Τα πιο οργανωμένα σχέδια «εκτροχιάστηκαν» το 2020, ακόμη και για τον Πούτιν

Οι αναλυτές εντόπισαν γρήγορα το σημείο-κλειδί: η συνταγματική αναθεώρηση προβλέπει αλλαγές στο όριο των προεδρικών θητειών και ενδεχομένως να δίνει τη δυνατότητα στον Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία έως το 2036. Ένα δημοψήφισμα ανακοινώθηκε για τον Απρίλιο και ο Πούτιν φάνηκε να προχωρά προς μια «ισόβια» προεδρία θητεία.

Αντ’ αυτού τελικά ακολούθησε ένα φρικτό έτος, ένα “annus horribilis” για τη Ρωσία, και ίσως η πιο δύσκολη χρονιά του Πούτιν μέχρι σήμερα.

Καθώς η εξάπλωση του κορωνοϊού ξεκίνησε σε όλο τον κόσμο, η Ρωσία φάνηκε -αρχικά- να βρίσκεται ένα βήμα μπορστά σε ό,τι αφορά τον έλεγχο της διασποράς. Η χώρα σφράγισε τα σύνορά της με την Κίνα και ο Πούτιν δήλωνε υπερήφανα ότι ο ιός ήταν «υπό έλεγχο», χάρη σε αυτό που περιέγραφε ως ισχυρά πρώιμα μέτρα για την ανάσχεση της διασποράς της Covid-19.

Λίγο μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης για εθνικό lockdown που ξεκίνησε στις 28 Μαρτίου, κατέστη σαφές ότι η χώρα βρισκόταν σε μια κρίση δημόσιας υγείας.

Τον Απρίλιο, η Μόσχα κατέγραψε ποσοστό θνησιμότητας περίπου 20% υψηλότερο από τον μέσο όρο της τελευταίας δεκαετίας, ενώ οι αρχές αναγνώρισαν έμμεσα ότι η αύξηση αυτή οφείλεται σε θανάτους Covid-19. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να αναβάλει το δημοψήφισμα για τις συνταγματικές αλλαγές.

Οι αμφιβολίες σχετικά με τους χειρισμούς του Κρεμλίνου για την αντιμετώπιση της πανδημίας και το κατά πόσο ανταποκρίνονται στη σοβαρότητα της κρίσης άρχισαν να πληθαίνουν. Οι «υποψίες» επιβεβαιώθηκαν όταν Ρώσοι γιατροί και υγειονομικοί στράφηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να καταγγείλουν τα μη χρηματοδοτούμενα νοσοκομεία και ότι ο αριθμός των θανάτων λόγω κορωνοϊού ήταν υψηλότερος από ό,τι επίσημα ανακοινώθηκε.

Η χώρα βυθίστηκε σε μια οικονομική ύφεση που προκλήθηκε από κορωνοϊό, σε συνδυασμό με την πτώση των παγκόσμιων τιμών για το πετρέλαιο, βασικό εξαγώγιμο προϊόν για τη Ρωσία.

Μέχρι τα μέσα του έτους, η Παγκόσμια Τράπεζα προέβλεπε ότι η αύξηση του ΑΕΠ της Ρωσίας το 2020 θα συρρικνωθεί κατά 6%, ένα χαμηλό 11 ετών, συνοδευόμενο από μια αύξηση της ανεργίας και τα αυξανόμενα επίπεδα φτώχειας.

Ένα τόσο μεγάλο οικονομικό άγχος απειλούσε να εκτροχιάσει το πολιτικό πρόγραμμα του κυβερνώντος κόμματος της Ενωμένης Ρωσίας εκθέτοντας βαθιές αδυναμίες στο κοινωνικό συμπαγές που κράτησε τον Πούτιν στην εξουσία για δύο δεκαετίες.

Η πολιτική ανθεκτικότητα του Πούτιν συχνά αποδίδεται σε μια απλή συμφωνία μεταξύ του ίδιου και των υποστηρικτών του: Αποδοχή περιορισμένου πολιτικού ανταγωνισμού με αντάλλαγμα την σταθερότητα και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Αλλά εν μέσω της πανδημίας, αυτή η συμφωνία άρχισε να «ξετυλίγεται».

