«Θα νικήσετε αλλά δε θα πείσετε»: Η πιο εμβληματική ομιλία τού ισπανικού εμφυλίου αμφισβητείται

Ο ισπανικός εμφύλιος δεν έχει κλείσει ούτε τρεις μήνες αλλά ο διορατικός Βάσκος συγγραφέας και φιλόσοφος έχει προβλέψει ήδη την έκβασή του.

Εξοργισμένος από το αντιβασκικό, αντικαταλανικό, υπέρ του Φράνκο αίσθημα αλλά, περισσότερο ίσως απ’όλα, την παρουσία του Στρατηγού Χοσέ Μιγιάν Αστράϊ, του μονόφθαλμου ιδρυτή της Ισπανικής Λεγεώνας που φώναζε παθιασμένα «Θάνατος στη διανόηση. Ζήτω ο Θάνατος», ο πρύτανης του πανεπιστημίου της Σαλαμάνκα «φιλοδορεί» το ακροατήριο με μία πικρή προφητεία: «Αυτός είναι ο ναός της διανόησης κι εγώ είμαι ο ανώτατος ιερέας», είπε ο Ουναμούνο. «Εσείς βεβηλώνετε τους ιερούς χώρους του. Θα νικήσετε γιατί έχετε την αφθονία της ωμής βίας. Όμως, δε θα πείσετε. Για να πείσετε, πρέπει να είστε πειστικοί. Και για να είστε πειστικοί, χρειάζεστε κάτι που δεν έχετε: Λόγο και δικαίωμα στον αγώνα. Μου φαίνεται μάταιο να σας ζητήσω να σκεφτείτε την Ισπανία. Ομίλησα».

Για το λάβρο αυτό «χαστούκι» στον φρανκισμό, ο φωτισμένος διανοητής αρχικά αποχωρεί εν μέσω έντονων αποδοκιμασιών, παύεται από τη θέση του πρύτανη και περνά τους τελευταίους μήνες της ζωής του απομονωμένος και απελπισμένος.

Ο Νίκος Καζαντζάκης πήρε μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις του Μιγκέλ ντε Ουναμούνο, ο οποίος του μίλησε, μεταξύ άλλων, για την απομόνωσή του από τους φασίστες του Φράνκο. Λίγες εβδομάδες μετά, ο Βάσκος διανοητής πέθανε ολομόναχος - Πηγή: Wikimedia

82 χρόνια μετά, ένας Ισπανός ερευνητής θέτει εν αμφιβόλω την αυθεντικότητα της πιο θρυλικής ομιλίας τού ισπανικού εμφυλίου.

Ο Σεβεριάνο Ντελγάδο, ιστορικός και βιβλιοθηκονόμος στο πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα, υποστηρίζει πως τα λόγια αυτής της ομιλίας ναι μεν εκφωνήθηκαν από τον Ουναμούνο, ωστόσο, γράφτηκαν από έναν από τους φίλους και βοηθούς του στο πανεπιστήμιο, τον Λουίς Πορτίγιο.

Ο Πορτίγιο, καθηγητής αστικού δικαίου και ποιητής, διετέλεσε υπουργός Δικαιοσύνης στη Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία μέχρι την ήττα της, το 1939 κι έπειτα έφυγε εξόριστος για τη Βρετανία όπου παντρεύτηκε και απέκτησε πέντε γιους.

Το 1941, πιθανώς με τη βοήθεια του Τζορτζ Όργουελ, ο Πορτίγιο δημοσίευσε ένα κομμάτι στο λογοτεχνικό περιοδικό “Horizon”, με τίτλο «Η τελευταία διάλεξη του Ουναμούνο».

Πλην όμως, ο Πορτίγιο σε αντίθεση με άλλους πανεπιστημιακούς, δεν ήταν μάρτυρας της μνημειώδους αναμέτρησης μεταξύ Ουναμούνο – Αστράι, πέντε χρόνια πριν. Επιπλέον, η παρέμβαση του Ουναμούνο δεν είχε δημοσιευτεί στον ισπανικό τύπο. Ως εκ τούτου, ο Πορτίγιο δεν είχε τρόπο να γνωρίζει τα όσα συνέβησαν εκείνο το απόγευμα στο ιστορικό αμφιθέατρο, κι όμως, το άρθρο του ήταν μία σχεδόν ακριβής περιγραφή των γεγονότων της 12 Οκτωβρίου 1936.

«Είναι προφανές και αδιάψευστο το ότι υπήρξε άγρια και βίαιη λεκτική αντιπαράθεση μεταξύ του Μιγκέλ ντε Ουναμούνο και του Στρατηγού Μιγιάν Αστράι», λέει ο Ντελγάδο, συνεχίζοντας: «Ουδόλως το αμφισβητώ αυτό, είναι κάτι αντικειμενικό. Το ζήτημα είναι πως ο εμπρηστικός αυτός λόγος αποδίδεται στον Ουναμούνο, ο οποίος καταλήγει να μιλά για τον ‘ναό της διανόησης’ και τον ίδιο ως ανώτατο ιερέα του. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν έγραψε ο Ουναμούνο αυτήν την ομιλία. Ήταν έμπνευση και έργο του Λουίς Πορτίγιο».

Σύμφωνα με τον Ντελγάδο, το λεπτομερές άρθρο του Πορτίγιο ανακάλυψε ο Βρετανός ιστορικός, Χιου Τόμας, σε έρευνά του για τον ισπανικό εμφύλιο. «Μέχρι τότε, τίποτε δεν είχε γραφτεί για τα γεγονότα της 12ης Οκτωβρίου, πλην του άρθρου του Πορτίγιο», λέει ο Ντελγάδο.

Ογδόντα χρόνια από τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα

«Ο Τόμας πήρε την περιγραφή του Πορτίγιο από την ομιλία του Ουναμούνο σχεδόν από την αρχή έως το τέλος, ‘βαφτίζοντάς’ τη ως ‘μετάφραση της ομιλίας του Ουναμούνο’. Επρόκειτο για μία τεράστια παρεξήγηση που εξακολούθησε για χρόνια». Η εκδοχή των Πορτίγιο/Τόμας υιοθετήθηκε από τους ιστορικούς στην Ισπανία και διεθνώς και έφτασε μέχρι σήμερα. Ο Ντελγάδο σπεύδει να διευκρινίσει πως κανείς δεν ήθελε να εξαπατήσει κανέναν.

Ο Μάικλ Πορτίγιο θυμάται τον πατέρα του να μιλά για τον μέντορά του Ουναμούνο, περιγράφοντάς τον ως κάποιον «που απολάμβανε διεθνή σεβασμό και είχε μία θέση στην παγκόσμια διανόηση». Θυμάται ακόμη τον πατέρα του να μιλά για εκείνο το άρθρο που έγραψε το 1941: «Το ενδιαφέρον, κατά τη γνώμη μου, είναι πως βρισκόμαστε στο 2018 να αναρωτιόμαστε ακόμα τι έγινε τον Οκτώβριο του 1936. Αυτό που έκανε ο πατέρας μου γράφοντας αυτό το άρθρο ήταν να καταγράψει και να υπογραμμίσει τη σπουδαιότητα εκείνου του συμβάντος».