Άμλετ για τους πρόσφυγες στο Καλαί από τους επίγονους του Σαίξπηρ

Η περιοδεία Globe to Globe Hamlet ξεκίνησε στις 23 Απριλίου 2013 από το Λονδίνο, ακριβώς στα 450 χρόνια από τη γέννηση του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Είναι μια πρωτοβουλία του Shakespeare's Globe, θεατρικού οργανισμού που προωθεί το σαιξπηρικό έργο και δίνει παραστάσεις από το 1997 στη νότια όχθη του Τάμεση, σε θεατρικό χώρο- πιστή αναπαρασταση του περίφημου Globe, όπου παίχτηκαν τα έργα του Βρετανού βάρδου στις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα.

Το κοινό παρακολουθεί το «Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» στο Shakespeare’s Globe στο Λονδίνο, στις 16 Ιουλίου 2013. Το μόνο που είχαν τότε να ανησυχούν οι Λονδρέζοι ήταν το πρωτοφανές κύμα καύσωνα που έπληττε την Αγγλία – Πηγή: Oli Scarff/Getty Images

Παγκόσμιος Σαίξπηρ

Φιλοδοξία των συντελεστών του Shakespeare's Globe ήταν να παιχτεί ο Άμλετ σε όλες τις χώρες του κόσμου και η περιοδεία να ολοκληρωθεί δύο χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 2016, γιορτάζοντας τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Σαίξπηρ.

Όπως το έχει θέσει ο Ντόμινικ Ντρόμγκουλ (Dominic Dromgoole), καλλιτεχνικός διευθυντής του Shakespeare's Globe και επικεφαλής του θιάσου:

Η περιοδεία Globe to Globe Hamlet αποσκοπεί στο να δουν Άμλετ όσο περισσότεροι άνθρωποι σε όσο γίνεται πιο διαφορετικά μέρη. Η βασική αρχή της περιοδείας είναι ότι ο Σαίξπηρ μπορεί να ψυχαγωγήσει και να μιλήσει στον καθέναν, οπουδήποτε και αν βρίσκεται πάνω στη γη. Και ότι καμιά χώρα και κανένας άνθρωπος δεν βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση για να δει ζωντανά Άμλετ.

Μέχρι σήμερα, o θίασος του Άμλετ έχει διανύσει 273.834 χιλιόμετρα, έχοντας δώσει παραστάσεις σε 196 χώρες, μερικές από τις οποίες ξεχωρίζουν.

• Στις 16 Ιανουαρίου, οι Βρετανοί ηθοποιοί ταξίδεψαν σε στρατόπεδο προσφύγων στο Μαρκάζι (Markazi) του Τζιμπουτί (Djibouti), όπου έπαιξαν για τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους, που στην πλειοψηφία τους προέρχονται από την Υέμενη, όπου μένεται ο εμφύλιος και όπου η Σαουδική Αραβία βομβαρδίζει ανελέητα τον άμαχο πληθυσμό.
• Στις αρχές του περασμένου Δεκεμβρίου, έπαιξαν στο προσφυγικό καταυλισμό του Μαντζού (Mandjou) στο Καμερούν (Cameroon), ενώπιον ενός κοινού, στην πλειοψηφία του εκτοπισμένων από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.
• Στις 25 Οκτωβρίου 2015, βρέθηκαν στο Ζαατάρι (Zaatari), το μεγαλύτερο στρατόπεδο προσφύγων του κόσμου, που βρίσκεται στα σύνορα της Ιορδανίας με τη Συρία, αποτελεί από μόνο του μία πόλη δεκάδων χιλιάδων, οι δρόμοι του οποίου είναι ορατοί στο Google Maps. Αυτή ήταν η 139η χώρα που επισκέφτηκαν.
• Στις 8 Φεβρουαρίου, θα δοθεί παράσταση στη Μάλτα για κοινό προσφύγων από τη Λιβύη.

Οι παραστάσεις σε καταυλισμούς προσφύγων δεν ήταν μέρος του αρχικού σχεδιασμού, είπε ο Βρετανός θιασάρχης στον ανταποκριτή του Guardian από το Καλαί:

Δύο χρόνια είναι πολύς χρόνος στη διεθνή πολιτική. Η απόλυτη κλίμακα της τραγωδίας της προσφυγικής κρίσης απαιτεί μια ανταπόκριση όσο μικρή κι αν είναι.