Τον Ιούλιο, διαδηλώσεις ξέσπασαν στην ανατολική πόλη Χαμπάροβσκ, όπου χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους -γεγονός εξαιρετικά ασυνήθιστο- προς υποστήριξη του κυβερνήτη της περιοχής, Σεργκέι Φουργκάλ, ο οποίος συνελήφθη και κατηγορήθηκε για ενορχήστρωση δολοφονιών δύο επιχειρηματιών το 2004 και 2005. Ο Φουργκάλ αρνήθηκε τη συμμετοχή του στις δολοφονίες. Οι υποστηρικτές του θεώρησαν πως πίσω από την υπόθεση υπάρχει πολιτικό κίνητρο εναντίον ενός περιφερειακού αντιπάλου του Κρεμλίνου.

Ίσως εξίσου ανησυχητικό για το Κρεμλίνο, ήταν και οι μαζικές διαδηλώσεις στη γειτονική Λευκορωσία τον Αύγουστο, αφού ο νυν πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο -ο οποίος συχνά περιγράφεται ως «ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης»- ανακηρύχθηκε νικητής των εκλογών, σε μια διασικασία που ανεξάρτητοι παρατηρητές κάνουν λόγο για «εκτεταμένη νοθεία».

Ο Λουκασένκο, ο οποίος βρίσκεται στην προεδρία από το 1994, αρνήθηκε να παραιτηθεί και οι δυνάμεις ασφαλείας του βασάνισαν και κράτησαν χιλιάδες Λευκορώσους, αφήνοντας το Κρεμλίνο αντιμέτωπο με το άβολο σενάριο των πολιτών σε μια γειτονική και στενά συμμαχική χώρα, που αρνούνται μαζικά να συμμετάσχουν σε μια ψευδεπίγραφη δημοκρατία.

Το Κρεμλίνο κατάφερε να πραγματοποιήσει το πανεθνικό δημοψήφισμα που εξασφάλισε τις συνταγματικές αλλαγές. Ωστόσο, ο Ρώσος πρόεδρος κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια νέα κρίση αργότερα τον Αύγουστο, όταν ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, έπεσε σε κώμα σε μια πτήση προς τη Μόσχα.

Ο επικριτής του Κρεμλίνου μεταφέρθηκε τελικά στο Βερολίνο για θεραπεία, αφού οι Ρώσοι γιατροί αρχικά επέμεναν ότι ήταν πολύ βαριά άρρωστος για να κάνει το ταξίδι.
Η γερμανική κυβέρνηση αργότερα αποκάλυψε ότι ο Ναβάλνι δηλητηριάστηκε με ένα από τα πλέον θανατηφόρα και ασυνήθιστα χημικά όπλα που έχουν αναπτυχθεί ποτέ, το Νόβιτσοκ.

Το Κρεμλίνο αρνήθηκε οποιαδήποτε απόπειρα να βλάψει τον Ναβάλι, και η ρωσική κρατική τηλεόραση ξεκίνησε μια σειρά από θεωρίες συνωμοσίας για να εξηγήσει την προφανή απόπειρα δολοφονίας. Ωστόσο, η ρωσική κυβέρνηση επικρίθηκε από διεθνείς ηγέτες, με τη Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ να δηλώνει:

«Υπάρχουν πολύ σοβαρά ερωτήματα που μόνο η ρωσική κυβέρνηση μπορεί και πρέπει να απαντήσει».

Στα μέσα Δεκεμβρίου, μια έρευνα των CNNi και Bellingcat αποκάλυψε στοιχεία ότι μέλη της ρωσικής υπηρεσίας πληροφοριών FSB παρακολουθούσαν στενά τον Ναβάλνι καθ’όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του στη Σιβηρία τον Αύγουστο, πριν από τη δηλητηρίαση του. Η έρευνα κατέδειξε επίσης πως η FSB παρακολουθούσε τον Ναβάλνι σε περισσότερα από 30 ταξίδια που έκανε από και προς τη Μόσχα από το 2017.

Κατά τη διάρκεια της ετήσιας συνέντευξης Τύπου, τα σχόλια του Πούτιν για την υπόθεση σχολιάστηκαν διεθνώς: «Ποιος τον χρειάζεται έτσι ή άλλως; Εάν (σ.σ. Ρώσοι πράκτορες) το ήθελαν νεκρό, μάλλον θα το είχαν κάνει», είπε ο Ρώσος πρόεδρος.

