Από τη μαύρη πανώλη στον Mers: Οι πανδημίες που συγκλόνισαν την ανθρωπότητα

Στις 22 Νοεμβρίου η πλατφόρμα του Netfix λάνσαρε τη νέα σειρά ντοκιμαντέρ με τίτλο: «Πανδημία: Πώς να αποτρέψεις ένα ξέσπασμα». Ανάλογα από ποια πλευρά το βλέπει κανείς, πρόκειται για τη χειρότερη ή την καλύτερη χρονική συγκυρία, την ώρα που ο νέος κοροναϊός άρχιζε να περνά τα σύνορα της Κίνας και να εξελίσσεται σε πηγή παγκόσμιας ανησυχίας.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η πιθανότητα εξάπλωσης μιας νέας πανδημίας είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτή: Απλώς θέμα χρόνου. Κι αυτό γιατί μπορεί να είμαστε πλέον καλύτερα προστατευμένοι σε σχέση με το παρελθόν, από την άλλη όμως ο τρόπος σύστασης της σύγχρονης κοινωνίας κάνει την εξάπλωση μιας μόλυνσης ζήτημα λίγων ωρών.

«Σε αυτή τη φάση αρκεί ένας άνθρωπος σε ένα αεροδρόμιο» για να ξεκινήσει μια πανδημία, λέει στο CNNi η Βρετανή ερευνήτρια Τζένιφερ Ρον.

Ποια είναι όμως η διαφορά πανδημίας και επιδημίας; Επιδημία είναι το ξέσπασμα μιας μόλυνσης σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Πανδημία είναι όταν αυτή η μόλυνση εξαπλώνεται σε πολλές διαφορετικές χώρες ανά τον πλανήτη.

Ας θυμηθούμε μερικές από τις χειρότερες πανδημίες της σύγχρονης ιστορίας

Η μαύρη πανώλη (1348)

Μαύρη πανώλη ή µαύρος θάνατος λέγεται η πανδημία που ξέσπασε το 1348, μια από τις πλέον καταστροφικές στην παγκόσμια ιστορία. Ο συνολικός ανθρώπινος απολογισμός της, υπολογίζεται σε 75 έως 100 εκατομμύρια νεκρούς στην Ευρώπη και στην Ασία. Μάλιστα, εκτιμάται ότι μείωσε τότε τον παγκόσμιο πληθυσμό από 450 εκατομμύρια σε 350 - 375 εκατομμύρια.

Οι πρώτες επίσημες καταγραφές της πανδημίας ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 1347, όταν εμπορικά πλοία έφευγαν από το λιμάνι της Κάφας στην Μαύρη Θάλασσα και έφταναν στη Σικελία γεμάτα ετοιμοθάνατους και νεκρούς, μετέφεραν στην Ευρώπη την ασθένεια της πανώλης. Η ασθένεια αυτή είχε δύο μορφές: τη βουβωνική (ή σηψαιμική) και την πνευμονική.

Μεταδιδόταν ακαριαία και βοηθούμενη από τις κακές συνθήκες υγιεινής, την έλλειψη ιατρικών γνώσεων της εποχής και τις επακόλουθες δεισιδαιμονίες, στις αρχές του 1348 είχε ήδη διαδοθεί από την Ιταλία, σε όλη την κεντρική Γαλλία και στη συνέχεια στις Κάτω Χώρες.

Συνέπεια της επιδημίας ήταν να χαθεί σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης. Η επιδημία ξαναχτύπησε και στα επόμενα χρόνια του 14ου αιώνα, με μικρά χρονικά διαλείμματα. Ο αριθμός των νεκρών ήταν τέτοιος που μαζικοί τάφοι έκαναν την εμφάνισή τους και χιλιάδες γάτες και σκύλοι, που θεωρήθηκαν ως η πηγή του κακού σφαγιάστηκαν.

Παραδόξως, η πανούκλα είναι παρούσα ακόμη και σήμερα - μερικές φορές εμφανίζεται σε αγροτικές περιοχές στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, αν και είναι πιο συνηθισμένη σε μέρη της Αφρικής και της Ασίας. Τα συμπτώματά της περιλαμβάνουν ξαφνικό υψηλό πυρετό, κεφαλαλγία, ρίγη, αδυναμία και έναν ή περισσότερους πρησμένους λεμφαδένες.

