Τουρκία: Το παρασκήνιο πίσω από την παραίτηση του υποναύαρχου Γιαϊτζί

H σχετική Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου υπεγράφη από τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την περασμένη εβδομάδα -και συγκεκριμένα στις 15 Μαΐου- προκαλώντας αίσθηση ακόμα και στα ανώτερα πολιτικά κλιμάκια στην Αγκυρα.

Τον τελευταίο ένα χρόνο ο υποναύαρχος Γιαϊτζί έχει εκδώσει τρία βιβλία: «Ερωτήσεις και Απαντήσεις για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη» (έκδοση του τουρκικού Ναυτικού), «Η Λιβύη έχει θαλάσσια σύνορα με την Τουρκίας» και «Η διαμάχη για τον διαμοιρασμό της Ανατολικής Μεσογείου και η Τουρκία».

Η θεωρία ότι ο χώρος της θαλάσσιας δικαιοδοσίας της Τουρκίας καλύπτει ένα πολύ μεγάλο τμήμα της Ανατολικής Μεσογείου που ξεπερνά τα 145 τετρ. χιλιόμετρα και ότι τα νησιά έχουν περιορισμένη έως μηδενική επήρεια στην οριοθέτηση της ΑΟΖ, θέση που επικαλέστηκε η Τουρκία για να υπογράψει το μνημόνιο με την Τρίπολη, είχε διατυπωθεί από τον Τζιχάτ Γιαϊτζί πριν από αρκετά χρόνια, μέχρι που έγινε επίσημη τουρκική πολιτική. Είναι ο ίδιος, σύμφωνα με πληροφορίες, που χάραξε και την ΑΟΖ της «ΤΔΒΚ» στην κατεχόμενη βόρεια Κύπρο. Το ίδιο συνέβη και με τα «γκριζαρισμένα» νησιά και νησίδες στο Αιγαίο.

Από το εγκώμιο στην «καρατόμηση»

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου του 2016 ο υποναύαρχος Γιαϊτζί έχαιρε ευρείας εκτιμήσεως, ακόμη και από τον ίδιο τον πρόεδρο Ερντογάν.

Πριν από λίγους μόλις μήνες, στις 22 Δεκεμβρίου πέρυσι, ήταν ο ίδιος ο Ερντογάν που εξήρε τον ρόλο του στη διαμόρφωση της τουρκικής πολιτικής όσον αφορά τις θαλάσσιες ζώνες: «Οι εκθέσεις, οι χάρτες, τα άρθρα και τα βιβλία του υποναυάρχου Τζιχάτ Γιαϊτζί, ο οποίος εξακολουθεί να είναι ο επιτελάρχης της Διοίκησης Ναυτικών Δυνάμεων, είναι γνωστά. Είχαμε μιλήσει επί χάρτου για αυτό το ζήτημα με τον (τότε) πρόεδρο της Λιβύης Καντάφι και είχαμε καταλήξει σε μία συμφωνία μαζί του.[...] Λόγω της σύγχυσης στην περιοχή, το μνημόνιο καθυστέρησε λίγο με την πάροδο του χρόνου».

Στον τουρκικό Τύπο υπάρχουν αναφορές ότι ο υποναύαρχος θυσιάστηκε από τον Ερντογάν για να κερδίσει την εύνοια των Ηνωμένων Πολιτειών στη Λιβύη.

Μια από τις εξηγήσεις για την αιφνίδια απομάκρυνση του Γιαϊτζί από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, όπως αποκάλυψε ο απόστρατος τούρκος συνταγματάρχης Αχμέτ Ζεκί Ουτσόκ, ήταν η παρέμβαση του Γιαϊτζί σε διαγωνισμό για προμήθεια καλωδίων για τις τορπίλες του τουρκικού Ναυτικού.

Ο Γιαϊτζί και οι πολιτικές ισορροπίες του Ερντογάν

Η περίπτωση του Τζιχάτ Γιαϊτζί στο πλέγμα ισορροπιών του τουρκικού πολιτικού συστήματος είναι ιδιάζουσα:

Ο Τούρκος υποναύαρχος ανήκει πολιτικά στη λεγόμενη «εθνικοπατριωτική» πτέρυγα, η οποία διαπερνά οριζόντια το σύνολο σχεδόν του πολιτικού φάσματος, συμπεριλαμβανομένου τμήματος του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), σχεδόν καθολικά το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το ακροδεξιό κόμμα ΙΥΙ που συνεργάζεται με τους κεμαλικούς, το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) των Γκρίζων Λύκων, ένα σημαντικό κομμάτι της περιθωριοποιημένης από τις συνεχείς διώξεις Αριστεράς, αλλά και το μικρό Κόμμα της Πατρίδας του αμφιλεγόμενου Ντογού Περιντσέκ, που αυτοποσδιορίζεται «αριστερός», αλλά εκφράζει εθνικιστικές θέσεις.