Η δηλητηρίαση του Ναβάλνι, στην πραγματικότητα, κατέστρεψε μεγάλο μέρος της προσπάθειας της Ρωσίας να οικοδομήσει διεθνείς σχέσεις εν μέσω της πανδημίας.

Στις αρχές Απριλίου, η ρωσική κυβέρνηση σε μια κίνηση δημοσίων σχέσεων έστειλε αναπνευστήρες και προστατευτικό εξοπλισμό στη Νέα Υόρκη για να βοηθήσει τα νοσοκομεία που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης. Ήταν συμβολισμός για την ουσία: Οι αναπνευστήρες ήταν το ίδιο μοντέλο που προκάλεσαν φωτιά σε ρωσικό νοσοκομείο και η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαχείρισης Έκτακτης Ανάγκης των ΗΠΑ είπε ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ.

Η ρωσική κυβέρνηση έριξε επίσης το βάρος της στην προσπάθεια για ανάπτυξη εμβολίου κατά του κορωνοϊού, ζήτημα εθνικού κύρους.

Τον Αύγουστο, ο Πούτιν ανακοίνωσε ότι το εμβόλιο της Ρωσίας που ονομάζεται Sputnik V -ένα όνομα εμπνευσμένο από τον Ψυχρό Πόλεμο- είχε εγκριθεί για δημόσια χρήση, παρόλο που δεν είχε περάσει από τη φάση 3 των κλινικών δοκιμών. Αυτή η βιασύνη για πρώτη φορά προκάλεσε διεθνή σκεπτικισμό, όπως και η επακόλουθη αναγνώριση του Κρεμλίνου ότι ο ίδιος ο Πούτιν δεν θα δεχόταν τον εμβολιασμό.

Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη: οι πληροφορίες σχετικά με την υγεία του Πούτιν είναι ένα καλά προστατευμένο μυστικό και η προεδρική διοίκηση έχει λάβει εξαιρετικά μέτρα για την προστασία του αρχηγού κράτους από τον κορωνοϊό, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάστασης ενός ειδικού «απολυμαντικού τούνελ» για τους επισκέπτες στην κατοικία του έξω από τη Μόσχα και στο Κρεμλίνο.

Ο πόλεμος μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ δοκίμασε περαιτέρω τις δεξιότητες διαχείρισης κρίσεων της ρωσικής κυβέρνησης το 2020.

Ενώ η σύντομη αλλά έντονα αιματηρή σύρραξη τελείωσε με την ανάπτυξη ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός έδειξε επίσης την περιφερειακή επιρροή της Τουρκίας. Η Ρωσία δεν είναι πλέον η μόνη απαραίτητη δύναμη στον μετα-σοβιετικό χώρο.

Η Κρεμλινολογία δεν είναι ακόμη επιστήμη, αλλά καθώς το 2020 πλησιάζει στο τέλος του, αναρωτιέται κανείς αν ο Πούτιν επανεξετάζει τα σχέδιά του για να παραμείνει στην εξουσία έως το 2036. Ρώσοι νομοθέτες συνέταξαν ένα πιθανό σχέδιο διαφυγής για τον ηγέτη του Κρεμλίνου, εγκρίνοντας νομοθεσία που δίνει στους πρώην προέδρους ισόβια ασυλία από ποινικές διώξεις.

Το εν λόγω νομοσχέδιο βέβαια δεν συνεπάγεται κάποια επικείμενη αποχώρηση του Ρώσου προέδρου διότι ο Πούτιν είναι ένας άνθρωπος που του αρέσει να διατηρεί τις επιλογές του ανοιχτές. Ωστόσο, για ορισμένους αναλυτές, το νομοσχέδιο θυμίζει την εκπληκτική μεταβίβαση εξουσίας του πρώην Ρώσου προέδρου Μπόρις Γέλτσιν στον τότε πρωθυπουργό Πούτιν την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1999. Μία από τις πρώτες ενέργειες του Πούτιν ως προέδρου ήταν η υπογραφή ασυλίας στον Γέλτσιν.

Το τέλος αυτής της σπασμωδικής και δύσκολης χρονιάς λοιπόν, είναι πιθανό να αφήσει τους αναλυτές της Ρωσίας να περιμένουν νέες εκπλήξεις από τον Πούτιν, τη νέα χρονια.

Με πληροφορίες από Best-laid plans were derailed by 2020 and pandemic -- even for Vladimir Putin | Analysis by Nathan Hodge, CNNi