερους από 15.000 ανθρώπους από τις αρχές του 2020 μέχρι σήμερα που αναχαιτίστηκαν από τη λιβυκή ακτοφυλακή και επιστράφηκαν καταναγκαστικά στη Λιβύη, όπου πολλοί φυλακίστηκαν σε κέντρα κράτησης».

«Σας παρακαλώ, πείτε στους φρουρούς να με αφήσουν να τηλεφωνήσω στη μητέρα μου»

Η Υπεύθυνη Συνηγορίας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για τη Λιβύη Μπιάνκα Μπενβενούτι, συνεχίζει μιλώντας πάντα σε πρώτο πρόσωπο για την εμπειρία της από το κέντρο κράτησης στην Τρίπολη:

«Την πρώτη φορά που μπήκα σε κέντρο κράτησης μεταναστών στην Τρίπολη, είδα κάτι γνώριμο. Πάνω σε έναν από τους τοίχους στο υπόστεγο που χρησιμοποιούν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα για ιατρικές συνεδρίες υπήρχαν διάφορα αυτοκόλλητα από την Υπηρεσία Διεθνούς Συνεργασίας της Ιταλίας. Τα αυτοκόλλητα έγραφαν «Βοήθεια 11242/01, Για μια βιώσιμη μετανάστευση». Η Λίβυα συνάδελφός μου χαμογέλασε (ή τουλάχιστον έτσι νομίζω, γιατί φορούσαμε μάσκα) όταν της είπα πόσο ντρεπόμουν που οι φόροι που πλήρωνα είχαν καταλήξει σε αυτό το μέρος. Στη συνέχεια όμως σοβάρεψε και μου είπε ότι κι εκείνη ντρεπόταν που υπήρχε στη χώρα της αυτό το σύστημα κράτησης».

«Στο κύριο υπόστεγο, εκεί όπου είναι έγκλειστοι οι άνθρωποι, το μόνο φως μπαίνει από παράθυρα που βρίσκονται ψηλά, κοντά στην οροφή. Τα περισσότερα είναι σπασμένα, αφήνουν να μπαίνει το κρύο και η βροχή, αλλά δεν προσφέρουν κατάλληλο εξαερισμό. Μπήκα στο κύριο κελί με την ιατρική ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για να μοιράσουμε Plumpy’Nut, μια πάστα φιστικιού υψηλής θερμιδικής αξίας που συνήθως δίνουμε σε υποσιτισμένα παιδιά. Το μοιράζουμε στους ενήλικες στα κέντρα κράτησης επειδή ξέρουμε ότι δεν τους δίνουν αρκετό φαγητό. Οι ομάδες μας έχουν αναφέρει σοβαρά περιστατικά υποσιτισμού σε κέντρα κράτησης στην Τρίπολη στο παρελθόν. Μοιράζοντας θρεπτικά συμπληρώματα, ελπίζουμε να τα περιορίσουμε».

«Οι κρατούμενοι κάθονται με τα γόνατα λυγισμένα σε μακριές σειρές, χωρίς οι φτέρνες τους να ακουμπούν στο πάτωμα, σκυφτοί και κοιτάζουν κάτω. Υπάρχουν περίπου 150 άνθρωποι μπροστά μου, αλλά μοιάζουν να καταλαμβάνουν μικρό χώρο.

«Καθώς κοιτάζω αυτούς τους ανθρώπους, θυμήθηκα πως μου είχαν πει κάποτε ότι το να κοιτάς έναν μετανάστη στα μάτια είναι μια πολιτική πράξη. Του δίνει πίσω την ανθρώπινη ιδιότητά του. Εκείνη τη στιγμή, σκέφτομαι ότι ισχύει».

«Πολλοί από τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησα είχαν χάσει κάθε ελπίδα. Ένιωθαν ότι είναι παγιδευμένοι σε έναν φαύλο κύκλο, χωρίς λύσεις, χωρίς επιλογές και χωρίς δυνατότητες. Δεν μπορούσαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους, δεν μπορούσαν να μείνουν στο κέντρο κράτησης και να τους μεταχειρίζονται έτσι, δεν μπορούσαν να μείνουν στη Λιβύη και δεν μπορούσαν να πάνε στην Ευρώπη. Το είχαν επιχειρήσει και κάθε φορά τούς γύριζαν πίσω».

«Μια μέρα γνώρισα μια ομάδα ανθρώπων που είχαν επιζήσει από ένα ναυάγιο. Μίλησα με έναν άντρα που είχε χάσει τον αδελφό του εκείνο το βράδυ. «Σας παρακαλώ, πείτε στους φρουρούς να με αφήσουν να τηλεφωνήσω στη μητέρα μου» μου είπε. «Είμαι σίγουρος πως νομίζει ότι είμαι κι εγώ νεκρός. Πρέπει να της πω ότι επέζησα.»

Μάρτυρες του ανθρώπινου πόνου

«Το διάστημα εκείνων των μηνών που εργαζόμουν στη Λιβύη, αναρωτήθηκα πολλές φορές τα ίδια πράγματα. Τι χρειάζεται για να καταλάβουν πραγματικά οι άνθρωποι τι συμβαίνει στη Λιβύη; Μας είναι τόσο ξένοι όσοι υποφέρουν; Πιστεύουμε ότι η Λιβύη είναι τόσο μακριά που δεν μας αφορούν όσα συμβαίνουν εκεί;»

«Εδώ και αρκετό καιρό λέγεται ότι οι άνθρωποι έχουν κουραστεί να ακούν ιστορίες από τη Λιβύη. Αυτό ονομάζεται "κόπωση συμπόνιας".

«Δεν θα βρείτε αυτή την κόπωση στην ιατρική ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που, εδώ και χρόνια, πηγαίνει καθημερινά στα κέντρα κράτησης και στις κοινότητες της Τρίπολης και προσπαθεί να προσφέρει ιατρική φροντίδα στους ανθρώπους.

«Καθημερινά γίνονται μάρτυρες της δυστυχίας και του πόνου των προσφύγων και των μεταναστών εξαιτίας της ανομίας, της εκμετάλλευσης, της απουσίας προστασίας και της περιορισμένης πρόσβασης σε στοιχειώδη φροντίδα υγείας».

«Στη διάρκεια μιας από τις πιο δύσκολες μέρες μας στην Τρίπολη, η συνάδελφός μου ήταν πολύ φορτισμένη συναισθηματικά και δεν μπορούσε να κρύψει τα δάκρυά της. «Δεν το συνηθίζεις ποτέ» μου είπε με απολογητικό ύφος. Δεν πρέπει να το συνηθίσουμε».

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα συμπληρώνουν φέτος 50 χρόνια διεθνούς δράσης σε εστίες πολέμου, σε χώρες που έχουν υποστεί φυσικές καταστροφές και σε περιοχές που μαστίζονται από επιδημίες. Στη Λιβύη, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα διαθέτουν κινητές κλινικές σε κέντρα κράτησης μεταναστών που βρίσκονται μέσα και γύρω από την Τρίπολη. Τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι σχετίζονται κυρίως με τις φρικτές συνθήκες στα υπερσυνωστισμένα κέντρα κράτησης. Οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα ανταποκρίνονται και στην πανδημία COVID-19 στη χώρα. Το 2019 πραγματοποιήσαν 22.500 επισκέψεις σε εξωτερικά ιατρεία, 1.500 ειδικούς προγεννητικούς ελέγχους, ενώ παρείχαν θεραπεία για φυματίωση σε 210 ασθενείς.