Η πρώτη πανδημία χολέρας (1817)

Η χολέρα πορεύτηκε με την ανθρωπότητα για αιώνες, με τον Ιπποκράτη να την υπαινίσσεται στην ιατρική του, ήταν ωστόσο για μακρό διάστημα περιορισμένη στο δέλτα του Γάγγη στην Ινδία.

Το 1817 όμως, μέσα από τους δρόμους του εμπορίου, ταξιδιώτες μετέφεραν τη νόσο σε όλη τη χώρα και τις γειτονικές περιοχές που καταλαμβάνουν σήμερα οι χώρες της Βιρμανίας και της Σρι Λάνκα.

Η «ασιατική χολέρα», όπως ονομάστηκε στη Δύση -που δεν είχε χτυπηθεί από τη χολέρα μέχρι το 1830, κόστισε τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων, ενώ χτύπησε τελικά και τις Φιλιππίνες και το Ιράκ, όπου 18.000 άνθρωποι πέθαναν κατά τις τρεις πρώτες βδομάδες εκδήλωσης της επιδημίας. Η «ασιατική χολέρα» ήταν η πρώτη από τις 7 πανδημίες χολέρας που επρόκειτο να ξεσπάσουν στον πλανήτη.

Ισπανική γρίπη (1918)

Η Ισπανική γρίπη ήταν μια πανδημία γρίπης η οποία εξαπλώθηκε ανά τον κόσμο μεταξύ 1918 και 1919. Προκλήθηκε από έναν ιό Η1Ν1, με προέλευση από τα πτηνά, παρόλο που εξακολουθεί να είναι ασαφές από πού ακριβώς ήρθε ο ιός. Υπολογίζεται ότι περίπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι ή το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού προσβλήθηκε από τον ιό, ενώ προκάλεσε το θάνατο τουλάχιστον 50 εκατομμυρίων ανθρώπων ανά τον κόσμο, εκ των οποίων 675.000 στις ΗΠΑ.

Η θανατηφόρος πορεία του ιού δεν καταγράφηκε από τον ευρωπαϊκό Τύπο για να μην επηρεάσει το ηθικό των πολιτών εξαιτίας του Μεγάλου Πολέμου (1914-18), αφήνοντας το τοπίο θολό για την εξάπλωση και τα θύματά της. Εξαίρεση αποτέλεσε η λεπτομερής καταγραφή της νόσου στην ουδέτερη Ισπανία. Γι’ αυτό και ονομάστηκε ισπανική.

Πηγή: ΑP Photo

Στην Ελλάδα, οι πρώτες αναφορές του Τύπου για την Ισπανική Γρίπη γίνονται το καλοκαίρι του 1918.

Στις 31 Ιουλίου αναφέρεται θανατηφόρο κρούσμα της στην Αθήνα. Αν και δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα θύματα, είναι χαρακτηριστικό ότι στην Σκύρο, από τους 3.200 κατοίκους του νησιού στα τέλη Οκτωβρίου οι 3.000 νοσούν. Οι άνθρωποι πεθαίνουν ξαφνικά εκεί που τρώνε, που κάθονται, που προσεύχονται. Μάνες, πατεράδες και γιαγιάδες κουβαλάνε τα φέρετρα των παιδιών, ενώ την άλλη μέρα πέφτουν άψυχοι και εκείνοι.

Ασιατική γρίπη (1957)

Το στέλεχος του ιού Η2Ν2 προκάλεσε περίπου 70.000 θανάτους στις ΗΠΑ. Πρώτα ανιχνεύθηκε στην Κίνα στα τέλη Φεβρουαρίου του 1957 και εξαπλώθηκε στις ΗΠΑ ως τον Ιούνιο του ιδίου έτους. Σε όλον τον κόσμο κόστισε τη ζωή δύο εκατομμυρίων ανθρώπων.

Γιατρός εξετάζει οικογένεια Αμερικανών κατά την κορύφωση της ασιατικής γρίπης των πτηνών το 1957 (Πηγή: AP Photo, File)

Η νόσος των τρελών αγελάδων (1986)

Η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών διαγνώστηκε για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1986 και έγινε ευρέως γνωστή ως η ασθένεια των τρελών αγελάδων. Η απειλή των «τρελών αγελάδων» παρουσίασε έξαρση στην Ευρώπη τη δεκαετία του '90.