Δέκα ημέρες μετά την απόφαση της Δανίας να κατάσχει τα τιμαλφή των προσφύγων που εμφανίζονται στα σύνορά της, η πράξη του βρετανικού θιάσου να ανεβάσει Άμλετ στο Καλαί, απέναντι από τις βρετανικές ακτές, ξεπερνά τον όποιο συμβολικό χαρακτήρα και μετατρέπεται σε δραματικό κάλεσμα.

Η ιστορία του Καλαί

Ο καταυλισμός στο Καλαί αποτελεί μια διαχρονική δυστοπία στην καρδιά της Ευρώπης. Εδώ και δύο δεκαετίες, στην πόλη συγκεντρώνονται πρόσφυγες, μετανάστες και εκτοπισμένοι από κάθε γωνιά του πλανήτη, αναζητώντας πέρασμα προς τη Μ. Βρετανία, πολλές φορές με κόστος της ίδιας τους της ζωής.

Το πρώτο μεγάλο κύμα μεταναστών εμφανίστηκε στο Καλαί το 1999. Ο γαλλικός Ερυθρός Σταυρός πήρε τότε άδεια από την γαλλική κυβέρνηση και μετέτρεψε μια παλιά αποθήκη -στο χωριό Σανγκάτ (Sangatte) δυτικά της πόλης- σε κέντρο φιλοξενίας χωρητικότητας 600 ατόμων. Όλα τα προηγούμενα χρόνια, οι μετανάστες που κατέφταναν στο Καλαί κοιμόντουσαν σε παραπήγματα ή στους δρόμους.

Μέσα σε τρία χρόνια, ο πληθυσμός των μεταναστών που αναζητούσαν καταφύγιο στο Σανγκάτ είχε ανέλθει σε περισσότερα από 2.000 άτομα. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης ανθρώπων, εκτεθειμένων σε κάθε κίνδυνο, έφεραν τις συγκρούσεις ανάμεσα σε ομάδες διαφορετικών εθνικοτήτων, που εξελίσσονταν σε εξεγέρσεις, που με τη σειρά τους έφερναν την αστυνομική καταστολή. Τα δίκτυα σωματέμπορων και διακινητών παρέμεναν. Η εταιρεία διαχείρισης του Eurotunnel έκανε διαβήματα στη γαλλική κυβέρνηση για το κόστος του αυξημένου κόστους ασφαλείας που επωμιζόταν. Λίγες ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 2002, ο τότε υπουργός Εσωτερικών της Γαλλίας, Νικολά Σαρκοζί (Nicholas Sarkozy), ανακοίνωσε το κλείσιμο του Σανγκάτ.

Για τα χρόνια που ακολούθησαν, οι αιτούντες άσυλο περιφέρονταν εντός και εκτός Καλαί, αναζητώντας πρόχειρο κατάλυμμα οπουδήποτε, προτού επιχειρήσουν να μπουν σε κάποιο φέρι της P&O ή φορτηγό για το αγγλικό Ντόβερ (Dover) και τον παράδεισο του Τρίτου Δρόμου. Πρόχειροι καταυλισμοί άρχισαν να ξεφυτρώνουν στις υποβαθμισμένες περιοχές της βιομηχανικής ζώνης ανατολικά του λιμανιού και εντός του περιφερειακού αυτοκινητοδρόμου Ν216. Οι καταυλισμοί αυτοί ονομάστηκαν «ζούγκλες».

Η διαφαινόμενη ανθρωπιστική κρίση οδήγησε την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες να ανοίξει μόνιμα γραφεία στο Καλαί. Τον Απρίλιο του 2009, η γαλλική αστυνομία έκανε έφοδο στις ζούγκλες και με μπουλντόζες γκρέμισε πολλά από τα παραπήγματα, προχωρώντας σε συλλήψεις δεκάδων εκτοπισμένων που κατοικούσαν σε αυτά. Άλλες ζούγκλες στήθηκαν στα δάση γύρω από τον περιφερειακό. Η αστυνομία επενέβη εκ νέου με μπουλντόζες και εισαγγελείς τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, συλλαμβάνοντας περίπου 300 ανθρώπους από τους 800 που βρέθηκαν να διαβιούν σε άθλιες συνθήκες.

Η πρώιμη αυτή προσφυγική κρίση απέκτησε χαρακτηριστικά κανονικότητας, σε μια Ευρώπη όπου το καθεστώς έκτακτης ανάγκης γινόταν ο κανόνας.