Ο πρόεδρος Ερντογάν, παρά την εικόνα της παντοδυναμίας που προβάλλει, διατηρείται εν πολλοίς στην εξουσία χάρη στη στήριξη του Κόμματος Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης των Γκρίζων Λύκων, υπό τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ενώ δυναμικά του παρέχει υποστήριξη και το κόμμα του Περιντσέκ.

Προ ημερών, ωστόσο, αίσθηση προκάλεσε μία δήλωση από την πλευρά στελέχους των Γκρίζων Λύκων η οποία προκάλεσε υποψίες για τριγμούς στη συμμαχία του Ερντογάν με τους Γκρίζους Λύκους. Ο αντιπρόεδρος του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, Σεμίχ Γιαλτσίν, υποστήριξε ότι είναι πλέον ανάγκη και υποχρέωση το κόμμα του να έλθει αυτοδύναμο στην εξουσία για να πραγματοποιηθεί ο στόχος να γίνει η Τουρκία ηγετική δύναμη.

Παρ’ όλο που αποδέκτης της δήλωσης αυτής ήταν το εσωκομματικό ακροατήριο του ΜΗΡ, με δεδομένα τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει ο Μπαχτσελί και την επακόλουθη αδυναμία του να ανταποκριθεί στα πολιτικά του καθήκοντα, προκάλεσε έντονες συζητήσεις στον Τύπο και ανησυχία στο κυβερνών κόμμα, σε μία στιγμή που οι πολιτικές εξελίξεις δεν ευνοούν τον Ερντογάν. Ο κορωνοϊός οδηγεί την τουρκική οικονομία σε κρίση ρευστότητας, οι κλυδωνισμοί είναι προ των πυλών και οι δημοσκοπήσεις έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι η πολιτική του επιβίωση εξαρτάται από τον Μπαχτσελί.

Οι εξελίξεις αυτές παρ’ όλο που δεν σχετίζονται άμεσα με την υπόθεση Γιαϊτζί, συμπληρώνουν το πολιτικό σκηνικό, εντός του οποίου περιορίζονται οι επιλογές Τούρκου προέδρου και είναι υποχρεωμένος να λάβει τις αποφάσεις του.

Τις ίδιες απόψεις με τον Γιαϊτζί μοιράζεται και ο συνάδελφός του, αντιναύαρχος εν αποστρατεία Τζεμ Γκιουρντενίζ, ιδεολογικός μέντορας στο κόμμα του Περιντσέκ και αρθρογράφος της κομματικής εφημερίδας Aydinlik. Ο άλλος πόλος δηλαδή του εθνικιστικού μπλοκ που στηρίζει τον Ερντγογάν. Η αντίδραση της ομάδας Aydinlik για την «καρατόμηση» του Γιαϊτζί ήταν κάτι παραπάνω από έντονη.

Ο Γκιουρντενίζ θεωρείται εκ των εμπνευστών του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» και μέσα από την πύρινη αρθρογραφία του παρεμβαίνει, ενίοτε αποφασιστικά, στη διαμόρφωση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Πηγές στην Αγκυρα αναφέρουν, μάλιστα, πως ομάδα διπλωματών που ασπάζονται τις απόψεις του έχει ισχυρή παρουσία στο υπουργείο Εξωτερικών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο ο Μπαχτσελί, όσο και ο Περιντσέκ, μέσα από την ακραία ρητορική τους, φροντίζουν να κρατούν ζωντανές στην πολιτική επικαιρότητα τις θεωρίες του Γιαϊτζί, τις οποίες όπως φαίνεται εκ του αποτελέσματος υιοθετεί σε βάθος χρόνου και η τουρκική διπλωματία.

Υπό αυτό το πρίσμα, είναι απορίας άξιον με ποια πολιτικά κίνητρα ο πρόεδρος Ερντογάν προχώρησε σε αυτή την κίνηση, με δεδομένο ότι το πρόβλημα με τον Γιαϊτζί δεν ήταν οι θέσεις που εκφράζει, επί των οποίων μάλλον υπάρχει συμφωνία σε ένα ευρύ μπλοκ πολιτικών δυνάμεων.

Ο ρόλος του Ακάρ

Στο εσωτερικό της κυβέρνησης ισχυρή είναι η παρουσία του υπουργού Αμυνας, Χουλουσί Ακάρ, η στάση του οποίου ως αρχηγού του Γενικού Επιτελείου ήταν καταλυτική στις κρίσιμες ώρες της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν, το καλοκαίρι του 2016. Λίγο μετά από εκείνη τη δραματική νύχτα, ο Ακάρ μπήκε στην κυβέρνηση και διαδραμάτισε ίσως το πλέον κομβικό ρόλο στην εκκαθάριση του στρατεύματος από τους πραξικοπηματίες αξιωματικούς.

