Ρωσική μεσαία τάξη: Δεν κατηγορούμε τον Πούτιν

Η ρωσική μεσαία τάξη βιώνει μια ιδιάζουσα καταναλωτική καθημερινότητα. Δεν παρέχεται καμία δυνατότητα για χειμερινές πτήσεις τσάρτερ στην ηλιόλουστη Τουρκία καθώς η κυβέρνηση Πούτιν τις απαγόρευσε μετά την κατάρριψη των μαχητικού της χώρας στα τέλη Νοεμβρίου.

Ενώ εξαφανισμένα είδη είναι πλέον από τα σούπερ μάρκετ τα φρούτα, τα λαχανικά ή τα κρεατικά από την Τουρκία, λόγω αντίστοιχης απαγόρευσης.

Οι Ρώσοι έχουν παράλληλα ξεχάσει τι θα πει το τυρί Καμεμπέρτ ή άλλα εισαγώμενα ευρωπαϊκά τυριά. Την εισαγωγή τους απαγόρευσε το Κρεμλίνο ως αντίποινα στις ευρωπαϊκές κυρώσεις που επεβλήθησαν λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας.

Δεν λείπουν και τα προβλήματα στην οικονομία της χώρας. Το ρούβλι έχει απωλέσει περισσότερο από το μισό της αξίας του σε σχέση με την περασμένη χρονιά.

Ορισμένοι από τους επικριτές του Βλάντιμιρ Πούτιν προβλέπουν ότι είναι απλά ζήτημα χρόνου η αλλαγή στάσης των Ρώσων και η αντίδρασή τους που θα φέρει την τιμωρία του... τσάρου ως απόρροια των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν στην οικονομική τους κατάσταση.

Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει. Για την ακρίβεια, οι επιδόσεις του Βλάντιμιρ Πούτιν στις δημοσκοπήσεις βρίσκονται στην... στρατόσφαιρα, κινούμενες μεταξύ 85% και 90% σύμφωνα με το Levada Center, μια ανεξάρτητη ρωσική εταιρεία δημοσκοπήσεων.

Η βασική εξήγηση που δίνεται είναι το γεγονός ότι οι Ρώσοι μπορεί να μην δύνανται να αγοράσουν τουρκικές ντομάτες, αλλά υπάρχουν άλλες ντομάτες γι' αυτούς ενώ σε κάθε περίπτωση τα ψυγεία των περισσοτέρων ανθρώπων δεν είναι άδεια.

Για μια χώρα που προέρχεται από πτώση του σοβιετικού οικονομικού μοντέλου, αυτό ακριβώς το στοιχείο δεν είναι ούτε απλό ούτε αυτονόητο.

«Υπήρχε πραγματικό πρόβλημα με την έλλειψη τροφής. Σήμερα, η ποικιλία, η ποσότητα τυριού βυθίζεται αλλά δεν είναι ερώτηση πείνας ή ενός ευρύτερου προβλήματος εύρεσης τροφής. Και δεν θα συμβεί γιατί η Ρωσία της σημερινής εποχής μπορεί να παράξει φαγητό», είναι η άποψη του Φαϊντορ Λουκιάνοφ, αρχισυντάκτη της ρωσικής εφημερίδας, Global Affairs.

Σημείο - κλειδί η προσάρτηση της Κριμαίας

Η προσάρτηση της Κριμαίας από την Ουκρανία το 2014 που κατακρίθηκε από τη Δύση φαίνεται πως απήλαυσε έκρηξη δημοφιλίας στη Ρωσία, αναφέρει ο Ντένις Βολκόφ του Levada Center.

Γράφοντας στην εφημερίδα Vedomosti υπογραμμίζει ότι η Κριμαία ήταν το σημείο καμπής: «Ως αποτέλεσμα, πολλοί άνθρωποι αισθάνθηκαν ξανά το μεγαλείο της Ρωσίας που είχε χαθεί μετά την πτώση της ΕΣΣΔ.

Σε ομάδες ερευνών που συγκροτήθηκαν από το Levada Center, η στάση των Ρώσων συνοψίζεται στις φράσεις: «Δείξαμε τα δόντια μας», «Τους αναγκάσαμε να μας σεβαστούν» και «εάν δεν μας αγαπούν τότε τουλάχιστον μας φοβούνται».