Η οικονομική κρίση θα απορροφούσε το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, που από τη Σουηδία έως την Ισπανία έβλεπαν τον κοινωνικό ιστό να διαρρηγνύεται, μένοντας στις υποσχέσεις για βιώσιμη ανάκαμψη από την χρηματοπιστωτική κρίση που μετατράπηκε σε κρίση χρέους.

Πέντε χρόνια μετά, η δήμαρχος του Καλαί απείλεισε να κλείσει το λιμάνι, εξαιτίας της απροθυμίας των Βρετανών να ανοίξουν δίοδο στους πρόσφυγες και μετανάστες, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ήταν Αφγανοί.

Ανέκαθεν, η διαστρωμάτωση των διαφόρων εθνικοτήτων στο Καλαί αποτύπωνε τις δραματικές εξελίξεις στα γεωπολιτικά μέτωπα του πλανήτη. Ένα άλλο χρέος -γεωπολιτικό και όχι δημοσιονομικό- συσσωρευόταν στις ζούγκλες του Καλαί.

Πολύ πριν οι Ευρωπαίοι ηγέτες συνειδητοποιήσουν τις πράξεις των επιλογών τους σε Αφρική και Ασία, οι πολυεθνικές ζούγκλες αποδείκνυαν ότι τις προσφυγικές ροές γεννούν οι πόλεμοι και η κοινωνική κατάρρευση στην περιφέρεια του αναπτυγμένου κόσμου.

Τον Σεπτέμβριο του 2014, η βρετανική εφημερίδα Guardian ανέφερε ότι στους κατακλυσμούς της περιοχής, την επονομαζόμενη και «Ζούγκλα» ζούσαν περίπου 1.300 άτομα. Τα περισσότερα προέρχονταν από την Ερυθραία, τη Σομαλία, το Σουδάν και τη Συρία, περιοχές όπου οι εμφύλιες συγκρούσεις κλιμακώνονταν. Ο αριθμός όσων κατέφταναν στο Καλαί, έχοντας πριν διασχίσει τη Μεσόγειο, ανέβαινε. Τον Ιούνιο του 2015, οι γαλλικές αρχές έκαναν λόγο για 3.000 άτομα και τον Νοέμβριο του 2015, όταν πια η προσφυγική κρίση είχε πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, για 6.000 άτομα.

Ανέκαθεν, οι ανθρωπιστικές διαστάσεις του προβλήματος καλούσαν σε δράση. Ήταν η ιδιότυπη κόντρα με το Λονδίνο σε καθεστώς γενικευμένης πια ξενοφοβίας και οι διαρκείς έφοδοι των μεταναστών σε έναν από τους μεγαλύτερους διαμετακομιστικούς κόμβους επιβατών και εμπορευμάτων στην Ευρώπη, που οδήγησε η γαλλική κυβέρνηση του Φρανσουά Ολάντ (François Hollande) να στήσει μετά από δεκατρία χρόνια ένα νέο κέντρο υποδοχής προσφύγων με κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τον Ιανουάριο του 2015, οι εγκαταστάσεις της παιδικής κατασκήνωσης Jules Ferry, στη δασική έκταση ανατολικά του περιφερειακού, λίγες δεκάδες μέτρα από τους αμμόλοφους της παραλιακής ζώνης του Καλαί, μετατράπηκαν σε χώρο φιλοξενίας των αιτούντων άσυλο -ένα Σανγκάτ ΙΙ. Αρχικά, το πλάνο ήταν να φιλοξενηθούν εκεί πενήντα γυναίκες και παιδιά στα οποία να παρέχεται ένα γεύμα ημερησίως, υπηρεσίες καθαριότητας και πρίζες για τη φόρτιση των κινητών τους. Ο επίσημος αριθμός όσων φιλοξενήθηκαν ανήλθε στα 400 άτομα.

Έως τον Απρίλιο του 2015, πάνω από 1.300 άτομα ζούσαν στις εκτάσεις γύρω από το κέντρο. Η περιοχή ονομάστηκε «Νέα Ζούγκλα» και σύντομα μετατράπηκε σε μόνιμο προάστιο του Καλέ.

Τον Ιανουάριο του 2016, η γαλλική κυβέρνηση απέστειλε στην περιοχή 125 κοντέινερ για τη φιλοξενία 1.500 ατόμων. Υπό τον φόβο ότι η υποχρεωτική καταγραφή τους σε αυτά θα τους αποκλείσει την είσοδο στη Βρετανία, πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες προτίμησαν να παραμείνουν στα πρόχειρα παραπήγματα και τέντες.