Το 95% των περιπτώσεων συνέβησαν στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλά έχει επίσης επιβεβαιωθεί και σε άλλες χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ισπανία και η Ελβετία. Συμπτώματα της ασθένειας σημειώθηκαν και στις ΗΠΑ. Η ασθένεια πιστεύεται ότι μεταδόθηκε στις αγελάδες από τα πρόβατα που έπασχαν από την τρομώδη θανατηφόρα νόσο (scrapie).

Οι άνθρωποι μολύνθηκαν καταναλώνοντας κρέας που προερχόταν από βοοειδή που έπασχαν από την ασθένεια αυτή. Πέρα από την κατανάλωση, η μετάδοση είναι δυνατή λόγω μετάγγισης αίματος ή μεταμόσχευσης ιστών ή οργάνων από ασθενείς που έχουν πληγεί από τη νόσο.

Η γρίπη των χοίρων – 2009

Η πανδημία γρίπης του 2009 ήταν μια πανδημία της γρίπης των χοίρων που προκαλείται από τον ιό H1N1 και μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Πρόκειται για μια μετάλλαξη της γρίπης με γενετικό υλικό από τέσσερις προϋπάρχουσες μορφές του ιού: δύο από τη γρίπη των χοίρων (ένα από Βόρεια Αμερική και ένα από Ευρασία), ένα από τη γρίπη των πτηνών, και ένα από την ανθρώπινη κοινή γρίπη.

Πρωτοεμφανίστηκε στο Μεξικό, ενώ τον Ιούνιο του 2009 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε πως η επιδημία είχε μεταβληθεί σε πανδημία. Στις 10 Αυγούστου του 2010, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε πως ιός Η1Ν1 ολοκλήρωσε τον κύκλο του και η πανδημία έχει πλέον τελειώσει. Συνολικά, από την εμφάνιση της ασθένιας στο Μεξικό τον Απρίλιο του 2009 έως τον Αύγουστο του 2010 είχαν επιβεβαιωθεί σχεδόν 18.500 θάνατοι από τον ιό, σε 214 χώρες.

Mers (2012)

Ο ιός εκδηλώθηκε στη Μέση Ανατολή το 2012 και μέχρι σήμερα έχει προκαλέσει τον θάνατο 333 ανθρώπων παγκοσμίως, ενώ περισσότεροι από 850 έχουν μολυνθεί. Πρόκειται για ένα νέο στέλεχος κοροναϊού που διαφέρει από τον SARS-CoV, τον κοροναϊό που προκάλεσε την επιδημία SARS το 2003, αλλά και από τους υπόλοιπους κοροναϊούς που έχουν απομονωθεί μέχρι σήμερα από τον άνθρωπο. Ο κοροναϊός MERS-CoV απομονώθηκε για πρώτη φορά από ασθενείς με σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο, στην Αραβική Χερσόνησο, το Σεπτέμβριο του 2012.

Ο ακριβής τρόπος μετάδοσης δεν είναι ακόμα γνωστός. Υπάρχουν πάντως σαφείς ενδείξεις περιορισμένης μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Συνιστώνται τα μέτρα προφύλαξης που ισχύουν και για τις άλλες ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού, δηλαδή η αποφυγή στενής επαφής με άτομο που παρουσιάζει τα συμπτώματα της νόσου (βήχας, φτέρνισμα) και έχει πρόσφατα ταξιδέψει σε περιοχή υψηλού κινδύνου.Σταδιακά, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η διεθνής κοινότητα ανησυχούν όλο και περισσότερο για την εξάπλωση του ιού -κυρίως μέσω των αεροπορικών ταξιδιών- μεταξύ των ανθρώπων σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη σίγουροι με ποιον ακριβώς τρόπο ο ιός MERS μεταδίδεται στους ανθρώπους. Ο ιός έχει βρεθεί σε νυχτερίδες και καμήλες, από όπου πιστεύεται ότι ξεκίνησε, μολύνοντας ανθρώπους, οι οποίοι ήλθαν σε επαφή με αυτά τα ζώα.