Όπως τονίζει ο Βολκόφ, η κυβέρνηση του Βλάντιμιρ Πούτιν «σκόπιμα εκμεταλλεύτηκε τα μετά ιμπεριαλιστικά σύνδρομα» που ακόμα ένιωθαν οι Ρώσοι "προφανώς εκτιμώντας ότι η επανασύνδεση της Κριμαίας στη Ρωσία θα ενδυνάμωνε τη στήριξη για το καθεστώς». Αλλά η δύναμη αυτού του αντίκτυπου και ο χρόνος διάρκειάς της εξέπληξαν ακόμα και το ίδιο το Κρεμλίνο.

Η ρωσική στρατιωτική ανάμειξη στη Συρία μάλιστα λειτούργησε ενισχυτικά ως προς αυτά τα αισθήματα. Τα μέσα ενημέρωσης της χώρας μεταδίδουν βίντεο με τα όπλα τελευταίας τεχνολογίας που χρησιμοποιούνται στις ρωσικές επιχειρήσεις στη Συρία και από άντρα τρομοκρατών που συντρίβονται από μαζικές βομβιστικές επιδρομές. Και έχει -το δίχως άλλο- αποτέλεσμα.

Η έρευνα του Levada Center δείχνει ότι το 85% των Ρώσων είναι περήφανοι για τις Ένοπλες Δυνάμεις τους, ενώ το 68% νιώθουν αντίστοιχα συναισθήματα για την πολιτική επιρροή της χώρας τους στον κόσμο.

Ωστόσο, η κατάσταση αλλάζει όταν οι ερωτηθέντες καλούνται να απαντήσουν για τα οικονομικά επιτεύγματα της χώρας τους: Μόνο το 27% απάντησε ότι είναι «πολύ περήφανος» ή «κάπως περήφανος».

Όπως αναφέρει η Μαρία Λίπμαν, πολιτική αναλύτρια με βάση της τη Μόσχα και συνεργάτιδας με το Πανεπιστήμιο George Washington, ο αυξανόμενος πατριωτισμός και η υποστήριξη για τον πρόεδρο σε συνδυασμό με τις διαβεβαιώσεις του Βλάντιμιρ Πούτιν ότι η οικονομική κρίση είναι «περίπλοκη αλλά όχι κρίσιμη», καθιστά ευκολότερο για τους πολίτες «να ανεχθούν την οικονομική ανέχεια και για τον Πούτιν να διατηρήσει την υψηλή του νομιμοποίηση και δημοφιλία».

Από την άλλη, μάλιστα, ο κ. Λουκιανόφ εκτιμάει ότι ακόμα και η μεσαία τάξη μετριάσει τα αισθήματα συμπάθειάς της προς το πρόσωπο του προέδρου της αυτό δεν θα σημάνει αυτόματα μια καθοριστική αλλαγή στα ποσοστά αποδοχής του.

Η οικονομική εφημερίδα Kommersant γράφει ως προς αυτό ότι η μεσαία τάξη της Ρωσίας έχει μείνει σταθερή στο 20% τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Σύμφωνα μάλιστα με κυβερνητικά στατιστικά στοιχεία, οι προβλέψεις της εφημερίδας συγκλίνουν στο ότι η τωρινή οικονομική κρίση θα περιορίσει το ποσοστό της τάξης αυτής επί του γενικού πληθυσμού στο 15%.

«Η επιρροή της μεσαίας τάξης στη ρωσική κοινή γνώμη», λέει ο Λουκιανόφ, «είναι ορατή και αρκετά σημαντικά, αλλά περιορισμένη».

Η νέα... μεσαία τάξη που τον στηρίζει

Οικονομολόγοι με δυτικό προσανατολισμό συχνά περιγράφουν τη μεσαία τάξη ως προϊόν μιας οικονομίας που οδηγεί σε αιτήματα για δημοκρατία. Αλλά ο Λουκιανόφ υπογραμμίζει ότι αυτό αποτελεί μόνο μέρος της τάξης αυτής.