Σε αυτό το μετα-αποκαλύπτικό σκηνικό, δεν υπάρχουν σαφή όρια. Όπως μπορεί κανείς να παρατηρήσει στις αεροφωτογραφίες που έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον βρετανικό και γαλλικό Τύπο, οι περισσότερες σκηνές έχουν απλωθεί ανάμεσα σε δύο βιομηχανικά συμπλέγματα, που αποτελούν μία ζώνη Seveso, δίπλα στον περιφερειακό αυτοκινητόδρομο.

Παρόλα αυτά, η συμμετοχή ΜΚΟ και εθελοντών στην οργάνωση των καταυλισμών ενισχύθηκε, υποκαθιστώντας σε έναν βαθμό την ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού να προβλέψει και να σχεδιάσει τη ζωή των ανθρώπων σε αυτό το κομμάτι της επικράτειάς του.

Μια καλή ευκαιρία

Σε αυτό το κομμάτι ευρωπαϊκής γης ανέβηκε η χθεσινή παράσταση, δίπλα σε μια θεατρική σκηνή που έχει στηθεί εδώ και τρεις μήνες, από δύο Βρετανούς θεατρικούς συγγραφείς, στο κέντρο -αν μπορεί κανείς να πει έτσι- του καταυλισμού.

Οι Τζο Μέρφι (Joe Murphy) και Τζο Ρόμπερτσον (Joe Robertson) -ή Joe&Joe, όπως προτιμούν να αναφέρονται δημόσια- αποφάσισαν να ιδρύσουν την οργάνωση Good Chance («Καλή Ευκαιρία»), όταν είδαν με τα ίδια τους τα μάτια την κατάσταση που επικρατούσε στη Νέα Ζούγκλα.

Τον Οκτώβριο του 2015, το Πανεπιστήμιο του Μπέρμινγχαμ είχε αναφέρει σε έκθεσή του ότι οι συνθήκες διαβίωσης για τους μετανάστες του Καλαί ήταν εξαιρετικά δυσμενείς:

Οι ελλείψεις σε στέγη, τροφή, καθαρό νερό, υγιεινή, αποχέτευση και σωματική ασφάλεια ενδέχεται να έχουν αρνητικές μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων στους καταυλισμούς για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Πιάνοντας τα μηνύματα των καιρών, η πενταετής συνεργασία των δύο θεατράνθρωπων απέκτησε νέα διάσταση στην απέναντι πλευρά της Μάγχης.

Στις 29 Οκτωβρίου 2015, ένας πολυχώρος στήθηκε δίπλα σε δύο μικρές λίμνες της ζώνης Seveso, ανάμεσα σε σκηνές και παραπήγματα, για να φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το Good Chance Theatre -ορατό από τις αεροφωτογραφίες της Νέας Ζούγκλας-, ενισχύθηκε με τη συνδρομή εθελοντών από τον θεατρικό κόσμο της Βρετανίας και αποτελεί, πλέον, το πολιτιστικό κέντρο των εκτοπισμένων.

Σε αυτήν τη σκηνή έπαιξαν Σαίξπηρ οι δώδεκα ηθοποιοί του Globe. Η σύνοψη του σαιξπηρικού κειμένου γράφτηκε σε αγγλικά, γαλλικά, πάστο, φαρσί, αραβικά, κουρδικά και μοιράστηκε στους περίπου 300 θεατές.

Οι μπουλντόζες όλες εκείνες τις ημέρες δεν είχαν σταματήσει να γκρεμίζουν παραπήγματα και η αστυνομία να κάνει εφόδους με δακρυγόνα. Την ημέρα της παράστασης, η γαλλική κυβέρνηση απαγόρευσε προγραμματισμένες διαδηλώσεις στο Καλαί που είχαν προαναγγείλει ακροδεξιές οργανώσεις. Οι εκτοπισμένοι βίωναν μια αδικία σαιξπηρικών διαστάσεων.

1. Choose your “favorite” postcard.2. Express yourself, write something.3. Send it anywhere you want.A living and...

Δημοσιεύτηκε από Jungleye στις Πέμπτη, 24 Δεκεμβρίου 2015

Επίλογος

Πριν από την παράσταση, ο Ντομινίκ Ντόμγκουλ είχε δηλώσει:

Αυτή η παράσταση είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα της πρωτοποριακής ικανότητας της περιοδείας να φτάσει στους εκτοπισμένους όλου του κόσμου.