Ακάρ και Γιαϊτζί βρέθηκαν προς στιγμήν στην ίδια πλευρά της Ιστορίας: Και οι δύο συνεργάστηκαν για την απομάκρυνση από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις των Γκιουλενιστών, που θεωρήθηκαν οι πρωταίτιοι του πραξικοπήματος.

Ο υποναύαρχος Γιαϊτζί, εκτός από τις θεωρίες του περί Θαλάσσιου Δικαίου, έγινε ιδιαίτερα γνωστός στο εσωτερικό της Τουρκίας και για τη «μέθοδο» που ανέπτυξε για να εντοπίζει τα γκιουλενικά στοιχεία. Έχει φτιάξει έναν κατάλογο, ο οποίος μάλιστα πήρε τη γλαφυρή ονομασία «Fetometre» («Fetο-μετρο» δηλαδή, FETO ονομάζει η κυβέρνηση την οργάνωση του Φετχουλάχ Γκιουλέν), και περιλαμβάνει σειρά κριτηρίων με τα οποία βαθμολογούνται οι υπό διερεύνηση στρατιωτικοί και ανάλογα την βαθμολογία που προκύπτει αποφασίζεται η παραμονή τους ή η απομάκρυνσή τους.

Το τελευταίο ωστόσο διάστημα κυκλοφορούσαν στους διαδρόμους της Αγκυρας πληροφορίες που ήθελαν τον Ακάρ να είναι ενοχλημένος από την ταχεία ανέλιξη του υποναυάρχου Γιαϊτζί και ότι έψαχνε τρόπο να ανακόψει την ανοδική του πορεία, που σταδιακά θα μπορούσε να απειλήσει τη δική του παρουσία.

Τούρκοι πολιτικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι πρόκειται η τρίτη «καρατόμηση» διακεκριμένου ανώτατου αξιωματικού από τον Χουλουσί Ακάρ. Είχαν προηγηθεί όπως αναφέρουν: α) Ο διοικητής των Ειδικών Δυνάμεων υποστράτηγος, Ζεκαΐ Ακσακαλί, ο οποίος παρά τη συμμετοχή του στην καταστολή του πραξικοπήματος «εκπαραθυρώθηκε» διά αναβαθμίσεώς του στη διοίκηση του 2ου Σώματος Στρατού και β) ο διοικητής της 2ης Στρατιάς, Ισμαΐλ Μετίν Τεμέλ, που διηύθυνε το 2018 την τουρκική επιχείρηση στον κουρδικό θύλακα του Αφρίν, στη βόρεια Συρία.

Χαρακτηριστικό ίσως για την κατανόηση της υπόθεσης Γιαϊτζί είναι το άρθρο της κεμαλικής Cumhuriyet, η οποία αφήνει έμμεσα πλην σαφή υπονοούμενα για τη θεσμική λειτουργία του στρατού: «Αναμφίβολα, η υπεροχή ορισμένων αξιωματικών να υπερβούν την ιεραρχία ενδέχεται να μην δίνει μία έξωθεν καλή μαρτυρία για τις παραδόσεις των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.

»Υπό αυτή την άποψη η ενόχληση του Ακάρ μπορεί να θεωρηθεί και φυσιολογική στο όνομα της τήρησης αυτής της παράδοσης. Ωστόσο, δεν έχει πλέον μείνει καμία παράδοση στον στρατό, του οποίου αρχηγός Γενικού Επιτελείου υπήρξε ο Ακάρ και εντός του οποίου οργανώθηκαν, με την πολιτική στήριξη που έλαβαν, οι γκιουλενιστές και όσοι παρείχαν πολιτική υποστήριξη σε αυτήν την ομάδα των πραξικοπηματιών, καταστρέφοντας τη δομή του.

Ως εκ τούτου, υπάρχει ένα δομικό πρόβλημα, πέραν από τις εκκαθαρίσεις του Ακάρ, ο οποίος στοχεύει να γίνει ο "κυρίαρχος" και να σβήσει τα ίχνη της "εσωτερικής διαμάχης στις ένοπλες δυνάμεις για (το πραξικόπημα) της 15ης Ιουλίου". Αυτό είναι το σημείο που πρέπει να ανησυχούμε στην παρούσα συγκυρία που γίνονται προσπάθειες για να χάσει ο στρατός τον χαρακτήρα του στρατού της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης».

Τελευταίο, όχι όμως έσχατο: Στην Αγκυρα υπάρχουν και εκείνοι που σχολιάζουν με νόημα ότι η «καρατόμηση» του Γιαϊτζί ήλθε μόλις λίγους μήνες πριν από τις τακτικές ετήσιες κρίσεις του Αυγούστου στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, αφήνοντας υπονοούμενα ότι αποσκοπούσε ακριβώς στο να εμποδίσει την προαγωγή του. Οι ίδιοι υπενθυμίζουν πως αναμενόταν να προαχθεί και στο περυσινό Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο, διατήρησαν ωστόσο την υπηρεσιακή του κατάσταση αμετάβλητη.