Κάνει ιδιαίτερο λόγο στην αναγέννηση ομάδας μηχανικών και προσωπικού που εργάζεται για το υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας, μιας ομάδας - ελίτ στη Σοβιετική Ένωση που κατέρρευσε στο χάος την περίοδο μετά την πτώση της. Τώρα έχουν επιστρέψει και το Κρεμλίνο δίνει ιδιαίτερη προσοχή. Η ομάδα αυτή δεν σχετίζεται καθόλου με την οικονομία της αγοράς -τονίζει ο Λουκιανόφ- και στηρίζει τον Βλάντιμιρ Πούτιν.

Είναι ακριβώς στις τάξεις αυτών των Ρώσων, που το σύστημα των μέσων ενημέρωσης του Κρεμλίνου επιδεικνύει μεγάλη επιτυχία μετατρέποντας τις δυτικές κυρώσεις στη Ρωσία σε πλεονέκτημα.

«Ο Πούτιν ήταν εξαιρετικά επιδέξιος στο να δημιουργήσει την ιδέα ότι αντιμετωπίζουμε πρόβλημα αλλά ο υπόλοιπος κόσμος μας μεταχειρίζεται ως πραγματικούς ανταγωνιστές, ως μια πραγματική δύναμη, όχι όπως πριν. Και για την μεσαία τάξη είναι σημαντικό να αισθάνεται ότι είσαι πολίτης μιας πάρα πολύ σημαντικής χώρας», σημείωσε ο Λουκιανόφ.

Ωστόσο ούτε ο Λουκιανόφ ούτε ο Λίπμαν μπορεί να προβλέψει πόσο θα αντέξουν οι Ρώσοι καταναλωτές τις οικονομικές δυσκολίες πριν σπεύσουν να κατηγορήσουν τον Βλάντιμιρ Πούτιν.

Το Κρεμλίνο, μέσω κρατικών μέσων ενημέρωσης, «έχει δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα στην κοινωνία που καθιστά όλες τις απώλειες και τα βάσανα λιγότερο επώδυνα», λέει ο Λουκιανόφ. Και προσθέτει: «Το συναίσθημα του να περιτριγυρίζεται από εχθρικές δυνάμεις δημιουργεί ένα άλλο συναίσθημα: ότι η ασφάλεια είναι πολύ πιο σημαντική από την ευημερία».

Η ρωσική οικονομική κρίση μπορεί να μην έχει... λυγίσει την δημοτικότητα του Βλάντιμιρ Πούτιν αλλά τα διογκωμένα οικονομικά προβλήματα και η αδυναμία αποζημίωσης για τις υποτιμημένες πια συντάξεις και τους μισθούς θα έχουν αναπόδραστα επίδραση στα ποσοστά στήριξης του Πούτιν και του συστήματος συνολικά, είναι η θέση του Ντένις Βολκόφ. «Δεν έχει έρθει όμως ακόμα η ώρα γι' αυτό», καταλήγει.

Τον αγαπούν, όχι όμως για νέα θητεία

Η στήριξη στον Βλάντιμιρ Πούτιν, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι η πλειοψηφία των Ρώσων επιθυμεί την παραμονή του στην εξουσία για τέταρτη θητεία το 2018. Σύμφωνα με την εφημερίδα Moscow Times, το 60% περίπου του πληθυσμού δεν θα το επιθυμούσε, την ώρα που το 45% προκρίνει τη λύση ενός νέου προέδρου που δεν θα έχει σχέση με την τωρινή κυβέρνηση.

Πολιτικοί αναλυτές, πάντως, θεωρούν ότι εύκολα θα κέρδιζε μια ακόμα θητεία ο κ. Πούτιν που υπηρέτησε από τη θέση του προέδρου από το 2000 έως το 2008 και από αυτή του πρωθυπουργού από το 2008 έως το 2012 πριν επιστρέψει σε αυτή του προέδρου με εξαετή θητεία το 2012 που λήγει το 2018.

Εφόσον όμως αποφάσιζε να αποχωρήσει -κάτι που ο ίδιος άφησε να εννοηθεί τον Μάρτιο του 2015 σε δημόσια τοποθέτησή του- παραμένει αβέβαιο το εάν θα υπάρξει πραγματική κούρσα διαδοχή ή εάν θα χρίσει τον διάδοχό του, με το όνομα του υπουργού Άμυνας, Σεργκέι Σοΐγκου να φιγουράρει ψηλά στη λίστα.