Είναι τιμή μας που μας δίνεται η δυνατότητα να παίξουμε στο Calais Jungle. Οι ευχαριστίες απευθύνονται στο θέατρο Good Chance, χωρίς το οποίο δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί η προσπάθειά μας.

Από την πλευρά τους, οι Joe&Joe περιέγραφαν το εγχείρημα ως εξής:

Είναι μια παραγωγή που έχει ταξιδέψει σε ακροατήρια σε όλο τον κόσμο και είναι ευκαιρία να επισκεφθούμε το στρατόπεδο στο Calais, όπου διαμένουν άνθρωποι από είκοσι και πλέον εθνότητες.

Όταν έπεσε η αυλαία το απόγευμα της Τετάρτης, οι Βρετανοί έκαναν λόγο για «κάτι αξιοσημείωτο, κάτι όμορφο». Όσοι παρακολούθησαν μπορεί να μην έπιασαν όλα τα νοήματα, αλλά «ποιος το κάνει;» παραδέχτηκαν.

Στον ανοιχτό καταυλισμό, οι συνθήκες διαβίωσης προσφύγων και μεταναστών δεν προβλέπεται να βελτιωθούν. Το νόημα έχει χαθεί για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που δεν μπορούν να μιλήσουν τη γλώσσα των εκτοπισμένων. Αντιμετωπίζοντας σήμερα τις συνέπειες της αδράνειας όλων των προηγούμενων ετών, δεν δείχνουν ικανές ότι μπορούν να κάνουν κάτι παραπάνω από το να περιφέρονται ως μπουλούκι από πολιτική σκηνή σε πολιτική σκηνή, σε ένα χιλιοπαιγμένο έργο χωρίς θεατές.

Εγκλωβισμένοι στα λίγα στρέμματα μιας Waste Land, οι ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι του Καλαί ή έστω κάποιοι από αυτούς βρίσκουν νόημα, έσχοντας δώσει ζωή στα δικά τους καταφύγια, σχολεία, καταστήματα, χώρους λατρείας· πλέον και σε ένα θέατρο, όπου αναμένουν την κάθαρση των παθημάτων τους.

Όταν έμαθε τον θάνατο του βασιλιά πατέρα του, ο πρίγκιπας Άμλετ επέστρεψε, Είδε στον θρόνο της Δανίας τον θείο του και στο πλάι του τη μητέρα του. Το φάντασμα του πατέρα του επισκέφτηκε τον Άμλετ στον ύπνο του, ζητώντας να εκδικηθεί για τον «αφύσικο θάνατό του».

Αναμφίβολα, σήμερα υπάρχει κάτι σάπιο στο βασίλειο της Δανιμαρκίας. Και το ερώτημα παραμένει για όσους έρχονται στην Ευρώπη δι' ελέου και φόβου, και άλλους η Ευρώπη τους στέλνει πίσω πρόωρα και άλλους τους αφήνει με τη νοσταλγία μιας επιστροφής στο όνομα της αλήθειας: να ζει κανείς ή να μην ζει;

Πρόσφυγες παρακολουθούν Άμλετ, στην παράσταση που δόθηκε στη Νέα Ζούγκλα του Καλαί από τον θίασο του Shakespeare’s Globe, στις 3 Φεβρουαρίου 2016 – Πηγή: Dan Kitwood/Getty Images

Οι άνθρωποι πίσω από τον Άμλετ των προσφύγων

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ:
Dominic Dromgoole και Bill Buckhurst

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:
Jonathan Fensom

ΗΘΟΠΟΙΟΙ:

Claudius/Polonius: Keith Bartlett

Claudius/Polonius: John Dougall

Hamlet: Ladi Emeruwa

Ophelia/Gertrude/Horatio/Rosencrantz/Guildenstern: Phoebe Fildes

Gertrude/ 2nd Gravedigger: Miranda Foster

Hamlet: Naeem Hayat

Horatio/Rosencrantz/Laertes/Guildenstern: Beruce Khan

Horatio/Rosencrantz/Laertes/Guildenstern: Tom Lawrence

Ophelia/Horatio/Rosencrantz/Guildenstern: Jennifer Leong

Polonius/Claudius: Rawiri Paratene

Horatio/Rosencrantz/Laertes/Guildenstern: Matthew Romain

Ophelia/Gertrude/Horatio/Rosencrantz/Guildenstern: Amanda Wilkin